هنر اسلامی بدون مخاطب جوان کاربرد موزه‌ای دارد

تکثر در هنر و مباحث نظری آن، همیشه وجود داشته و دارد. در این رابطه برخی عنوان‌های تخصصی دارای تعریفی واحد نبوده‌اند. یکی از این عناوین هنر اسلامی است. در این رابطه با حمید تلخابی؛ استاد مدرسه اسلامی هنر، مرکز علمی‌کاربردی فرهنگ و هنر قم و عضو هیئت علمی و مدیر گروه ادبیات نمایشی مؤسسه آموزش عالی هنر و اندیشۀ اسلامی گفت‌و‌گویی انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.

ایکنا - پیرامون عنوان هنر اسلامی تعاریف متعدد است. لطفاً تعریف خود را از این عنوان بیان فرمایید؟

برخی ترکیب «هنر اسلامی» را قبول ندارند. همچنان که ترکیب هنر مسیحی، هنر بودایی و... را نمی پذیرند و معتقدند که این ترکیب‌ها تقلیل دادن معنای هنر و گاهی مصادره به مطلوب کردن معنای هنر است. بعضی‌ها معتقد به هنر اسلامی هستند اما منظور هنر سرزمین‌های اسلامی یا هنر کسانی است که زیر نظر حاکمان مسلمان زندگی می‌کردند. یعنی نگاه تاریخی، زمانمند و مکانمند به هنر اسلامی. مثل هنر دوره اموی، هنر دوره عباسی و... 

بیشتر بخوانید:

تولید آثار هنری اسلامی بدون هنرمند مؤمن میسر نیست

برخی دیگر در عین اینکه نگاه تاریخی را انکار نمی‌کنند، آن را گسترش می‌دهند و معتقدند هنر اسلامی یعنی فرهنگی که آثار هنری در آن شکل گرفته، تابع مسلمانان است و تجربه و حسی منطبق با برداشت مسلمانان از مضامین اسلامی هست به مخاطب منتقل می‌شود.

هنر اسلامی چگونه می‌تواند شکل کاربردی داشته باشد؟

گام اول این است که در ساحت نظر، مبنای روشنی برای ورود به این بحث داشته باشیم. اغلب اوقات به دلیل فقدان یا عدم اتخاذ مبنای نظری مشخص، به جای شناخت بهتر هنر اسلامی، موجب آشفتگی در شناخت هنر اسلامی شده است. بعد از اتخاذ مبناهای نظری مشخص، در بسیاری از موارد که این مبناها قابل جمع هستند، نباید نگاه سلبی و نگاه تقابلی میان مبناهای مختلف ایجاد کرد. مثلاً نگاه تاریخی می‌تواند مقدمه رویکرد حکمی به هنر اسلامی باشد.

هنرهای مدرن از جمله سینما را می‌توان در دسته‌بندی هنر اسلامی جا داد؟ آیا اصولا هنرهای مدرن قادرند کارکرد اسلامی داشته باشند؟

وقتی هنر اسلامی را برخاسته از فرهنگ مسلمانان بدانیم و تجربه و حس منطبق با برداشت مسلمانان از مضامین اسلامی را بدانیم، در هنرهای مختلف نیز می‌توان این نظر را تعمیم داد. از این جهت تفاوتی میان هنر مدرن و غیر مدرن وجود ندارد. البته که بسیاری از اهل نظر معتقد هستند این تجربه و حس دینی در هنرهای مدرن کمتر رخ می‌دهد و برخی دیگر مانند سنت‌گرایان نسبت به هنر مدرن نگاه بدبینانه‌ای دارند.

نسل جوان را چگونه می‌توان با هنر اسلامی هماهنگ کرد؟

در وهله اول باید امکان تجربه بی‌واسطه با آثار هنری را فراهم کرد. در حال حاضر تجربه بصری و بی‌واسطه با آثار هنر اسلامی حتی برای دانشجویان هنر فراهم نمی‌شود چه برسد برای نسل جوان غیر هنری. دانشجویان هنر در دانشگاه‌ها اطلاعات و دیتاهایی را از اساتید درباره هنر اسلامی دریافت می‌کنند و بعد از گذشت زمان این دیتاها فراموش می‌شود. از این جهت تجربه حضوری، در شناخت و درک وجودی از هنر اسلامی برای نسل جوان نقش اساسی دارد. البته در تجربه حضوری نیز متولیان امر، آنگونه که باید شرایط را برای درک آثار هنری فراهم نمی‌کنند. گاهی با بکارگیری افراد بی‌ارتباط و بی‌رمق در مکان‌های هنری کشور، فضای سرد و بی‌روحی را برای آثار بزرگ هنر اسلامی ایجاد کردند که در این تجربه حضوری، آنچنان که باید انس و درگیری با آثار هنری برای نسل جوان رخ نمی‌دهد. به همین دلیل وقتی هنر اسلامی برای نسل جوان ملموس نشود و انس و درگیری وجودی ایجاد نکند، صرفاً نگاه موزه‌ای و غیر کاربردی پیدا می‌کند و به طبع آن هنر اسلامی در تقابل با هنر مدرن و تحت‌الشعاع هنر مدرن قرار می‌گیرد.

محمد حاتمی