«تلاوت» هنری شاخص از هنرهای اسلامی است + صوت

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا یوسف‌زاده دارای دکترای هنرهای دینی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر اداره کل پژوهشگاه اسلامی صدا و سیماست.  «روایت دینی در سینما و داستان» و «سطوح روایت در قصه‌های قرآن» از جمله آثار اوست. ایکنا به منظور بررسی مختصر از تعریف هنر اسلامی با این پژوهشگر گفت‌و‌گویی کرده است که شرح آن در ادامه می‌آید.

ایکنا – در آغاز تعریف خود را از هنر اسلامی بیان کنید.

در ابتدا باید ببینیم مفهوم هنر اسلامی چیست؟ قبل از تعریف چنین مفهومی باید پیرامون هنرهای مسیحی  یا بودایی نیز تحقیقاتی انجام دهیم تا بتوانیم با اطلاعات جامعتر در این حوزه اظهار نظر کنیم. برخی هنر اسلامی را تاریخ مسلمانان می‌دانند یعنی آنچه در تاریخ اسلامی رخ داده را هنر اسلامی می‌دانند. این معنا صحیح است اما کافی نیست زیرا در شرایط معاصر در چنین مقیاسی نمی‌گنجد.

هنر اسلامی هنری است که در لایه‌های زیرین خود بر هستی‌شناسی و انسان‌شناسی ناشی از اسلام استوار است. این ویژگی را در هنرهایی چون هنرهای مسیحی هم می‌توان مشاهده کرد زیرا پایه آن هنرها نیز بر مبنای اندیشه‌های مسیحی شکل گرفته است. 

ایکنا – هنر اسلامی در چه شکلی از هنر نمود بهتر و بیشتری داشته است؟

بنده چندان به روند تاریخی در هنر اسلامی معتقد نیستم. اگر نگاهی به معماری مساجد داشته باشیم متوجه خواهیم شد نمود بارزی در این هنر استفاده خوبی از مفاهیم اسلامی صورت گرفته است. این ویژگی را در هنر خوشنویسی هم می‌توان مشاهده کرد. من از هنر تلاوت هم به عنوان هنری شاخص در حوزه هنر اسلامی نام می‌برم.

در هنرهای مدرن هم می‌توان از مفاهیم اسلامی استفاده کرد زیرا این شکل از هنر محدود به زمان نمی‌شود. برای مثال به هنر سینما اشاره می‌کنم که بسیار دقیق می‌تواند در این رابطه کارایی داشته باشد. این ظرفیت را برای دیگری هنرهای مدرن نظیر موسیقی یا تئاتر هم می‌توان متصور بود.

ایکنا – در سخنانتان روی هنرهای معاصر اشاره داشتید و بیان کردید سینما ابزار موثری برای توجهات اسلامی است. پیرامون این موضوع بیشتر توضیح دهید.

هنر اسلامی در یک شکل از هنر محبوس نشده است مگر اینکه آن قالب با ذات آن دین متناقض باشد. برای نمونه به رقص اشاره می‌کنم. جدا از چنین به اصطلاح هنرهایی بقیه هنرها می‌تواند شکل اسلامی داشته باشد. بگذارید از سریال «امام علی(ع)» به عنوان مثال فاخر در این حوزه نام ببرم که به خوبی در آن تفکر اسلامی و شیعی مشاهده می‌شود.

در میان فیلم‌های فیلم سینمایی «رنگ خدا» را بسیار دینی می‌دانم چون به زیبایی جلوه‌های خداوند در طبیعت را به تصویر کشیده، بدون اینکه مستقیم‌گویی داشته باشد البته باورم این است هنوز سینما نتوانسته آنگونه که لازم است به این معنا توجه کند.

بیشتر بخوانید:

رواج هنر اسلامی در جامعه نيازمند سیاستگذاری مناسب است

ایکنا -  چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد آیا انقلاب توانسته جریان‌سازی روی هنر داشته باشد؟ یا هنر در بخش‌های مختلف توانسته روایتگر مفاهیم اسلامی باشند؟

برای رسیدن به هنر اسلامی به شکل ایده‌آل خود، نیاز به زمان کافی است چون ما میراث‌دار هنرهای گذشته هستیم. در هنرهای معاصری چون سینما نیز که ذاتش از غرب است کارهایی انجام شده ولی هنوز نیاز است که بیشتر پیرامون آن اقدامات لازم صورت گیرد برای همین نمی‌توان گفت که بعد از انقلاب توانسته‌ایم به شکل کامل به هنر اسلامی نزدیک شویم اما تلاش‌هایی در این راستا شده است.

یکی از آسیب‌های جدی در زمان حال، برخی انحرافات در هنرهای اصیل نظیر معماری است. ما در گذشته معماری اسلامی داشتیم اما امروز اگر نگاهی به شکل معماری شهرها بیندازیم متوجه خواهیم شد که الگوی رایج در معماری شهرها برگرفته از معماری غرب است. این امر برای کشوری که در حوزه معماری آثار تاریخی بسیار فاخری دارد، امری پسندیده نیست.

توصیه من این است که موضوعاتی چون هنر اسلامی را در قالب مباحث نظری مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم چون ابتدا باید الگو مشخص باشد تا در ادامه به آنچه که در پی آن هستیم برسیم برای همین پژوهشگران و اندیشمندان دین و هنر باید به یک اجماع نظری برسند تا در این حوزه راهکار مشخص شود.

محمد حاتمی