Nə üçün elm və əqlin göstərişləri bizi Peyğəmbərdən ehtiyacsız etmir?
İslam ağıla və elmə böyük əhəmiyyət verir. O qədər ki, ağlı batini peyğəmbər hesab edir. Həmçinin insanları ağlının miqdarına görə cəzalandırır və mükafatlandırır. Quran hər kəsi düşünməyə çağırır və bir çox ayədə yalnız təfəkkür və ağıl sahiblərinə müraciət edir. Ancaq ən azı 4 səbəbə görə elm və ağıl peyğəmbərləri əvəz etmir:
A: İnsan elminin məhdud olması
Hər gün görürük ki, ixtisaslaşdırılmış universitetlərin sayı artır və insanlar yeni ixtiralar və kəşflər edirlər. Amma insanı öz elmi və ağlının öhdəsinə buraxmaq əslində onu çaşdırır. Çünki insanların anlayışı, elmi, düşüncəsi fərqlidir. Münaqişələrin və təhlükəli ixtilafların çoxu müdrik və bilikli insanlardan qaynaqlanır. Bütün bu münaqişələrin səbəbkarı olan elm və ağıl ixtilafları və davaları necə həll edə bilər? Hər kəs bir şeyi yaxşı bilir ki, bir çox hallarda başqa heç kim onu başa düşmür.
Bəli, insanın biliyi azdır. Nə keçmiş, nə də gələcək haqqında düzgün məlumatı var. Nə də işinin dərhal və ya tədricən reaksiyaları və nəticələri haqqında dəqiq məlumatı var. Nə gözəl demişlər ki, insanın cəhalətinin yanında elmi dənizdəki damla kimidir.
B: Mərifətin maneələrinin çoxluğu
Bilik mövzusunda olan mübahisələrdən biri də biliyin qarşısındakı maneələrdir. İnsan həqiqəti dərk etdikdə onun elminin yolunda heç bir maneə olmaz.
İntellekt, təfəkkür və təhsil gücünə malik olan insan bəzən instinktlərin fırtınasına o qədər qapılır ki, həqiqəti dərk etmək qabiliyyətini itirir. Təəssüf ki, gözümüzün qabağına o qədər rəngli eynəklər qoyurlar ki, biz onları düzgün tanımırıq. Biz nə qədər həqiqət kimi bildiyimiz şeylərin yalan olduğunu görürük. Nə qədər həqiqəti isə yalan təsəvvür edirik; Biz düşmən olan bəzilərini dost bilirik. Bəzilərini isə düşmən hesab edirik, amma dostdurlar.
Quran və hədislərdə elmin maneələrinə çox diqqət yetirilmişdir. Qəzəb, şəhvət, sevgi, təəssübkeşlik və istəklərin hər biri düzgün elmin qarşısını ala bilər və insanın həqiqətləri dərk etməsinə mane ola bilər.
İnsan öz instinklərinin təsirində olduğuna, hər yerdə həqiqətləri olduğu kimi görmədiyinə və bəzən düzgün biliyə zidd hərəkət etdiyinə görə onun qanun çıxarmağa haqqı yoxdur. Qurani-Kərim buyurur: “Hökm və fərman ancaq Allaha məxsusdur” (Yusif, 40).
C: Anlamaqda gecikmə
Bəzən zaman keçdikcə, elmin tərəqqisi ilə insan həqiqətləri dərk edir. Bəs biz yüz illərlə gecikməyə görə kimi günahlandırmalıyıq? Məsələn, təxminən yarım əsrdir sübut olunub ki, donuz ətinin istifadəsi lentvari və Trixinella qurdlarının əmələ gəlməsinə və böyüməsinə səbəb olur. Lakin vəhy yolu ilə donuz ətinin haram olmasını öyrənənlər əsrlər boyu onun təhlükəsindən qorunublar.
İslamda onlarla göstərişimiz var ki, zamanın keçməsi və elmin tərəqqisi onun sirlərini açıb göstərmişdir. Lakin Peyğəmbərlər məktəbinin davamçıları elə ilk gündən alimlərin öz bilik və təcrübələrinə arxalanaraq əsrlərdən sonra çatdıqları yolda olmuşlar.
D: Mənəviyyatı dərk etmək
İnsan ancaq maddi və maddi məsələlərdə öz elmi, ağlı, məsləhət və araşdırmaları ilə addım ata bilər, yol seçə bilər. Ancaq insan əbədi səadət, mənəvi yüksəliş və ruhi tərbiyəni bilməkdən dir. Onları bilmək üçün vəhy yolu və peyğəmbərlərin yolundan başqa bir yolu yoxdur.
Möhsin Qəraəti tərəfindən yazılmış "İslam Əqidələrinin prinsipləri; (Nübüvvət)" kitabından götürülmüşdür.
