حجتالاسلام حسین درودی، معاون امور استانهای ستاد همکاری حوزههای علمیه و آموزش و پرورش، در یادداشتی به مسئله تغییر و تحولات در ساحتهای آموزش در زمان کرونا پرداخته که در ادامه میخوانید؛
با توجه به تغییر و تحولاتی که در ساحتهای آموزش در زمان کووید 19 به گونهای در جهان و ایران اسلامی پدید آمد که معنویات و عبادات، جایگاه نجاتبخش و سعادتپرور خویش را بر همگان هویدا کرد تا بشر بیاید که علم نافع آن است که در برابر حوادث، هنر خود را عرضه کند، نه اینکه آنچه را آموخته بار گرانی بر قلب او و سرگردانی اندیشهاش گردد.
در همین راستا، پیام مبارک حضرت امام خامنهای (حفظهالله) که در روز معلم برای فرهنگیان بیان گردید، اگر محققانه مطالعه شود، علم نافع از جمله کلیدواژههای تنیده شده در پیام معظمله در سال جدید به فرهنگیان کشور بود که بیشک روح معلمان فرزانه و فرهیخته را نوازش داده است، چراکه علم نافع همان باطن حکمت است که در مدرسه نبوت تدریس میشود و انسان نافع تربیت میکند که دانشآموختگان آن با اهداف آفرینش آشنا و آشتی هستند و این بر کسی پوشیده نیست که بشر امروز از قحطی آن به رنج و آلامی بیبدیل در غلتیده است.
با توجه به شاهکلید قرآنی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش یعنی آیه شریفه 97 سوره نحل، «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثي وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا يَعْمَلُونَ؛ هر کس از مرد یا زن، عمل نیک انجام دهد در حالی که ایمان داشته باشد، پس او را بیتردید (در دنیا) به زندگی پاکیزهای زنده خواهیم داشت و (در آخرت) پاداششان را در برابر عملهای بسیار خوبشان خواهیم داد» که مقصود و مفهوم علم در اسلام و ارزش بینظیر آن و هم چنین معرفی الگوهای آسمانی که انسان خوش عاقبت و با انگیزه متراکم تربیت و تولید میکند که قیام به قسط از افتخارات آنان میباشد که در لابلای پیام رهبری قابل شهود است.
در حال حاضر پرورش اندیشه با پشتوانه آیه شریفه مذکور باید از دغدغههای مسئولین آموزش و پرورش باشد. امسال که حضور ویروس کرونا فضای جدید آموزشی اجباری را بر جهان و کشور ما تحمیل کرد و تغییر و تحولاتی را به همراه خود کشانید و هم چنین در جوار برکاتی که داشت، محرومیتهایی نیز تولید کرد، از جمله کسانی که از لبان درر بار مقام عظمای ولایت محروم شد، سند وزین تحول بنیادین آموزش و پرورش بود، چراکه هر ساله مورد حمایت و مطالبه از سوی معظم له واقع میشد.
به همین جهت برای پیگیری مؤمنانه سند مذکور بر آن شدیم سیر مطالبات ایشان را در سالهای غیر کرونا در قالب سوال جواب بر آمده از دیدارهای معظم له با فرهنگیان را برای اندیشمندان خصوصا معلمان و مدیرانی و مسئولینی که تا حال اقداماتی داشتهاند، یادآوری و تازهسازی صورت پذیرد و امسال خود عزیزان فرهنگی از مجموعه مطالبات مقام عظمای ولایت مطالبه سال جدید را با توجه به حریفطلبی ویروس کرونا در قالب یک تخمین با طعم تحقیق برای رهبر حکیم و فرزانه کشورمان مهیا نموده و هدیهای با آرایش به بندهای عملیاتی شده سند تحول از برای ایشان در ویترین محیط کار خود در اختیار داشته باشند.
در حال حاضر با طرح 100 سؤال از متون آرشیو شده در سایت دفتر مقام معظم رهبری فرهنگیان گرامی را به تهیه و تنظیم یک مطالبه تحقیقی برای سال 99 دعوت به همکاری و همیاری میکنیم.
1- سند تحول در چه مرحلهای است؟
سند تحول یک ریلگذاری است.
2- چه سندی میتواند آموزش و پرورش را به سر منزل مورد نظر برساند؟
سند تحول میتواند آموزش و پرورش را به سر منزل مورد نظر برساند.
3- آیا ابلاغ سند تحول کافی است؟
ابلاغ کافی نیست. ابلاغ قدم اول است.
4- چه کسانی باید سند تحول را بینوشند؟
بدنه آموزش و پرورش این سند را بخواند، بشناسد، بینوشد، بفهمد که چه کار بنا است در آموزش و پرورش انجام بگیرد.
5- مقبولیت سند تحول تا چه حدی است؟
سند بسیار خوبی است.
6- آیا سند تحول به صرف کار اداری عملیاتی میشود؟
این دنبالگیری میخواهد. کار میخواهد.
7- تحول در آموزش و پرورش به چه روحیه ای نیازمند است؟
برای تحوّل آموزش و پرورش روحیه انقلابی لازم است.
8- تعریف روحیه انقلابی چیست؟
روحیه انقلابی یعنی ترس نداشته باشید، ملاحظهکاری نداشته باشید، محافظهکاری نداشته باشید؛ وقتی تشخیص دادید، عمل کنید، اقدام کنید؛ پیش بروید، به توقّف راضی نشوید؛ کارها را تزیینی انجام ندهید.
9- چرا برخی کارها در آموزش و پرورش مسموم است؟
گاهی انسان یک کاری انجام میدهد، حالت تزیینی و تشریفاتی دارد؛ اینها سَم است
10- چه نوع کاری تحول در آموزش و پرورش را عملی میکند؟
کار را جدّی انجام بدهید؛ اینها تحوّل را عملی میکند، ممکن میکند، تحقّق پیدا میکند
11- سند تحول در چه سطحی از یک برنامه ریزی جامع میباشد؟
در سطح یک ریل گذاری است.
12- چگونه باید عمل کنیم تا سند تحول در بدنه نیروی انسانی فهمیده شود؟
جوری عمل کنید که بدنه آموزش و پرورش این سند را بخواند، بشناسد، بنیوشد، بفهمند که چه کار بنا است در آموزش و پرورش انجام بگیرد؛ سند، سند بسیار خوبی است؛ این دنبالگیری میخواهد، کار میخواهد.
13- چرا آموزش و پرورش نیاز به نوسازی دارد؟
دستگاه آموزش و پرورش احتیاج به نوسازی دارد. چون، هم فرسوده است.
14- چرا آموزش و پرورش معیوب است؟
هم آن روزی هم که تازه به وجود آمد دارای عیوبی بود. در آموزش و پرورشِ ما همان روزی هم که تازه بود و اینجور فرسوده و کهنه و زمانگذشته و آسیبدیده نشده بود، عیوب اساسیای وجود داشت که همان عیوب هم تا امروز باقی مانده.
15- چرا تلاش برای سند تحول جزو واحب ترین کارها است؟
وسیله این تحوّل، در درجه اوّل عبارت است از «سند تحوّل»؛ این سند تحوّل آماده است. وزیر محترم اشاره کردند به تلاشهایی که دارند انجام میدهند برای این کار؛ به نظر من این تلاشها جزو واجبترین کارها است.
16- برای اجرای سند تحول به چه روحیه ای نیازمندیم؟
روحیه انقلابی، بدون ترس، بدون ملاحظه کاری، بدون محافظه کاری، راضی نشدن، توقف نکردن، نداشتن حالت تزیینی و تشریفاتی و جدی کار کردن.
17- آیا دستگاه آموزش و پرورش نیاز به نوسازی دارد؟
بله، حتماً احتیاج دارد به نوسازی؛ چون، هم فرسوده است.
18- سند تحول چه فعالیتهایی را بر خود از بدو تولد تا حال دیده است؟
تاکنون کمتر از ده درصد از امکان تحقّق این سند و از محتوای این سند، تحقّق پیدا کرده؛ درحالیکه چند سالی میگذرد از تصویب این سند. خیلی کم کار شده در این زمینه؛ باید کار بشود. سند یک نوشته روی کاغذ است؛ باید تحقّق پیدا کند.
19- سند تحول را چه کسانی تولید کردند؟
یک مسئله مهمّ دیگر، این مسئله سند تحوّل است. خب، دوستان و مسئولین مجرّب و باسابقه نشستند، زحمت کشیدند، سند تحوّل را درست کردند.
20- چرا سند تحول تا به حال عملیاتی نشده است؟
معلوم میشود شور و شوقِ لازم نیست، انگیزه لازم نیست. بنده جدّاً از وزیر محترم و مسئولین محترم میخواهم که مسئله تحوّل را جدّی بگیرند.
21- آیا تحوّل صِرف عوض کردن ظواهرِ کار است؟
این سند تحوّل نشاندهنده این است که ما نیاز داریم به تحوّل. تحوّل هم صِرف عوض کردن ظواهرِ کار نیست، یعنی یک کار عمقی باید انجام بگیرد.
22- آیا این سند تحول بنیادین میتواند آموزش و پرورش را کفالت کند؟
آنطور که متخصّصین اینکار میگویند -چون بنده که تخصّص این کار را ندارم- این سند تحوّل علیالظّاهر میتواند؛ کفالت میکند و کفایت میکند این را؛ باید دنبال کنند.
تحول بنیادین آموزش و پرورش
23- چرا نظام آموزش و پرورش فرسوده و قدیمی است؟
نظام آموزشی ما نظام فرسوده و قدیمی و کهنهای است. نظام آموزشی کهنه است؛ این را ما از اروپاییها گرفتیم، همینجور نگهش داشتیم، مثل یک چیز موزهای مقدّس که دست به آن نخورَد! هرگاهیکباری گوشهکنارش را یک کمی کم و زیاد کردیم؛ نظام، نظام کهنهای است؛ باید نوسازی بشود.
24- آیا آموزش و پرورش با رونویسی از کشورهای اروپایی اصلاح میشود؟
این یک گامی است در این راه؛ خوب است لکن این را من میخواهم بگویم، برای نوسازی نظام آموزشوپرورش، ما باز نگاه نکنیم به دست دیگران، ببینیم حالا در فلان کشور اروپایی چه اتّفاقی افتاده، ما هم همان را رونویسی کنیم. نه آقا، صاحبان فکر بنشینند.
25- چگونه باید به سند تحول بنگریم؟
حالا همین طرح تحوّل که علیالظّاهر خوب تهیّه شده، یک گامی است؛ همین را با دقّت و با نگاه انتقادی اجرا کنند؛ نگاه کنند و ببینند کجاهایش اشکال دارد. بالاخره در هر نوشته غیرالهی و هر کار بشری یک اشکالی هست؛ بگردیم آن اشکال را پیدا کنیم. اشکالات را شناسایی کنیم، عیوب را شناسایی کنیم، یک نظام پاکیزه منظّم خوبی طرّاحی کنیم.
26- آیا سند تحول از دیدگاه خبرگان آموزش و پرورش علمی و عملی است؟
از نظر کارشناسان زبده و برجسته آموزش و پرورش، یک سند خوبی است، سند متینی است؛ آنهایی که اهل این کارند، خبره این کارند، این سند را تأیید میکنند؛ میگویند سند تحوّل بنیادین که با ساعتها کار، با زمانهای طولانی و با تلاش فراهم شده است، همه کمک کردهاند که این سند بحمدالله فراهم شد و ابلاغ شد، این را کارشناسها و خبرههای آموزش و پرورش تأیید میکنند و میگویند سند بسیار متقن و مهمّی است. پس این سند باید اعمال بشود.
27- آیا دیدگاه زود بازدهی به سند تحول اهداف آن را عملی میگرداند؟
این نظام قدیمی آموزش و پرورش در کشور، اگر هیچ عیب دیگری هم نمیداشت، همین که با گذشت زمان هیچ نوآوری در آن بهوجود نیامده بود، کافی بود که انسان آن را رد کند و معتقد باشد به تحوّل بنیادین. این سند تحوّلی هم که خوشبختانه دو سه سال پیش فراهم شد و ابلاغ شد و بر اساس آن برنامهریزی شد، از نظر کارشناسان زبده و برجسته آموزش و پرورش، یک سند خوبی است، سند متینی است؛ آنهایی که اهل این کارند، خبره این کارند، این سند را تأیید میکنند؛ میگویند سند تحوّل بنیادین که با ساعتها کار، با زمانهای طولانی و با تلاش فراهم شده است، همه کمک کردهاند که این سند بحمدالله فراهم شد و ابلاغ شد، این را کارشناسها و خبرههای آموزش و پرورش تأیید میکنند و میگویند سند بسیار متقن و مهمّی است. پس این سند باید اعمال بشود. البتّه از اینجور چیزها، منتظر نتایج زودبازده نباید بود، اینها چیزهایی نیست که ظرف یکسال و دوسال و پنجسال نتایجش ظاهر بشود؛ اینها چیزهایی است که صبر و حوصله لازم دارد، کار لازم دارد، کار مستمر لازم دارد.
28- آیا غیر منسجم اجرا کردن سند تحول نتیجه بخش میباشد؟
یک نکته این است که انسجام این سند حفظ بشود. اشاره کردند که یک تعدادی از موادّ این سند اجرایی شده است؛ خوب است، لکن همه موادّ این سند باید اجرایی بشود؛ این یک مجموعه منسجم است. اینکه ما برخی از مواد را، فرض کنید چهل مادّه یا در این حدود را اجرایی کنیم، بقیّه را مغفول بگذاریم، این به نتیجه نخواهد رسید. انسجام این مجموعه بایستی حفظ بشود. وقتی همه موادّ این مجموعه مورد عمل قرار گرفت، آنوقت کار پیش خواهد رفت، سرعت پیدا خواهد کرد، درست انجام خواهد گرفت.
30- مطالبات سند تحول در چه سطحی باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد؟
بدنه آموزش و پرورش کشور با این سند آشنا بشوند؛ مطالبات این سند را بدانند که چیست. معلّمی که در فلان مقطع دبستان یا دبیرستان تدریس میکند، بداند که این تحوّل بنیادین از شخص او چه خواسته است. مدیر و رئیس دبستان یا دبیرستان بداند که وظیفه او و تکلیف او در قبال دانشآموز بر اساس این سند چیست. مطالبات این سند باید مشخّص بشود؛ بایستی برنامهریزی کرد برای اینکه ما مطالبات سند را در سطح وسیع و گسترده آموزش و پرورش تفهیم کنیم، بحث کنیم.
31- دستگاههای تبلیغاتی به ویژه صدا و سیما چه نقشی در اجرایی شدن سند تحول دارند؟
دستگاههای تبلیغی و رسانه ملّی باید به کمک بیایند. حتّی گاهی پیشنهاد میشود که یک شبکه صداوسیما مخصوص این کار باشد که بتواند این موضوع را تبیین کند و تفهیم کند. این البتّه بستگی دارد به اینکه مسئولین آموزش و پرورش بنشینند با مسئولین صداوسیما و آنها هم همراهی کنند.
32- ظرفیت برنامه ششم چه کمکی میتوانست در اجرایی شدن سند تحول داشته باشد؟
یک موضوع دیگری که در این مسئله سند مهم است که وزیر محترم هم خوشبختانه امروز اشاره کردند، ظرفیّت برنامه ششم است. الان سیاستهای برنامه ششم در حال تدوین است، بعد هم خود برنامه را تدوین میکنند، تصویب میکنند، اجرا میکنند. در ضمن این برنامه و در ذیل این برنامه، مسئله آموزش و پرورش و سند تحوّل بنیادین باید حتماً دیده بشود تا بدانیم ما در سال ۱۴۰۴ چه خواهیم داشت در آموزش و پرورش
33- چه موقع برنامههای دم دستی جای سند تحول بنیادین را اشغال میکنند؟
یک نکته اساسی این است، این را من به مسئولین آموزش و پرورش عرض میکنم، مراقب باشید که برنامههای دمِدستی و تغییروتبدیلهای سطحی و روزمرّه جای تحوّل بنیادین را نگیرد؛ ما را راضی نکند، خوشحال نکند که ما داریم تغییر میدهیم. تغییرات سطحی مهم نیست؛ اساس، همان موادّ تحوّل بنیادین است که بتدریج این بنا نوسازی بشود؛ این مهم است.
34- آیا وضعیت فعلی کشور اجازه میدهد که سند تحول اجرایی گردد؟
خوشبختانه شرایط هم آماده است؛ من نگاه که به سطح کشور میکنم؛ بهنظرم میرسد که امروز شرایط شما و مسئولان محترم آموزش و پرورش برای کیفی کردن آموزش و پرورش، برای تحوّل اساسی و بنیادین در این دستگاه مهم و حسّاس آمادهتر است. یکروزی ما هجده میلیون دانشآموز داشتیم، امروز کمتر از سیزده میلیون دانشآموز داریم؛ این یک فرصت است. یکروزی بود که ما از لحاظ فضاهای آموزشی دچار عسرت جدّی بودیم؛ مدارس دو نوبته و سه نوبته در سطح کشور کم نبود؛ امروز خوشبختانه آن وضعیّت وجود ندارد. در اغلب جاهای کشور، مدارس وضع خوبی دارند؛ افرادی هم علاقهمندند، میآیند و وارد میشوند که بایستی این جریان [حفظ شود]. امروز بنابراین شرایط آماده است برای اینکه ما بتوانیم این تحوّل را انجام بدهیم.
35- محور اجرایی شدن سند تحول در آموزش و پرورش چه کسانی هستند؟
بههرحال خوشبختانه کشور دارای ثبات است، دارای امنیّت است، مسئولین دولتی با علاقهمندی مشغول کار هستند. امروز روزی است که ما بتوانیم انشاءالله آموزش و پرورش را از لحاظ کیفی، از لحاظ محتوایی، از لحاظ بنیانی به یک نقطه اساسی برسانیم. و همینطور که عرض کردم محور این تحوّل معلّمین هستند؛ آن کسی که در وسط میدان ایستاده است، شما معلّمین عزیز هستید. من به همه معلّمین سرتاسر کشور، به این وسیله و در این موقعیّت سلام عرض میکنم و امیدوارم خداوند همه معلّمین عزیز را در کنف حمایت خودش حفظ کند.
36- آیا اجرایی نشدن سند تحول خسارت به انقلاب اسلامی وارد میکند؟
مهندسی فرهنگی و موضوع تحول و نوسازی در نظام آموزشی و علمی کشور اعم از آموزش عالی و آموزش و پرورش و نیز تحول در علوم انسانی که در دورههای گذشته نیز مورد تأکید بوده است، هنوز به سرانجام مطلوب نرسیده است، به تعویق افتادن این امور خسارت بزرگی متوجه انقلاب اسلامی خواهد کرد، لذا باید این امور جدیتر گرفته شده و با یک بازنگری و برنامهریزی جدید طی مدت زمان معقول و ممکن به سرانجام خود برسد.
37- آیا سند تحول یک سند دفعی الوجود بوده است؟
یک نکته در مورد آموزش و پرورش و مدیریّت ها، مسئلهى سند تحوّل است. سند تحوّل - که بحمدالله در این سالهاى اخیر تنظیم شد و تثبیت شد - یک چیزِ دفعىّالوجود نبود؛ این از اوایل انقلاب، جزو آرزوها بود. چون نظام آموزش و پرورش در کشور ما، از تقلید از نظامهاى آموزش و پرورش غربى پدید آمده بود، با همان شکل، با همان محتوا، تقریباً با همان ترتیب؛ یک تحوّل اساسى لازم بود در فضاى آموزش و پرورش چه از لحاظ قالب، چه از لحاظ محتوا..
38- آیا سند تحول حد اعلای خواسته هاست؟
خب، این فکر در خیلىها بود در طول سالها؛ بتدریج پخته شد، به سند تحوّل انجامید. عرض نمیکنیم که این سند تحوّل حدّ اعلاى خواستهها است؛ نه، براى هر چیزى یک حدّ بالاترى هم متصوّر است - ممکن است انشاءالله شما عمل کنید، پیش بروید، تجربه بیاموزید، بعد از گذشت زمانى چیزى بر آنچه امروز موجودىِ شما است بیفزایید.
39- چه موقع سند تحول در عالم ذهنیات خواهد پوسید؟
لکن فعلاً این سند تحوّل در اختیار ما است؛ این را باید جدّى گرفت. عرض من و توصیهى من به مسئولین محترم و مدیران محترم این است که سند تحوّل را جدّى بگیریم؛ فراتر از اظهارات رسمى؛ در عمل. خب، اگر بخواهیم این سند تحوّل تحقّق پیدا کند - همچنان که اشاره کردند به عرایض قبلى ما - نقشهى راه لازم است، یک برنامه لازم است. اگر تفکّرات ما، کلّیّاتى که مورد نظر مسئولان و دلسوزان است، به شکل یک برنامهى عملیّاتى در نیاید، در عالم ذهنیّات خواهد ماند و خواهد پوسید؛ برنامهى عملیّاتى لازم دارد.
40- کدام شورا در کشور باید در اجرایی شدن سند تحول پیشرو باشد؟
این برنامهى عملیّاتى را با نظر شوراى عالى انقلاب فرهنگى - که خب، یک مرکز عظیم فرهنگى و مرجع تصمیمگیرى است و مسئولین در آنجا حضور دارند - تهیّه کنید، تدوین کنید و قدمبهقدم اجرا کنید؛ احساس کنید که این قدم برداشته شد، [بعد] برویم سراغ قدم بعدى. بعضى کارها [هم] همزمان و در عرض یکدیگر باید انجام بگیرد
41- آیا وزرای آموزش و پرورش باید متعهد به اجرای سند تحول باشند؟
یا سند تحوّل بنیادی آموزش و پرورش كه وزیر محترم آموزش و پرورش خود را متعهّد بدانند كه این را عملی كنند و اجرایی كنند؛ یا سند راهبردی نخبگان كشور - كه در آن جلسه خود بنده هم شركت كردم كه سند بسیار مهمّی است - كه این مسئله را خب معاونت محترم رئیس جمهور بایستی تعقیب كنند؛ و خلاصه باید خود اعضا و دستگاههای فرهنگی قبول كنند و باور داشته باشند كه ما این جایگاه را بهعنوان یك قرارگاه مركزی قرار دادیم.
42- آیا سند تحول قادر است خصلتهای والای انسانی را در دانش آموزان به وجود آورد؟
بحمدالله امروز سند این تحول در اختیار آموزش و پرورش است و در واقع نقشه راه، مشخص و معیّن شده است ــ برای خاطر این است. تحول در انسانها، تغییر صحیح در دلها و باورها و حركات و خلقیات و امثال اینها، احتیاج دارد به یك زیرساخت محكم؛ این زیرساخت، آموزش و پرورش است. آموزش و پرورش ما آن روزی كه در كشور به شكل جدید درآمد، بر اساس یك مبنای فكری و اعتقادیِ دیگر به وجود آمد؛ ما هم در طول دهها سال ــ از اوّلی كه آموزش و پرورش جدید در كشور آمد ــ بر همان مبنا حركت كردیم، در واقع در همان ریل پیش رفتیم؛ كه خب، ریل درستی نبود. این سند تحول باید ما را به سمت هدفهای اسلامی حركت دهد؛ باید جامعه را به سبك زندگیِ حقیقتاً اسلامی پیش ببرد؛ باید بتواند در ما خصلتهای والای انسانی را به وجود بیاورد.
43- سند تحول با کدام ریل گذاری به مقصد خدمات رسانی مورد انتظار میرسد؟
این سند تحول ناظر به یك چنین چیزی است. اشاره كردند به زیرساختهای سند تحول. من همینجا عرض بكنم؛ سند تحول یك متنی است كه باید عملیاتی شود، منتها بههیچوجه نباید در آن شتابزدگی باشد؛ با تدبر، با تأمل، با ملاحظه صحیح جوانب باید پیش رفت. كار، كار عمیقی است. كارهای عمیق، كوتاهمدت نیست؛ زودبازده نیست؛ بلندمدت است؛ دیربازده است؛ اگر درست صورت بگیرد، ماندگار خواهد شد، مثمر خواهد شد؛ اگر سرهمبندی شد، شتابزده شد، آن وقت نتیجه لازم را نخواهد داد. فرمود: «و مجتنی الثّمرة لغیر وقت ایناعها كالزّارع بغیر ارضه»؛ اگر چنانچه میوه را قبل از اینكه برسد، چیدید، در واقع چیزی به دست نیاوردهاید و زحمتتان هدر رفته است. بگذارید میوه برسد، بعد بچینید تا از همه منافع آن بهره ببرید. شاید حلقههای تحقیقاتیِ متعددی لازم است كه برای بخشهای این سند تحول، راهكارهای اجرائی و عملیاتی پیدا كند، تا حقیقتاً این ریل، صحیح گذاشته شود؛ آنوقت این قطار بر روی ریل حركت كند.
44- اجرای سند تحول به چه پشتیبانهایی نیاز دارد؟
البته لازم است هم دولت، هم مجلس، برای پشتیبانی مالی آموزش و پرورش، برای پیشرفت در این كار، به طور جدی تأمل كنند، تدبر كنند. آموزش و پرورش را نمیشود به حال خود رها كرد و پشتیبانی لازم از آن به عمل نیاورد، بعد هم توقع داشت كه پیش برود.
45-آیا استعداد بشری در جامعه ایرانی بدون تحول در آموزش و پرورش ظهور و بروز پیدا میکند؟
استعداد بشری در جامعه ایرانی، یك استعداد انبوه و سرشار است؛ این استعداد باید امكان بروز پیدا كند، جهت صحیح پیدا كند. این سند تحول ناظر به یك چنین چیزی است.
46- تحول در انسانها، تغییر صحیح در دلها و باورها و حركات و خلقیات و امثال اینها، در جامعه ایران اسلامی چه پیش نیازی دارد؟
بحمدالله امروز سند این تحول در اختیار آموزش و پرورش است و در واقع نقشه راه، مشخص و معیّن شده است ــ برای خاطر این است. تحول در انسانها، تغییر صحیح در دلها و باورها و حركات و خلقیات و امثال اینها، احتیاج دارد به یك زیرساخت محكم؛ این زیرساخت، آموزش و پرورش است.
47- برای اجرایی شدن سند تحول به چه تعداد حلقههای تحقیقاتی نیاز است؟
شاید حلقههای تحقیقاتیِ متعددی لازم است كه برای بخشهای این سند تحول، راهكارهای اجرائی و عملیاتی پیدا كند، تا حقیقتاً این ریل، صحیح گذاشته شود؛ آنوقت این قطار بر روی ریل حركت كند.
48- چرا باید پیشرفتهای در آموزش و پرورش مبتنی بر سند تحول باشد؟
مسئله كتابهای درسی هم بسیار مهم است. باید به طور مداوم و به تناسب نیازها، مضمون این كتابها، محتوای این كتابها ترقی و پیشرفت داشته باشد. دستگاههای هشیارِ مراقب در كل آموزش و پرورش باید وجود داشته باشد كه هم پیشرفتهای مبتنی بر سند تحول را تعقیب كند،
49- چرا بدون اجرایی شدن سند تحول کتب و مواد درسی متناسب نسلها و جنسیتها نیاز سنجی نمیشوند؟
ببیند كجا لنگی هست، كجا اشكال وجود دارد، كجا تجربه ناموفق هست، بلافاصله اصلاح كند ــ چشم بینا لازم است ــ هم در زمینه مواد درسی و كتابهای درسی، نیازها را بسنجد. سالهاست كه ما یك مسائلی را در كتابها میگنجانیم؛ بعضیها خارج میكنند، بعضیها داخل میكنند. ببینیم چه لازم است از معارف الهی، معارف اسلامی، معارف مدنی، معارف تمدنساز، معارف انسانساز؛ معارفی كه یك ملت را سربلند میكند، پیشرو میكند، پیشتاز میكند؛ كه اگر در كتابهای ما وجود ندارد، آنها را بگنجانیم؛ چه چیزهائی نقطه مقابل است، تخدیر كننده است، گمراه كننده است، آنها را حذف كنیم؛ چه چیزهائی به تناسب نسلها یا جنسیتها لازم است، آنها را بگنجانیم. فرض بفرمائید در كتابهای درسی دختران ممكن است چیزهائی لازم باشد در زمینههای خانهداری، تربیت فرزند و امثال اینها؛ و در كتابهای پسران ممكن است چیزهای دیگری لازم باشد در مواجهه با مسائل كار، زندگی و امثال اینها؛ اینها مراقبت لازم و دیدهبانیِ دائم احتیاج دارد و باید این كارها انجام بگیرد.
50- آیا معارف کتب آموزشی و مواد درسی آموزش و پرورش قادر است ، بدون سند تحول ملت ایران را سربلند و پیشرو و پیشتاز کند؟
دستگاههای هشیارِ مراقب در كل آموزش و پرورش باید وجود داشته باشد كه هم پیشرفتهای مبتنی بر سند تحول را تعقیب كند، ببیند كجا لنگی هست، كجا اشكال وجود دارد، كجا تجربه ناموفق هست، بلافاصله اصلاح كند ــ چشم بینا لازم است ــ هم در زمینه مواد درسی و كتابهای درسی، نیازها را بسنجد. سالهاست كه ما یك مسائلی را در كتابها میگنجانیم؛ بعضیها خارج میكنند، بعضیها داخل میكنند. ببینیم چه لازم است از معارف الهی، معارف اسلامی، معارف مدنی، معارف تمدنساز، معارف انسانساز؛ معارفی كه یك ملت را سربلند میكند، پیشرو میكند، پیشتاز میكند؛ كه اگر در كتابهای ما وجود ندارد، آنها را بگنجانیم؛ چه چیزهائی نقطه مقابل است، تخدیر كننده است، گمراه كننده است، آنها را حذف كنیم؛ چه چیزهائی به تناسب نسلها یا جنسیتها لازم است، آنها را بگنجانیم. فرض بفرمایید در كتابهای درسی دختران ممكن است چیزهائی لازم باشد در زمینههای خانهداری، تربیت فرزند و امثال اینها؛ و در كتابهای پسران ممكن است چیزهای دیگری لازم باشد در مواجهه با مسائل كار، زندگی و امثال اینها؛ اینها مراقبت لازم و دیدهبانیِ دائم احتیاج دارد و باید این كارها انجام بگیرد.
51- آیا سند تحول میتواند ما را به سبک زندگی اسلامی راهنما باشد؟
سند تحول آموزش و پرورش باید ما را به سمت هدفهای اسلامی حركت دهد؛ باید جامعه را به سبك زندگیِ حقیقتاً اسلامی پیش ببرد؛ باید بتواند در ما خصلتهای والای انسانی را به وجود بیاورد.
52- آیا سند تحول بنیادین مطالبه اولویت دار مقام معظم رهبری است؟
ما قبلاً درباره تحول بنیادی مطالبی عرض کردیم؛ مدتها من در دیدارهای با معلمان، با مسئولین فرهنگ، با شورای عالی انقلاب فرهنگی و دیگران این را تکرار کردم و خوشبختانه به نتیجه هم رسید؛ به این معنا که سند تحول بنیادی تهیه و تصویب شد. امروز آموزش و پرورش یک سند مکتوبی در دست دارد که شیوه تحول بنیادی در آموزش و پرورش را تعیین کرده. خیلی خوب، بخشی از این کار انجام گرفت. منتها این سند مثل نسخه پزشک است. اگر ما به پزشک مراجعه کردیم، حق معاینه هم دادیم و پزشک هم معاینه کاملی کرد و یک نسخهای نوشت و به ما داد، ما هم توی جیبمان گذاشتیم، رفتیم خانه و فکر کردیم تمام شد، این با نرفتن پیش پزشک هیچ تفاوتی ندارد؛ جز اینکه یک پولی هم خرج کردیم، یک راهی هم رفتیم. دوا را باید گرفت، دارو را باید مصرف کرد. در این نسخه نوشته شده که چه داروئی را، چه مقداری، در چه زمانی باید مصرف کنیم. باید این کار را کرد؛ اگر نکردیم، رفتن پیش پزشک و گرفتن نسخه، کأنلمیکن است.
53- آیا اثر بخشی چند برابری در برنامههای آموزش و پرورش متوقف بر اجرای سند تحول است؟
خب، حالا ما سند تحول بنیادین آموزش و پرورش را داریم؛ این نسخه است؛ این نسخه احتیاج دارد به این که یک برنامهریزی دقیق بر اساس بندبند این سند انجام بگیرد؛ چون بحث بر سر تحول بنیادین است؛ بحث تحول شکلی که نیست. شکل جدید آموزش و پرورش ما سوغاتی بود، وارداتی بود، اهدافی پشت سرش بود. خب، ما سالها هم به این شکل عمل کردیم. بالاخره اگر خودی هم بود، اگر از درون برآمده و جوشیده هم بود، بعد از سالها انسان به یک اِشکالی برخورد میکند؛ لذا یک نوسازی لازم است. پس این تحول بنیادی، یک کار لازمی است. اگر میخواهیم تحول بنیادی در آموزش و پرورش انجام بگیرد؛ یعنی این پولی که شما خرج میکنید، این وقتی که شما میگذارید، این همه معلمی که شما در سراسر کشور به مدارس و سراغ دانشآموزان میفرستید، اگر بخواهیم اینها چند برابر اثر کند و به شکل بهینه از آن بهرهبرداری شود، باید این تحول صورت بگیرد. این تحول احتیاج دارد به برنامهریزی. باید قدمبهقدمِ این سند تحول برنامهریزی شود.
54- آیا سند تحول با سلیقههای متعدد مسئولین اجرایی میشود؟
باید یک نقشه راه وجود داشته باشد. اینجور نباشد که امروز یک مسئولی، یک وزیری، یک مدیری در بخشی تصمیمی بگیرد، بعد فردا یکی بیاید طبق سلیقه، آن را عوض کند. این، هدر دادن وقت و نیروی کشور خواهد بود. این یک نکته اساسی است. باید یک برنامهریزی مستحکم و دقیق برای این تحول بنیادین صورت بگیرد؛ باید یک نقشه راهی در اختیار باشد؛ این را همه قبول کنند، همه تأیید کنند، همه تصدیق کنند و تضمین شده باشد که آموزش و پرورش تا آخر راه، تا آخر خط، طبق این برنامه خواهد رفت.
55- آیا سند تحول با کارهای مقطعی و موقتی ضربه خواهد خورد؟
اینجا یک نکته دومی وجود دارد و آن، مسئله رها نشدن کار است؛ که آن هم به همین نکته اول ارتباط پیدا میکند. کار را نباید رها کرد. کار را باید تا رسیدن به نتیجه نهائی دنبال کرد؛ والّا یک کاری را شروع کنیم، یک مقداری سر و صدا هم بشود، بعضی هم خوشحال بشوند، یا تمجید کنند، یا انتقاد کنند، بعد یک مدتی بگذرد، آتش ما فرو بنشیند، سرد بشویم، در نتیجه کار دنبال نشود؛ در این صورت اصل کار ضربه خواهد خورد. این را من برای مدیران عرض میکنم؛ مدیران ارشد، مدیران وزارتخانهای، مدیران استانها و شهرها و مراکز.
56- آیا به صرف اینکه شاکله آموزش و پرورش از غرب آمده نیاز به تحول دارد؟
یا همین بحث آموزش و پرورش و تحول نظام آموزشی کشور؛ این هم یک سند بالادستی لازم دارد. تحول، معنای خودش را دارد. تحول، یعنی در بعضی از موارد، زیر و رو شدن. اصلاحات، مورد نظر نیست - که یک بخش هائی مثلاً کم شود، زیاد شود - واقعاً یک تحول لازم است. علتش هم واضح است: چون نظام کنونی آموزش و پرورش، یک نظام وارداتی است؛ حالا وارداتیای که به یک معنا بومیسازی هم شده، اما شاکله، شاکله وارداتی است. نه اینکه ما بخواهیم هرچه وارداتی است، رد کنیم؛ نه، ما خیلی چیزها را وارد میکنیم، از آن هم استفاده میکنیم، خوب هم هست؛ اما آنچه که نامطلوب است، تبعیت است. تبعیت بد است؛ اما گرفتن و پسندیدن و به کار بستن، چیز خوبی است؛ هیچ اشکالی ندارد. ما الان از پیشرفتهای فناوری غربیها داریم استفاده میکنیم. البته با خیلیهاش هم آنها راضی نیستند، دندشان هم نرم؛ ولی ما استفاده خودمان را خواهیم کرد، بیشتر هم استفاده میکنیم. بنابراین استفاده کردن مهم نیست، منتها تبعیت بد است. تبعیت چیز نامطلوبی است. در قرآن و در آیات متعدد، نتیجه تبعیت، ضلال است؛ «یضلّوک عن سبیلاللَّه»نبایستی تبعیت کرد؛ بایستی نگاه کرد، آنچه را که خوب است، پسندید.
57- تحول باید از چه مولفههایی تشکیل شده باشد؟
ما طبعیتاً نظام کنونی آموزش و پرورش را قبول کردیم. یعنی یک چیزی را عمل میکردند، دادند به ما، ما هم قبول کردیم. حالا آنها خودشان در همین نظام، تغییرات فراوانی به وجود آوردند. بعضی از تغییرات آنها در جهت آن چیزی است که برای ما از قدیم بومی و سنتی هم بوده. ما نه، چسبیدیم به همان شکل قدیمیای که از آنها گرفتیم؛ و این شده برای ما یک سنت. بنابراین یک تحول لازم است. البته تحول - همین طور که اشاره کردند - احتیاج دارد به این که ما فلسفه آموزش و پرورش را بدانیم، وضع کشور را بدانیم، نیازهای آینده را بدانیم. بر اساس اینها باید افراد صاحب فکر و به اصطلاح «راهبردنگران فرهنگی» - به تعبیر رائج، استراتژیستهای فرهنگی - بنشینند و راه حلهای اساسی پیدا کنند.
58- آیا تبعیت از جهان غرب برای آموزش و پرورش ایران اسلامی ضلالت آور است؟
بنابراین استفاده کردن مهم نیست، منتها تبعیت بد است. تبعیت چیز نامطلوبی است. در قرآن و در آیات متعدد، نتیجه تبعیت، ضلال است؛ «یضلّوک عن سبیلاللَّه»نبایستی تبعیت کرد؛ بایستی نگاه کرد، آنچه را که خوب است، پسندید.
59-- چرا بحث تحول در آموزش و پرورش بسیار مهم و از درجه اولویت بی نظیر برخودار است؟
در همین اجتماعاتی که با شما معلمین عزیز و مسئولین آموزش و پرورش تشکیل شده است، یا در جلساتی به مسئولین به طور خاص گفتهایم. خب، اصلاً دلیل این تحول چیست؟ آخر، بیخودی و بیدلیل که انسان یک چیزی را متحول نمیکند. چرا میخواهیم تحول ایجاد کنیم؟ دلیل سادهاش این است که نظام کنونی آموزش و پرورش ما توانائی لازم را برای تربیت نسلهای گوناگون ما نشان نداده است. علت هم در درجه اول این است که این نظام و این تشکیلات، وارداتی است؛ برخاسته از نیازهای درونی ما نیست. این، یکی از مشکلات بزرگ ماست.
60- چرا استفاده از الگوهای ملتها و فرهنگ بیگانه به طور دربست خسارت بار است؟
یک وقت تجربههای یک ملت، گذران تاریخیِ زندگی یک ملت، او را به این نتیجه میرساند که باید اینجور تعلیم کند، اینجور تربیت بدهد، اینجور خانه بسازد، اینجور مشی کند، اینجور مدیریت کند؛ این خوب است. انسان باید همیشه از تجارب دیگران هم استفاده کند. ما بدمان نمیآید و ننگمان نمیکند که از دیگران یاد بگیریم. آنچه که بد است، این است که ما بیائیم الگوهای ملتهای دیگر و فرهنگهای دیگر را به طور دربست در بین ملت و کشور خودمان پیاده کنیم و اقتضائات و شرائط و زمینهها را اصلاً در نظر نگیریم.
61- چرا ایده فرنگیمآب شدن از سر تا قدم از دل آموزش و پرورش بدون تحول صادر میگردد؟
از صد سال پیش، این در کشور ما اتفاق افتاده است. آن کسانی که نیت خوب داشتند و میخواستند کشور را پیش ببرند، اما نفهمیدند چه جور میشود این کشور را پیش برد - حالا آنهائی که مزدور سرویسهای جاسوسی و دولتهای بیگانه بودند، به کنار - فکر کردند باید بروند سر تا پا بشوند به شکل آن بیگانگان، که گفتند ما از سر تا قدم باید فرنگی شویم؛ هم گفتند، هم در نوشتههاشان هست؛ آنها این خطای بزرگ را کردند؛ از جمله آموزش و پرورش ما. خیلی چیزهای دیگر ما هم متأسفانه همین جور بود. اقتصاد ما، معماری ما، زندگی عرفی و فرهنگی ما و خیلی چیزهای دیگر ما به خاطر خیانت یا بدفهمی نخبگان سیاسی دورانهای طاغوت، به این بلا مبتلا شد.
62- چرا آموزش و پرورش برای استفاده از تجربههای شرق و غرب نیاز به الگوی مستقل ایرانی اسلامی دارد؟
خب، الحمدللَّه انقلاب اسلامی آمد مسیر را عوض کرد. ما آمدیم به سمت خودجوشی، خوددانی و خودفهمی؛ لیکن هنوز بسیاری از بنیانها به همان حال سابق موجود است؛ از جمله همین مسئله آموزش و پرورش. ما باید از تجربههای دنیا - چه دنیای غرب، چه دنیای شرق؛ ملتهای گوناگون - حتماً استفاده کنیم برای کیفیت بخشیدن به الگوی خودمان. نیاز ما به تحول، از اینجاست. این تحول باید بر اساس ایجاد یک الگوی مستقل ایرانی و برخاسته از معنویات و نیاز این کشور باشد؛ یعنی در واقع برخاسته از اسلام ناب، اسلامِ مورد اعتقاد ما باشد. ما بایستی یک چنین الگوئی به وجود بیاوریم. تحول باید ناظر به این باشد.
63- شرط اول در اجرای موفق سند تحول چیست؟
تحول آموزش و پرورش ناظر به این است. همه این مطالبی که وزیر محترم گفتند، کارهای خوبی است - البته در یک حد نیست؛ بعضی کارهای مهم و درجه یک و اساسی است، بعضی هم کارهای فرعی است - اینها باید انجام بگیرد؛ منتها جهت را مشخص کنید، بدانید چه کار میخواهیم بکنیم. نقشه جامع برای تحول، در دستمان باشد. بر اساس این نقشه جامع، اجزای گوناگون را، یکی زودتر، یکی دیرتر، به وجود میآوریم. شما در ذهنتان طرح یک ساختمان کاملِ جامعِ زیبای مستحکم را در یک زمین بزرگ و در جای مناسب میریزید؛ میدانید چه کار میخواهید بکنید. حالا از یک گوشهای شروع میکنید. گاهی یک جزئی از ساختمان را این طرف، گاهی یک جزء دیگر را آن طرف میسازید. آدمی که نگاه میکند، ممکن است نفهمد چه چیزی در خواهد آمد؛ اما شما که نقشه در ذهنتان هست، میدانید چه کار دارید میکنید. هر جزئی، تأمینکننده بخشی از آن نقشه جامع است. این وقتی است که نقشه جامع داشته باشید. اگر نقشه جامع وجود نداشت، اگر در این تحول، نگاه کلان وجود نداشته باشد، کارها ممکن است متناقض از آب در بیاید؛ تکراری باشد، زائد باشد، کمبودهای بزرگی به وجود بیاید. پس نگاه کلان و نقشه جامع، شرط اول است.
64- آیا جمهوری اسلامی بدون تحول در نظام آموزش و پرورش میتواند پرچم دار و الگوی دیگر ملتها باشد؟
اگر جمهوری اسلامی میخواهد پرچم اسلام را در دست بگیرد، میخواهد خودش به سعادت برسد، دنیا و آخرت خود را آباد کند - همچنان که قرآن به ما یاد میدهد که میتوان دنیا و آخرت را با هم آباد کرد و باید این کار انجام بگیرد - اگر میخواهد به ملتهای دیگر کمک برساند، که «کنتم خیر امّة اخرجت للنّاس» شاهد و مبشر ملتهای دیگر باشد، خب، طبیعتاً نیازهائی دارد:
65- آموزش و پرورش جمهوری اسلامی با کدامین دانش آموز تربیت شده میتواند به دیگر کشورها کمک رسانی کند؟
باید انسانهای شریف، دانا، با استعدادهای جوشان، دارای ابتکار، دارای اخلاق نیک انسانی، دارای شجاعت، قوّت خطرپذیری، ورود در میدانهای جدید، بدون هیچگونه عقده خودکمبینی یا خودبرتربینی، انسانهای دلداده به خدای متعال و متکی به قدرت الهی و دارای توکل کامل، انسانهای صبور، انسانهای بردبار و حلیم، انسانهای خوشبین و انسانهای امیدوار تربیت کنید. اسلام همه اینها را به صورت بسته کامل در اختیار همه معتقدین و مؤمنین خود قرار داده. این بسته را باز کنیم، دانهدانه از این مواد استفاده کنیم، بهرهمند شویم، آنها را بچشیم و درون وجود خودمان ذخیره کنیم. خروجی آموزش و پرورش باید اینجور انسانی باشد. انسانهای تنگنظر، انسانهای بدبین، انسانهای ناامید، انسانهای افسرده، انسانهای بیتقوا، ناپرهیزگار و آلودهدامن نمیتوانند جوامع را پیش ببرند و ملتها را خوشبخت کنند؛ طبعاً نمیتوانند الگو هم باشند. تحول آموزش و پرورش ناظر به این است.
66- هدف نهایی درتدوین سند تحول بنیادین آموزش و پرورش چیست؟
هدف، تربیت نیروی انسانیِ طراز جمهوری اسلامی است.
67- چرا میخواهیم تحول ایجاد کنیم؟
دلیل سادهاش این است که نظام کنونی آموزش و پرورش ما توانائی لازم را برای تربیت نسلهای گوناگون ما نشان نداده است. علت هم در درجه اول این است که این نظام و این تشکیلات، وارداتی است؛ برخاسته از نیازهای درونی ما نیست.
68- چرا اجرای سند تحول با عقده خودکمبینی یا خودبرتربینی ضمانت اجرایی ندارد؟
باید انسانهای شریف، دانا، با استعدادهای جوشان، دارای ابتکار، دارای اخلاق نیک انسانی، دارای شجاعت، قوّت خطرپذیری، ورود در میدانهای جدید، بدون هیچگونه عقده خودکمبینی یا خودبرتربینی، انسانهای دلداده به خدای متعال و متکی به قدرت الهی و دارای توکل کامل، انسانهای صبور، انسانهای بردبار و حلیم، انسانهای خوشبین و انسانهای امیدوار تربیت کنید. اسلام همه اینها را به صورت بسته کامل در اختیار همه معتقدین و مؤمنین خود قرار داده. این بسته را باز کنیم، دانهدانه از این مواد استفاده کنیم، بهرهمند شویم، آنها را بچشیم و درون وجود خودمان ذخیره کنیم.
69- چرا اجرای موفق سند تحول بدست معلمان صورت میپذیرد؟
لیکن کتاب را معلم درس خواهد داد. اگر معلم، دانا، دلسوز، اهل فکر و اهل ابتکار بود، چنانچه آن کتاب ناقص هم باشد، او مطلب را تکمیل میکند. اگر معلم، ناتوان، ناامید، بیانگیزه و بیحوصله بود و برای از سر وا کردن تدریس کرد، آن وقت اگر کتابِ خوب هم باشد، معلوم نیست چیز درستی گیر دانشآموز بیاید. پس معلم مهم است. محور، معلم است. به مسئله تربیت معلم، مسئله بازآموزیها، تداوم تحصیلات و دورههای گوناگون آموزشی برای معلمین اشاره کردند؛ اینها کارهای خیلی خوبی است و باید انجام بگیرد. البته خود شما معلمین عزیز نقش دارید در اینکه آن نمونه کافی و لازم برای معلمی را در مدرسهها نشان بدهید.
70- آیا دیدگاه مصرفی دستگاههای دولتی نسبت به نظام آموزش و پرورش بدون تحول در ساختار آن به مولد بودن تغییر مییابد؟
دستگاههای دولتی بایستی به این مجموعه بزرگ و مهم با این چشم نگاه کنند. فردای ما متوقف به امروزِ آموزش و پرورش است. هرچه اینجا سرمایهگذاری شود، مسلّماً بازدههای آن در زمان خود، در وقت خود، بمراتب بیش از آن مقداری که سرمایهگذاری مادی و معنوی شده است، ارزش خواهد داشت. کشور ما نیاز دارد به یک آموزش و پرورش خوب. چرا؟ چون کاری که این ملت به عهده گرفته و شروع کرده است، کار بزرگی است.
71- اهمیت تحول در آموزش و پرورش در چه سطحی باید دیده شود؟
در مورد شعار امسال و کاری که امسال باید انجام بگیرد. البته سرفصلهای مهمی وجود دارد که همه دارای اولویتند. مثلاً تحول نظام اداری یک کار لازم است که باید انجام بگیرد؛ تحول آموزش و پرورش، یک کار بنیانی است.
72- آیا با همین مجموعه معلمان و آموزگاران و دبیران سراسر کشور میتوان سند تحول بنیادین را عملیاتی کرد؟
درباره مسائل تعلیم و تربیت و نقش معلمان، حرفهای زیادی زده شده است. ما امروز در شرائطی نیستیم كه به حرف اكتفاء كنیم؛ امروز نیاز داریم به عمل. آموزش و پرورش، چه در بخش ستادی، چه در بخش صف - كه همین مجموعه معلمان و آموزگاران و دبیران در سراسر كشور هستند – میتواند آینده این كشور را رقم بزند.
73- آیا جهت اجرایی شدن سند تحول باید در صف انتطار وضعیت مطلوب آموزش و پرورش قرار بگیریم؟
درست است كه تغییر بنیادی آموزش و پرورش یك كار اساسی است كه بارها این را به مسئولان محترم كشوری و آموزش و پرورش تذكر دادهایم؛ خوب، بحمداللَّه در بیانات وزیر محترم هم شنیدید كه فعالیت خوبی در این زمینه انجام گرفته است، كه باید یك تغییر بنیادی بر اساس نیاز، بر اساس اهداف والا، بر اساس امكانات عظیم كشور، امكانات انسانی، در آموزش و پرورش به وجود بیاید؛ این در جای خود صحیح است، بنده هم در همین زمینه تأكید میكنم؛ این كار را رها نكنید، متوقف نكنید؛ با شوق و همت مضاعف، با انگیزه تمام نشدنی، این كار را تا نهایت دنبال كنید، كه كار دشواری هم هست؛ لیكن معلم از لحاظ انگیزه شخصی، از لحاظ احساس مسئولیت نمیتواند متوقف بماند تا اینكه آن وضعیت مطلوب در آموزش و پرورش به وجود بیاید.
74- چرا مشارکت در عملیاتی نمودن سند تحول وظیفه همگانی و عمومی معلمان است؟
این به دست شماست. این نوجوان یا كودكی كه در مقابل شما در كلاس درس نشسته است، در اختیار شماست. شما با سخن خود، با منش خود، با رفتار خود، میتوانید به او اعتماد به نفس بدهید؛ میتوانید به او امید بدهید؛ میتوانید او را روانه میدانهای عمل كنید؛ میتوانید به او روح دیانت را آنچنان كه شایسته اوست، تزریق كنید؛ میتوانید از او انسانی زیرك، پرتلاش، اجتماعی، علاقهمند به مصالح جمع و جامعه بسازید و به وجود بیاورید؛ میتوانید روح ابتكار را در او زنده كنید. معلم فرزانه ما میتواند در همان محدوده كلاس درس خود این كارها را انجام دهد؛ این وظیفه همگانی و عمومی معلمان است در سراسر كشور. البته معلم برای اینكه بتواند همه این كارها را انجام دهد، احساس میكند كه نیاز دارد به راهنمائی روشنبینان جامعه، متفكران جامعه، متخصصان تعلیم و تربیت. این نیاز، خود به وجود آورنده محصول است. این نیاز وقتی از سوی معلمین احساس شد، بلافاصله به دستگاه مولده كشور منعكس میشود؛ آنچه را كه مورد نیاز است، تولید میشود. ما تا احساس نیاز نكنیم، تا سؤال نكنیم، تا نخواهیم، آن محصول مورد نیاز تولید نخواهد شد. نقش آموزش و پرورش این است.
75- چرا درمان انحطاط اخلاقی در جامعه بشری و ایران اسلامی تحول بنیادین در آموزش و پرورش را میطلبد؟
دنیا امروز در راه بدی حركت میكند؛ در وضعیت بدی قرار دارد؛ اخلاقیات در دنیا پامال شده است. ملتها دارند چوب این انحطاط اخلاقی را میخورند، و متفكران ملتها متوجه به این ضایعه بزرگ هستند؛ رنج میبرند، اظهار میكنند؛ در كلمات آنها هست. میتوان در صراطی حركت كرد كه برای بشریت مایه نجات باشد. این سرنوشت هولناكی كه در مقابل بشریت است، این سرنوشت را میشود تغییر داد؛ قدم اول این است كه ما در خودمان آن حركت بزرگ را، آن تحول عظیم را به وجود بیاوریم. از تعلیم و تربیت شروع میشود.
زیرساختها در طول این سی سال بحمداللَّه در بخشهای مختلف به شكل خوبی فراهم شده است. میشود بر اساس این زیرساختها حركت كرد. وظیفه سنگین است، راه طولانی است، كار دشوار است؛ اما انتهای راه، روشنائی و نورانیتِ داده شده از طرف پروردگار به چشم میخورد؛ انسان این را میبیند. انتهای راه، روشن است؛ افق روشن است؛ میتوان این راه را بخوبی طی كرد.
76- آیا با اجرای سند تحول میتوانیم گسترش کیفی آموزش و پرورش را اولویت بخشی کنیم؟
عدهای بر اثر بیتوجهی به نظام پرورش، آن بنائی را که اول انقلاب گذاشته شده بود، از مجموعه آموزش و پرورش کنار زدند، بتدریج کمرنگ کردند و تقریباً میشود گفت حذف کردند. شما حالا به این مسئله معتقدید. این را اجرائی کنید؛ عملیاتی کنید. پرورش اگر از آموزش مهمتر نباشد، کمتر نیست. آن لوح سفید و آمادهای که ذهن کودک ما و دانشآموز ماست، فقط با خطخط کردن و عدد و رقم روی او نوشتن، درست نمیشود؛ ساختن لازم دارد. این ساختن، پرورش است. باید به مسئله پرورش و جریان پرورش - به هر شکلی که آن را بتوانند انجام بدهند؛ در مورد شکلش ما اظهار نظری نمیکنیم - اهمیت داده شود؛ در کتاب درسی، در انتخاب معلم، در تربیت معلم، در خود سازماندهی.
هر چه آموزش و پرورش بتواند از گسترش کمّی پرهیز کند - چه در سازمان، چه در نیروی انسانی - بهتر است؛ چون گسترش کمّی آموزش و پرورش، امروز در درجه اولِ اولویت نیست؛ گسترش کیفی مهم است. نیازها برآورده شود. آن مقداری که نیاز به معلم و به مدرسه هست، تأمین شود. درجه اول، گسترش کیفی باشد؛ بالابردن ارتقاء رتبه معلمان از لحاظ آمادگی، تجربه، دانش، فرهنگ؛ این چیزهائی است که در آموزش و پرورش مهم است
77- سند تحول بنیادین برای عملی شدن به چه صفات ویژه ایی نیازمند است؟
نظام، امن و مطمئن است؛ کارهای زیادی انجام گرفته. در این دنیای پرتلاطم و پرآشوب، ملت ایران توانسته وزانت خود، وقار خود، سکینه و آرامش خود را حفظ کند. امروز فرصت همین است که بپردازیم به این کارهای مهم. اینی که وزیر محترم گفتند که ما روی این مسئله فکر کردیم، کار کردیم، بسیار خوب است؛ مورد تقدیر است؛ لیکن باید اجرائی شود، باید پیش برود، باید به مرحله عمل برسد؛ شجاعت لازم دارد، اقدام لازم دارد، ابتکار و خوشفکری لازم دارد. یک مسئله این است؛ تحول عمقی در نظام آموزش و پرورش. و نکته بعدی که او هم اهمیت دارد، اهمیت دادن به نظام پرورش در مجموعه آموزش و پرورش است.
78- تحول در آموزش و پرورش بر محور کدام اولویتها باید باشد؟
تحول در نظام آموزش و پرورش با هدف ارتقاء کیفی آن بر اساس نیازها و اولویتهای کشور در سه حوزه دانش، مهارت و تربیت و نیز افزایش سلامت روحی و جسمی دانشآموزان
79- با اجرای شدن سند تحول بنیادین از جوانان چه توانمندیهایی هویدا میگردد؟
من میخواهم عرض بکنم که در همین زمینه تحول نظام آموزشی، از جمله کارهائی که باید انجام بگیرد، این است که جوری نظام آموزشی باید طراحی بشود که جوان ما به تحقیق، طلبگاری در تعمیق علم و دانش علاقهمند بشود. حفظ محوری، غلط است.
80- آیا سند تحول بنیادین قادر است استحاله فرهنگی را مهار و مدیریت کند؟
من مثال زدم و گفتم فرق است بین آن کسی که یک جسمی، یک میوهای، یک غذائی، یک داروئی را میبیند، میشناسد، میخواهد با دست خود، با میل خود آن را بگذارد در دهانش و فرو بدهد، با آن آدمی که دست و پایش را میگیرند و یک چیزی را با آمپول در بدن او تزریق میکنند. اینها با هم فرق دارد. نوع اول درست است، نوع دوم غلط است. به ما نباید تزریق کنند؛ ما باید انتخاب کنیم. این یک نکته که مورد غفلت قرار گرفت. هر چه آوردند، مثل آدمهائی که بیحس و حال و بیهوش افتادهاند و همینطور چیزی را یا در جسمشان فرو میکنند یا از دهانشان به حلقشان میریزند، نباشیم. ما در دوران استحاله فرهنگی منتظر ماندیم که بریزند به حلقمان.
81- آیا مطالبه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش توسط رهبری از سلایق شخصی ایشان به حساب میآید؟
مسائل آموزش و پرورش، مسائل زیادی است. بنده هم در سالهای گوناگون به همین مناسبتِ دیدار معلمین مطالبی را گفتهام و هم گاهی در دیدار شورای عالی انقلاب فرهنگی و گاهی هم در دیدار با وزرای آموزش و پرورش نکاتی را گفتهام که سلائق شخصی بنده نیست و همه اینها تقریباً بدون استثنا پشتوانه کار کارشناسی دارد و خود کسانی که دستاندرکار آموزش و پرورشند، اینها را تأیید کردهاند. اینها را ما مطالبه کردهایم. حالا خوشبختانه دیدم که آقای وزیر در این گزارشی که حالا دادند، اشاره میکنند که بعضی از این کارها را یا شروع کردهاند یا پیشرفت کردهاند یا اقدام کردهاند؛ خوب است، لکن به این اندازهها نمیشود اکتفا کرد؛ ما احتیاج داریم به یک کار عمیق در آموزش و پرورش.
82- آیا اجرای سند تحول بنیادین به معنی قطع رابطه علمی با آموزش و پرورش دیگر کشورها است؟
در دوران استحاله فرهنگی - یعنی دوران پهلوی، که دوران پهلوی، دوران استحاله فرهنگی کشور ماست - رعایت نکردند. چشمشان را بستند، آغوششان را باز کردند؛ هر کس آمد، هر چه دادند، اینها گرفتند. یکی از این دو نکته این است که ما آنچه را که میگیریم، ارزیابی کنیم، ببینیم به درد ما میخورد یا نه. اگر صددرصد به درد ما میخورد، صددرصد قبول کنیم؛ اگر صددرصد به درد ما نمیخورد و مضر است، صددرصد رد میکنیم. اگر بین این دوتاست، به همان اندازهای که به درد میخورد، قبول کنیم، مابقیاش را رد کنیم. این نکته اول.
83- کلمه تحول نیاز به چه پشتوانه ایی حجمی، از کار علمی و عملی دارد؟
درباره مهمترین موضوع انسانی کشور؛ یعنی آموزش و پرورش؛ آن هم درباره یکی از اساسی ترین و اصولی ترین مطالبی که در زمینه آموزش و پرورش ممکن است مطرح شود؛ یعنی تحول. تحول یک کلمه است، لکن در پشت این وجودِ لفظی، در پشت این کلمه یک دنیا کار نهفته است. اولاً این کارها چیست؛ ثانیاً با چه هدفی این کارها قرار است انجام بگیرد؛ ثالثاً چگونه باید این کارها انجام بگیرد.
84- برای اجرای سند تحول ابتدا به چه سوالاتی باید پاسخ بدهیم؟
درباره مهمترین موضوع انسانی کشور؛ یعنی آموزش و پرورش؛ آن هم درباره یکی از اساسیترین و اصولیترین مطالبی که در زمینه آموزش و پرورش ممکن است مطرح شود؛ یعنی تحول. تحول یک کلمه است، لکن در پشت این وجودِ لفظی، در پشت این کلمه یک دنیا کار نهفته است. اولاً این کارها چیست؛ ثانیاً با چه هدفی این کارها قرار است انجام بگیرد؛ ثالثاً چگونه باید این کارها انجام بگیرد. پاسخ به این سه تا سؤال، یک عمر کار است. ما همه اینها را در زیر کلمه تحول قرار میدهیم و میگوئیم: تحول. خوب، اصلِ اینکه شما به فکر تحول افتادهاید و میخواهید یک دگرگون سازیِ عمیق در کار آموزش و پرورش کشور انجام بدهید، حقیقتاً جای تشکر دارد؛ همتی به خرج دادید، جرأتی به خرج دادید، اسم تحول آوردید؛ چون گاهی نظامها آنچنان به نظر ماندگار و به هم جوشیده و غیر قابل تغییر به نظر میرسند که انسان جرأت نمیکند به آنها به قصد تغییر و تبدیل نزدیک شود. خوب، شما جرأت کردید، گفتید میخواهید در نظام آموزشی کشور تحول ایجاد کنید. خودِ این خیلی مهم است.
85- آیا نیروی انسانی کارآمد مورد نیاز پیشرفت کشور با اجرای سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش تامین میگردد؟
آموزش و پرورش مهمترین کار یک کشور است. اگر کشوری بخواهد به عزت مادی، به سعادت معنوی، به سیطری سیاسی، به پیشروی علمی، به آبادانی زندگی دنیا، به هر آرزوئی، بخواهد دست پیدا کند، باید به آموزش و پرورش به عنوان یک کار بنیادی، مقدماتیِ لازم بپردازد؛ چرا؟ چون همه این کارها به نیروی انسانی احتیاج دارد. نیروی انسانی هم عمدتاً در آموزش و پرورش شکل میگیرد و صورت میبندد؛ بطوری که اگر آموزش و پرورش ما، که تقریباً دوازده سال از بهترین فصل عمر یک انسان را در اختیار دارد، به شکل مطلوبی کار کند، باعث میشود که جوانی که در این جا ساخته شده و قالبگیری شده و صورتبندی شده، دیگر کمتر احتمال تغییر بنیانی در حوادث آینده در او برود. اگر آن جوان شکلِ خوبی گرفت، به همین شکل کمابیش زندگی را ادامه خواهد داد. پس آموزش و پرورش کانون اصلیِ ساختن و پرورش دادن و تولیدِ آن عاملِ اساسی است؛ که چیست؟ انسان است؛ انسان کارآمد، نیروی انسانی.
بنابراین در زمینه مسائل انسانی که نگاه کنیم، هیچ مسئلهای، هیچ نهادی بالاتر، مهمتر از آموزش و پرورش نیست. این یک مطلب که خیلی مطلب مهمی است. البته همه هم همینطور که گفتیم، این را میدانیم - حرف تازهای نیست؛ مسئولان کشور هم میدانند - در عین حال به لوازم این اطلاع و دانائی چندان عمل نمیشود! فرض بفرمائید در نگاهِ کلانِ برنامهریزی کشور - برنامه و بودجه و تقسیم منابع مالی و اینها - آموزش و پرورش را به عنوان یک مصرف کننده نباید در نظر گرفت، به عنوان یک تولید کننده، آن هم تولید کننده مهمترین و اساسیترین عنصر برای پیشرفت کشور باید در نظر گرفت. آنچه ما به آموزش و پرورش از امکانات، از پول، از فرصتهای گوناگون، از حمایتهای مختلف میدهیم، در واقع کمک به ذخیرهسازی یک ثروت عظیم معنوی است؛ که این ثروت بتدریج بایستی برای آینده کشور و ملت خرج شود. این را باید در نظر داشت.
86- آیا با اجرای سند تحول بنیادین تفکرات غیر دینی و ضد دینی مدیریت پذیر میشوند؟
عیبِ جنبه ایمانی این بود که آن کسانی که آموزش و پرورش جدید را وارد کشور کردند، نه فقط نیتشان متدین کردن مردم و جوانها نبود، بلکه بعکس، نیتشان دور کردن مردم از عقاید دینی بود. به طور مسلم این است. البته آن کسانی که طراحان اولیه وزارت آموزش و پرورش در کشور بودند، برنامهها را ریختند، کتابهای درسی را نوشتند، بعضیشان کاملاً جزو آدمهای بیدین نبودند؛ نه، در بین آنها آدمهای متدین هم بودند، لکن کلانِ برنامه این بود. همان برنامهای بود که در آموزش و پرورش به یک شکل، در مسئله کشف حجاب به یک شکل، در مسئله کوبیدن مراکز مذهبی به وسیله رضاخان به یک شکل خودش را نشان میداد؛ یعنی توسعه تفکرات غیر دینی، بلکه ضد دینی.
آموزش و پرورش بر اساس یک چنین فکری به وجود آمد. و آن کسانی که از اول، آموزش و پرورش را درست کردند - عرض کردیم - بعضیشان آدمهای بی دینی هم نبودند، متدین هم بودند؛ نشانههای تدینشان هم بعضاً گوشه و کنار در آن نظام قدیمیِ آموزش و پرورش و کتابهای قدیمی پیداست؛ که ما بعضی را از گذشته در زمان نوجوانی دیده بودیم و یک چیزهائی پیدا بود، لکن اساس، اساسِ ضد دینی بود، نه غیر دینی؛ بر اساس ضدیت با دین بود. هر چه هم گذشت، این جنبه ضد دینی، پیوسته و تا آخرِ دوران پهلوی بیشتر و بیشتر شد.
87- آیا کارهای روبنایی در آموزش و پرورش تحول محسوب میشوند؟
گنجاندن مفاخر علمی در کتابهای درسی - آوردند من دیدم؛ کار بسیار خوبی هم هست. بالاخره جوان ما لازم است در کتاب درسی، دانشمندان کشورش و گذشته کشورش و مفاخر علمی کشورش را بشناسد. جوان ما فلان بازیکن تیم فلان کشور را خیلی بیشتر میشناسد تا ابن سینا را! تا محمد بن زکریای رازی را! آنهائی که اهل سینمایند، فلان هنرپیشه معروف فرانسوی یا امریکائی را خیلی خیلی بیشتر میشناسند تا فلان دانشمند ریاضیدان یا مثلاً فرض کنید که ادیب بزرگ فارسی را! اینها در کتابهای درسی میآید؛ خیلی هم خوب است. این کارها را ما قدردانیم. منتها اینها هیچکدام تحول نیست. تحول یک حرکت ریشهای است و شماها میتوانید بکنید.
88- آیا برای تربیت نیروی انسانی با برجستگیهای اخلاقی، برجستگیهای فکری و مغزی، و با تدین نیاز به تحول در آموزش و پرورش داریم؟
این مجموعهای که امروز، مسئولیتهای مهم کشور و آموزش و پرورش و تعلیم و تربیت را بر عهده دارند، اینها انگیزه کافی برای این کار دارند. و باید این کار بشود. ببینید ما چه میخواهیم؟ محصول و خروجی آموزش و پرورش را چه میخواهیم باشد؟ اول این را مشخص بکنیم؛ ترسیم بکنیم؛ بعد ببینیم که برای ساختن یک چنین موجودی، یک چنین مردی، زنی، جوانی، چه کارهای مهم و اساسی، چه تعالیمِ لازم، در خلال چه برنامه آموزشی باید داده شود، تا این موجود پرورش پیدا کند. آن وقت آدمهای کارآمدمان بنشینند آن نظام را تعریف و تدوین کنند و با شجاعت لازم وارد میدان شوند و تشکیلات آموزش و پرورش را بر طبق آن نظام تعریف کنند و تحقق ببخشند.
این، میشود تحول حقیقی و بنیانی ما میخواهیم آن کسی که از آموزش و پروش خارج میشود بعد از سیزده سال - حالا که پیش دبستانی هم هست، میشود سیزده سال - انسانی باشد با برجستگیهای اخلاقی، برجستگیهای فکری و مغزی، و با تدین؛ یک چنین انسانی میخواهیم. از نظر اخلاقی: انسانی باشد شجاع، خوشخو، خیرخواه، خوشبین، امیدوار، بلندهمت، مثبت در قضاوتها و سایر خصوصیات اخلاقیای که برای یک انسانِ مطلوب شما در نظر میگیرید. از لحاظ خصوصیات فکری: خلّاق، پرسشگر، اهل فکر، اهل نوآوری، مایل به ورود در میدانهای بسیار وسیعِ نادانستنیهای بشر برای کشف دانستنیها و افکندن نور علم به وادی مجهولات، و صاحب فکر. از جنبه رفتاری: آدم منضبط، قانونشناس. ما چنین موجودی میخواهیم. آیا میشود چنین موجودی را تربیت کرد؟ البته؛ البته که میشود.
89- آیا سند تحول قادر است آموزش و پرورش را از روزمرگی خارج کند؟
آن وقت، آموزش و پرورش از روزمرگی خلاص خواهد شد. روزمرگیای که ما گفتیم، اینجوری میشود از آن خلاص شد. البته تا آن روز نباید بیکار بمانید؛ همین کارهائی که آقای وزیر محترم گفتند، اینها کارهای بسیار خوبی است؛ من، این گزارش را هم قبلاً دیده بودم. فنیحرفهایها، تربیتمعلمها، شبانهروزیها، پرداختن به نقاط محروم و ...، اینها خیلی کار خوبی است؛ اینها کارهای لازمی است؛ اینها باید انجام بگیرد؛ لکن اینها هیچکدام آن تحول مورد نظر نیست؛ آن تحول مورد نظر، چیزی است عمیقتر و بنیانیتر؛ آن باید انجام بگیرد. البته شورای عالی انقلاب فرهنگی، مسئولیت مهمی دارد. کما اینکه خود شورای عالی آموزش و پرورش هم مسئولیت دارد. همه نیروهای فکری و زبده کشور با همدیگر دست به دست هم بدهند و هر کدام در جای خود و به سهم خود، این کار بزرگ را انشاءاللَّه بتوانند انجام بدهند.
90- چرا اجرای اهم سند تحول بنیادین باید به دست فرزانگان آموزش و پرورش صورت پذیرد؟
طراحان فکور و اندیشمند، در زمینههای سازماندهی و شکل دادن به محیطهای درسی و کلاسهای درسی و محتوای آنها و تربیت معلمین و ترسیم خطوط مهم و روشن در مجموعه آموزش و پرورش، باید کارهای تحولآمیز و مهم بکنند؛ این البته به همکاری خود بدنه آموزش و پرورش احتیاج دارد؛ بیرون از آموزش و پرورش، کار زیادی برای آموزش و پرورش نمیشود کرد. در خود مجموعه آموزش و پرورش، افراد فرزانه، برجسته، باهوش و بااستعداد فراوانند که میشود از استعداد آنها برای پیشبرد آموزش و پرورش و رفع خلأها و کمبودها استفاده کرد.
91- آیا برای اجرای عدالت آموزشی نیاز به اجرای سند تحول داریم؟
البته عدالت به معنای این نیست که ما با همه استعدادها با یک شیوه برخورد کنیم؛ نه، استعدادها بالأخره مختلف است؛ نباید بگذاریم استعدادی ضایع بشود و برای پرورش استعدادها بایستی تدبیر بیندیشیم؛ در این تردیدی نیست. اما ملاک، باید استعدادها باشد، لاغیر. عدالت، این است. نباید بگذاریم استعدادی ضایع بشود و برای پرورش استعدادها بایستی تدبیر بیندیشیم؛ در این تردیدی نیست. اما ملاک، باید استعدادها باشد، لاغیر. عدالت، این است. بنابراین نتیجه این شد که آموزش و پرورش آن قاعده اساسی، (به قول معمارها و بنّاها) آن فونداسیون اساسی برای بنای رفیعی است که ما میخواهیم برای آینده کشورمان داشته باشیم. این یک واقعیتی است که ما را دهها سال عقب نگه داشتهاند و این دهها سال، تصادفاً در دوران شکوفایی و پیشرفت علمی بوده است. ما بدون اینکه خودمان بخواهیم و ارادهای داشته باشیم، دهها سال - از اواخر دوران قاجار تا تمام دوران پهلوی - ما را عقب نگه داشتند؛ این واقعیتی است. ما امروز باید عرق بریزیم، تلاش کنیم و همه توانمان را مصرف کنیم تا این فاصله را تا آنجایی که ممکن است، کم کنیم.
92- آیا برچیدن نظام طبقاتی در جامعه نیاز به تحول در نظام آموزش و پرورش دارد؟
چارهای نداریم جز اینکه یک نگاه بنیانی و اساسی به آموزش و پرورش بیندازیم. در زمینه عدالت هم همینطور است. بعضی از دوستان به مسئله عدالت در آموزش و پرورش اشاره کردند؛ اگر ما در مدیریت آموزش و پرورش به مسئله عدالت توجه کنیم، نتیجه این خواهد شد که در آینده کشور، عدالت نسبی بین قشرها و مناطق کشور برقرار خواهد شد. اگر ما امروز در آموزش و پرورش نگاه عدالت محور نداشته باشیم، نتیجه این خواهد شد که اختلاف طبقاتی در آینده کشور روزبهروز بیشتر خواهد شد؛ تأثیرات آموزش و پرورش را ببینید! نگاهِ غیر عدالتمحور، این است که ما در کشور مدارس پیشرفته مجهز به بهترین تجهیزات در یک جاهایی، و مدارس محرومِ کپری یا شبیه کپری در یک مناطق دیگر داشته باشیم.
93- آیا برای علمیاتی شدن چشم اندازهای نظام اسلامی نیاز به تحول در آموزش و پرورش داریم؟
به هر حال، دوره خوبی است. دولت کار و تلاش خوشبختانه بر سر کار است. اهداف انقلاب و مسائل گوناگون اساسی مورد توجه است. حداکثر استفاده را باید کرد. همه کسانی که در مقوله آموزش و پرورش یک دستی و مهارتی دارند، باید در این زمینه همکاری کنند. البته مسئولان محترم باید از این امکانات و تواناییها استفاده کنند تا بتوان یک بنای مستحکمی برای آموزش و پرورش ساخت و با توجه به تحولی که امروز کشور دارد و آیندهای که خودمان برای کشورمان ترسیم کردهایم، (که معیارش هم همین چشمانداز بیستساله است و این سند چشمانداز، بسیار چیز باارزشی است.) باید آموزش و پرورشمان را تحول بدهیم؛ ما در آموزش و پرورش احتیاج به تحول داریم.
94- سهم شورای انقلاب فرهنگی برای تحول در نظام آموزش و پرروش تا چه اندازه میباشد؟
نكته دیگری كه یادداشت كردهام، مسأله نوسازی نظام آموزش و تصحیح مدل قدیمیِ رایج در كشور است، كه آقای دكتر شریعتمداری هم اشارهیی كردند؛ البته تكیه ایشان روی جهت دیگر است. بارها در جلساتی كه در اینجا به مناسبت مسایل فرهنگی تشكیل شده، افراد دلسوز میگویند كه ما این نظام قدیمیِ «حافظهپروری» را تبدیل كنیم به نظامهای پیشرفته بهروزِ دنیا. الان در دنیا نظامهای جدیدی برای آموزش كودكان، نوجوانان، جوانان - چه در دوره دبیرستان، چه در دوره دانشگاه - بهوجود آمده است. بالاخره ما بایستی از یك مقطعی شروع كنیم و این شیوه قدیمیِ شصت سال پیش را كه همچنان حاكم بر كشور است، تبدیل و تصحیح كنیم؛ یا باید آن را بهطور كلی تغییر بدهیم یا به صورت تدریجی تغییر بدهیم. اگر قرار است برای این كار در جایی فكر شود و تصمیمگیری بشود، اینجاست؛ همین شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ این، جزو مباحث شماست.
95- آیا حفاظت و حمایت از شأن و مقام معلمی بدون تحول در آموزش و پرورش میسور است؟
یك كشور اگر بخواهد به سرافرازی برسد، به رفاه و غنا برسد، به علم و تفوّق علمی منتهی شود، اگر بخواهد مردم شجاع، آزاده، فهمیده، عاقل، خردمند و متفكر تحویل جامعه بشری دهد، باید این زیرساخت اصلی را درست كند؛ زیرساخت تعلیم دوران كودكی و نوجوانی. این، شأن معلم است. لذا به معلم خیلی باید احترام كرد. برای ایجاد آمادگی لازم در معلم، خیلی باید صرف وقت كرد. برای تهیه سازوكاری كه تعلیم و تربیت در آن مؤثر باشد و جهتِ درست داشته باشد، خیلی باید سرمایهگذاری كرد. اینكه ما بر روی این تحول بنیادین در آموزش و پرورش در سالهای گذشته تكیه كردیم ــ كه خب، بحمدالله امروز سند این تحول در اختیار آموزش و پرورش است و در واقع نقشه راه، مشخص و معیّن شده است ــ برای خاطر این است. تحول در انسانها، تغییر صحیح در دلها و باورها و حركات و خلقیات و امثال اینها، احتیاج دارد به یك زیرساخت محكم؛ این زیرساخت، آموزش و پرورش است.
96- آیا بدون تحول در نظام آموزش و پرورش محتویات کتب درسی میتواند کاربردی و کارآمدی داشته باشد؟
سالهاست كه ما یك مسائلی را در كتابها میگنجانیم؛ بعضیها خارج میكنند، بعضیها داخل میكنند. ببینیم چه لازم است از معارف الهی، معارف اسلامی، معارف مدنی، معارف تمدنساز، معارف انسانساز؛ معارفی كه یك ملت را سربلند میكند، پیشرو میكند، پیشتاز میكند؛ كه اگر در كتابهای ما وجود ندارد، آنها را بگنجانیم؛ چه چیزهائی نقطه مقابل است، تخدیر كننده است، گمراه كننده است، آنها را حذف كنیم؛ چه چیزهائی به تناسب نسلها یا جنسیتها لازم است، آنها را بگنجانیم. فرض بفرمائید در كتابهای درسی دختران ممكن است چیزهائی لازم باشد در زمینههای خانهداری، تربیت فرزند و امثال اینها؛ و در كتابهای پسران ممكن است چیزهای دیگری لازم باشد در مواجهه با مسائل كار، زندگی و امثال اینها؛ اینها مراقبت لازم و دیدهبانیِ دائم احتیاج دارد و باید این كارها انجام بگیرد.
97- آیا دستگاههای هشیار جهت نظارت بر پیشرفتهای آموزش و پرورش مبتنی بر سند تحول فعال و پویا است؟
دستگاههای هشیارِ مراقب در كل آموزش و پرورش باید وجود داشته باشد كه هم پیشرفتهای مبتنی بر سند تحول را تعقیب كند، ببیند كجا لنگی هست، كجا اشكال وجود دارد، كجا تجربه ناموفق هست، بلافاصله اصلاح كند ــ چشم بینا لازم است.
98- چرا نظام آموزشی تبعیتی بدون تحول نمیتواند هدایتگر و پیشرو باشد؟
منتها تبعیت بد است. تبعیت چیز نامطلوبی است. در قرآن و در آیات متعدد، نتیجه تبعیت، ضلال است؛ «یضلّوک عن سبیلاللَّه». نبایستی تبعیت کرد؛ بایستی نگاه کرد، آنچه را که خوب است، پسندید. ما تبعیتاً نظام کنونی آموزش و پرورش را قبول کردیم. یعنی یک چیزی را عمل میکردند، دادند به ما، ما هم قبول کردیم. حالا آنها خودشان در همین نظام، تغییرات فراوانی به وجود آوردند. بعضی از تغییرات آنها در جهت آن چیزی است که برای ما از قدیم بومی و سنتی هم بوده. ما نه، چسبیدیم به همان شکل قدیمیای که از آنها گرفتیم؛ و این شده برای ما یک سنت. بنابراین یک تحول لازم است. البته تحول - همین طور که اشاره کردند - احتیاج دارد به این که ما فلسفه آموزش و پرورش را بدانیم، وضع کشور را بدانیم، نیازهای آینده را بدانیم. بر اساس اینها باید افراد صاحب فکر و به اصطلاح «راهبردنگران فرهنگی» - به تعبیر رائج، استراتژیستهای فرهنگی - بنشینند و راه حلهای اساسی پیدا کنند.
99- حوزههای علمیه برای تحول در آموزش و پرورش نیاز به چه برنامههایی دارد؟
برای کیفیت بخشیدن به الگوی خودمان. نیاز ما به تحول، از اینجاست. این تحول باید بر اساس ایجاد یک الگوی مستقل ایرانی و برخاسته از معنویات و نیاز این کشور باشد؛ یعنی در واقع برخاسته از اسلام ناب، اسلامِ مورد اعتقاد ما باشد. ما بایستی یک چنین الگوئی به وجود بیاوریم.
100- چرا بدون تحول بنیادین در آموزش و پرورش خسارتهای سنگین و عقبافتادگیهای بزرگ میراث طاغوت جبران پذیر نمیباشد؟
كشور ما در طول چند قرن دچار خسارتهای سنگین، دچار عقبافتادگیهای بزرگ، دچار غفلتهای غیرقابل جبران بوده است؛ و این وضعی است كه ما امروز مشاهده میكنیم. با پیدایش انقلاب اسلامی، با این حركت نوین، این كشور باید آن راهی را برود كه شایسته این ملت است، شایسته این میراث است، شایسته داعیه مسلمانی است؛ این احتیاج دارد به یك تحرك عظیم. معلمین عزیز توجه بكنند كه ما برای فردای این كشور چه جور انسانی نیاز داریم؟ زن و مرد ما برای ساختن مطلوب این كشور، باید چه خصوصیاتی داشته باشند؟ این به دست شماست. این نوجوان یا كودكی كه در مقابل شما در كلاس درس نشسته است، در اختیار شماست.
شما با سخن خود، با منش خود، با رفتار خود، میتوانید به او اعتماد به نفس بدهید؛ میتوانید به او امید بدهید؛ میتوانید او را روانه میدانهای عمل كنید؛ میتوانید به او روح دیانت را آنچنان كه شایسته اوست، تزریق كنید؛ میتوانید از او انسانی زیرك، پرتلاش، اجتماعی، علاقهمند به مصالح جمع و جامعه بسازید و به وجود بیاورید؛ میتوانید روح ابتكار را در او زنده كنید. معلم فرزانه ما میتواند در همان محدوده كلاس درس خود این كارها را انجام دهد؛ این وظیفه همگانی و عمومی معلمان است در سراسر كشور.
انتهای پیام