محیط زیست، هدیه الهی برای بشریت است

علی کاظمی تبریزی، پژوهشگر محیط زیست و دانش آموخته دکترای منابع طبیعی علوم صنایع چوب و کاغذ که رتبه اول تحقیقات قرآنی در بخش دانشجویی بیست‌وسومین جشنواره تحقیقات قرآنی دانشگاه آزاد کشور را در کارنامه علمی خود دارد، در یادداشتی که در اختیار ایکنای گیلان قرار داده، به تشریح اهمیت حفظ محیط زیست با نگاهی بر آیات پرداخته است که تقدیم مخطبان می‌شود.

امروزه یکی از مسائل مهم در جامعه بشریت، نگهداری و حفظ محیط زیست است. متأسفانه شاهد این هستیم که به‌جای حفاظت از این ثروت و نعمت بی بدیل الهی، بعضی از اقدامات غیر کارشناسی باعث آسیب جدی به طبیعت شده است.

یکی از بی‌تفاوتی‌ها و گاها رفتارهایی که منجر به تخریب محیط زیست می‌شود را در مورد تالاب انزلی شاهد هستیم که با ورود فاضلاب به تالاب بین‌المللی انزلی از فاضلاب‌های شهری، روستایی، صنعتی، کشاورزی تا پسماندهای بیمارستانی و حتی شیرابه‌های زباله‌هایی که سالهاست در جنگل هیرکانی سراوان دپو شده است.

قرآن کریم حفظ محیط زیست را به عنوان یک وظیفه مهم انسان در جهان هستی می‌داند و بر حفظ و حراست از آن تأکید می‌کند. در بسیاری از آیات نورانی وحی، خدای متعال ما را به محافظت از طبیعت، حیوانات و منابع طبیعی تشویق می‌کند و همه انسان‌ها به ویژه مسلمانان، باید درک کنیم که محیط زیست یک هدیه از سوی باری‌تعالی برای بشریت است و ما مسئول اصلی حفاظت از این امانت الهی هستیم.

یکی از مفاهیم مهم در قرآن درباره حفظ محیط زیست، مفهوم «خلفا» است. خداوند ما را به عنوان خلیف خود بر روی کره زمین نامیده و به مدیریت منابع طبیعی در محیط زیست تشویق می‌کند؛ در آیه ۳۰ از سوره مبارکه بقره می‌فرماید «إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً؛ بر زمین یک خلیفه قرار می‌دهم»، این آیه نشان می‌دهد یکی از وظایف ما به عنوان خلیفه الهی، تلاش برای حفظ محیط زیست است.

اینکه چرا حفاظت از محیط زیست یکی از وظایف ماست را با استناد به آیه اول از سوره مبارکه جمعه «یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِی الْأَرْضِ...؛ همه آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است برای خدا تسبیح می‌گویند» در میابیم که طبیعت و محیط زیست نیز از طریق انعکاس خلقت خداوند در تسبیح و تمجید باریتعالی شریک هستند و ما با لطمه زدن به محیط زیست در واقع تسبیح کنندگان الهی را مورد آزار و اذیت قرار دادیم.

قرآن همچنین ما را به توازن در طبیعت تشویق می‌کند. در آیه هفت سوره الرحمن خداوند می‌فرماید «وَالسَّمَاءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ؛ آسمان را برافراشت و ترازو را قرار داد»، به عبارتی این آیه نشان می‌دهد که خداوند توازن را در طبیعت برقرار کرده و ما نیز باید در حفظ این توازن کمک کنیم.

بنابراین می‌توان گفت از دیدگاه قرآن کریم حفظ محیط زیست و حفاظت از طبیعت یک وظیفه بسیار مهمی است که بر عهده انسان‌ها قرار دارد و ما به عنوان امانتدار در کره خاکی، باید این امانت الهی را حفظ کنیم. در قرآن کریم، درختان به عنوان نشانه‌های خداوند و اثرات خوبی که بر زمین و انسان‌ها دارند ذکر شده است.

خداوند متعال در آیه ۶۰ سوره مبارکه نمل به مهم‌ترین نکته در آفرینش درخت اشاره فرموده است «أَمَّنْ خَلَقَ السمَوَتِ وَ الأَرْض وَ أَنزَلَ لَکم مِّنَ السمَاءِ مَاءً فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائقَ ذَات بَهْجَةٍ مَّا کانَ لَکمْ أَن تُنبِتُوا شجَرَهَا أَءِلَهٌ مَّعَ اللَّهِبَلْ هُمْ قَوْمٌ یعْدِلُونَ". در این آیه اشاره‌ای در مورد حیات و زندگی در درختان آمده است. خداوند با اشاره به خلقت آسمان‌ها و زمین و بارش باران، به توانایی خود در ایجاد زندگی در درختان اشاره می‌کند. بذرها و نهال‌ها که در آن‌ها حیات و زندگی نهفته است، با توانایی خداوند به درختانی متراکم و پرورش یافته تبدیل می‌شوند. این نشان می‌دهد که خداوند قادر است به صورت کامل حیات و زندگی را در دنیای طبیعت به‌وجود آورد و انسان‌ها از آن بهره‌مند شوند. این آیه همچنین به ما یادآوری می‌کند که هیچ معبود دیگری جز خداوند متعال نیست و ما انسان‌ها امانتدار برای حفظ آنها هستیم.

علاوه‌بر قرآن در سیره نبی مکرم اسلام نیز اهمیت به طبیعت و محیط زیست را می‌توان مشاهده کرد، به حفظ و احترام به درختان و توجه ویژه‌ای داشتند.

پیامبر اسلام(ص) بر اهمیت درختان تأکید داشتند و مسلمانان را به نگهداری و حفظ آنها تشویق می‌کردند، درختان را در اسلام به عنوان نعمتی از جانب حق تعالی و عنصری از زیبایی و خلقت خدا در جهان می‌دانستند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند «هر کسی که درختی کاشته و آن در خور رسیدن نسل‌های بعد است، خداوند برای او ثوابی خواهد داشت و در صدقه‌هایی که او به آن می‌دهد، حساب خواهد شد. (مجمع الزوائد و منبع الفوائد)». لذا می بینیم علاوه بر قرآن کریم، پیامبر اسلام نیز به محافظت از درختان و شجره‌ها تأکید می‌کنند و ما را به کاشت نهال و حفظ آنها تشویق می‌کنند.

باید گفت با توجه به این آموزه‌های دینی علاوه بر اینکه حفظ طبیعت وظیفه تک تک افراد جامعه است، یکی از وظایف حکومت اسلامی نیز تلاش برای حفظ و نگهداری از محیط زیست تلقی شده و مسئولین و مردم نباید از هیچ کوششی در حفظ این امانت الهی کوتاهی کنند تا علاوه‌بر اطاعت از فرامین الهی و آجر اخروی محیط زیستی عاری از هر گونه آلودگی برای زندگی سلامت دنیوی داشته باشیم.

این نگاه در این شهرستان که تالاب بین‌المللی انزلی به عنوان نعمتی الهی بدون هیچ منتی در اختیار ما قرار داده شده باید به صورت جدی و ویژه مورد توجه قرار گیرد تا مبادا مصداق بی توجهی به نعمات الهی، اسراف و کفران نعمت شویم.