شناخت صحیح نهج‌البلاغه؛ راه تبیین دشمنی‌ها علیه نظام اسلامی
معصومه حاجی‌مقصودی با بیان اینکه شناخت صحیح معارف نهج‌البلاغه می‌تواند بسیاری از شبهات درباره ملاک‌های کارآمدی و ارزیابی حکومت اسلامی را بزداید، گفت: می‌توان از طریق معارف نهج‌البلاغه دشمن‌شناسی کرد و انواع دشمنی‌ها و راه صحیح مقابله با آنها را در نظام اسلامی تبیین کنیم.
نهج‌البلاغه کتابی ارزشمند منسوب به امیرالمؤمنین علی(ع) است که در قرن چهارم هجری قمری از سوی سیدرضی جمع‌آوری شد و شامل بخشی از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان کوتاه علی‌بن‌ابی‌‌طالب(ع) است. در این کتاب نکات ارزشمندی در موضوعات مختلف بیان شده که توجه به نکات و عمل به آنها چراغ راه هدایت انسان است و موجب سعادت می‌شود اما متأسفانه کمتر به این موضوعات و معارف عمیق نهج‌البلاغه پرداخته شده؛ لذا خبرگزاری ایکنای کرمان تلاش دارد به معرفی نهج‌البلاغه و معارف این کتاب ارزشمند بپردازد که در ادامه نخستین گفتوگو با معصومه حاجی‌مقصودی، مدرس حوزه و دانشگاه و پژوهشگر نهج‌البلاغه تقدیم مخاطبان می‌شود.
ایکنا ـ دلیل ماندگاری نهج‌البلاغه چیست؟
نهج‌البلاغه دربردارنده گزیده‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌های ادیبانه و بلیغ امام علی(ع) است که در قرن چهارم توسط سیدرضی بر شاگردانش املا شد. بنابراین سیدرضی در موارد متعددی به شگفتی بی‌حد، شیوایی بی‌حصر و زیبایی بی‌نهایت کلام امام اشاره کرده است اما از جهت محتوا بنا به فرمایش امام خمینی(ره) بعد از قرآن، دستور زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی بخش بشر و دستورات معنوی و حکومتی آن بالاترین راه نجات است و دلیل آن هم صدور این فرمایشات از امام معصوم است. در حقیقت دو ویژگی یعنی فصاحت و بلاغت و ادبی بودن نهج‌البلاغه از سویی و علو مضمون و گستردگی محتوای از سوی دیگر عامل ماندگاری این کتاب عظیم شده است.
علمای اسلامی در سده‌های بعد از سیدرضی در شرح و تبیین معارف نهج‌البلاغه بسیار کوشیده‌اند و شروح مختلفی با رویکردهای مختلف تدوین کرده‌اند که از جمله آنها می‌توان به شرح ابن ابی‌الحدید از علمای اهل تسنن و شرح میرزا حبیب‌الله خویی، شرح علامه محمدتقی جعفری، شرح محمد جواد مغنیه و پیام آیت‌الله مکارم شیرازی اشاره کرد.
ایکنا ـ مهمترین نکاتی که در نهج‌البلاغه به آن پرداخته شده چیست؟
محتوای این کتاب شریف دیدگاه امام علی(ع) درباره مسائل گوناگونی اعم از اعتقادی، اخلاقی، عبادی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و غیر آن است؛ محمد دشتی، مترجم معاصر این کتاب شریف، حدود سیزده هزار موضوع را از درون آن استخراج کرده است که البته برخی از موضوعات به شکل اشاره کوتاه بوده اما مفاهیم اصولی مانند توحید در سراسر این کتاب سایه افکنده است.
نهج‌البلاغه دارای تنوع در موضوع و محتواست؛ در حقیقت محتوای این کتاب شریف دیدگاه امام علی(ع) را درباره خدا، انسان، جهان، مبدأ و معاد در بردارد. همچنین در این کتاب مکارم و سجایای اخلاقی و صفات پسندیده‌ای که لازمه شخصیت انسان کامل است بیان شده است. در مورد رسالت پیامبران، امامت، وصایت، حکومت و رهبری، حقوق فرد و اجتماع، وصف مظاهری از زیبایی‌های طبیعت، روحیات منافقان و کافران و همچنین پاره‌ای از رخدادهای صدر اسلام و معرفی ناکثین، مارقین و قاسطین سخن گفته شده است.
ایکنا ـ چرا شناخت این کتاب و استفاده از آموزه‌های آن اهمیت دارد؟
این کتاب ارزشمند دربردارنده سخنانی است که از سرچشمه فیض و گنجینه علم کسی صادر شده که می‌فرمود: «ای مردم! از من بپرسید پیش از آنکه مرا نیابید که من به راه‌های آسمان آشناتر از راه‌های زمین هستم.» این کلام نشان‌دهنده اهتمام ویژه امیرمؤمنان(ع) به آگاه‌کردن مردم به مسائل مورد نیازشان در مسیر خیر و سعادت است. زیرا امام به دلیل ارتباطش با عالم غیب و بهره‌مندی‌اش از سرچشمه علم مسیر‌های خیر، راه‌های پایداری و ماندگاری در این مسیر، دردهای فردی و اجتماعی و راه‌های درمان را به خوبی می‌دانست. از سوی دیگر شناخت این کتاب می‌تواند به خوبی شخصیت بی‌نظیر مولای متقیان را به همه عالم به‌ویژه پیروان آن حضرت بشناساند و در الگوگیری از رفتار فردی و اجتماعی عدالت محور حضرت یاری رساند.
ایکنا ـ محتوای نهج‌البلاغه بیشتر متوجه مسئولان است یا مردم؟
این کتاب شریف مانند سایر سخنان و سیره حضرت هم به مسائل فردی و هم به مسائل اجتماعی توجه دارد. از آنجا که بیشتر محتوای نهج‌البلاغه به‌ویژه بخش خطبه‌ها و نامه‌ها مربوط به زمان حکومت‌داری حضرت(ع) است به وظایف مسئولان در برابر مردم و وظایف مردم در برابر مسئولان هم پرداخته شده است. البته باید توجه داشت مقایسه کمّی در این کتاب ارزشمند نمی‌تواند اهمیت مسئله‌ای را بیان دارد زیرا که گفته شده این کتاب شریف گزیده سخنان حضرت علی(ع) به انتخاب سیدرضی با در نظر گرفتن فصاحت و بلاغت آنها بوده است. همچنین باید توجه داشت گاهی نیز انسان خود را در میان مدیرانی می‌بیند که علی(ع)، آنها را به مسائل سياست ارشاد و به راه و روش كياست، هدايت میكند.
ایکنا ـ چرا امروز آنگونه که باید از معارف این کتاب ارزشمند استفاده نمی‌شود؟
شاید یکی از علل این باشد که ظرفیت‌های این کلام شریف متناسب با زمان و نیازمندی‌ها و استعدادهای مردم به خوبی شناسانده نشده است. لذا برای ساری و جاری شدن آموزه‌های این کتاب در جامعه ابتدا باید جایگاه و ارزش کتاب به شکل‌های مختلف به مردم شناسانده شود و بعد جوانب مختلف کلام امام(ع) متناسب با نیازهای اقشار مختلف جامعه از این کتاب عزیز استخراج شود و در قالب‌های متنوع و شیوا به مردم ارائه شود.
ایکنا ـ چه کسانی مسئول گسترش معارف نهج‌البلاغه در جامعه هستند و چرا در این امر کوتاهی شده است؟
شاید بتوان گفت همه نهادهای آموزشی و تربیتی و فرهنگی در جای خود مسئول باشند. البته نمی‌توان گفت در زمینه نشر معارف علوی کوتاهی شده اما آن‌طور که شایسته و بایسته شخصیت مولا علی(ع) بوده عمل نشده است؛ زیرا حضرت(ع) معیار و میزان همه کمالات است و نمی‌توان در تاریخ، انسانی را مانند ایشان یافت که این همه شگفتی در عرصه توحید، عبودیّت و عدالت‌گستری آفریده باشد.
ایکنا ـ آیا معارف نهج‌البلاغه برای کودکان و نوجوانان قابل فهم است؟ چگونه می‌توان این ارتباط را ایجاد کرد؟
بله؛ به شرطی که زمینه‌های لازم برای فهم فراهم شود. بنا به فرمایش مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) باید نهج‌البلاغه در مدارس و کلاس‌های درس دانش‌آموزان ورود پیدا کند و بهترین نویسندگان و شیواترین قلم هنرمندان به‌کار گرفته شود تا ترجمه زیبا و متناسب ارائه دهند تا برای کودکان و نوجوانان جذابیت ایجاد شود و این کلمات شریف را حفظ کنند. البته برای این قشر از افراد باید از حکمت‌هایی که دشواری کمتری دارند و متناسب سن و حتی جنس آنهاست بیشتر بهره برد.
ایکنا ـ آیا نهج‌البلاغه کتابی سیاسی است؟
با توجه به اینکه گفته شد که نهج‌البلاغه درباره موضوعات مختلفی سخن گفته، حاوی مسائل گوناگون و پاسخگوی نیازمندی‌های متفاوت فرد و جامعه است. البته با نظر به اینکه مولای متقیان امیرمؤمنان(ع) تنها امامی بود که زمینه ایجاد حکومت برایش فراهم شد معارف بسیاری در زمینه اصول حکومت‌داری و مسائل سیاسی را بیان فرموده که بخش‌هایی از آن اصول و مسائل به‌ویژه در خطبه‌ها و نامه‌ها ذکر شده است و بنا به فرمایش مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) تمام مفاهیم لازم برای تقویت نظام اسلامی در نهج‌البلاغه وجود دارد.
ایکنا ـ آیا کار در تبیین معارف نهج‌البلاغه از مصادیق جهاد تبیین است؟
جهاد تبیین تلاش خالصانه، صادقانه و محققانه در مسیر روشنگری و بیان حقایق و واقعیت‌هاست. شناخت صحیح معارف نهج‌البلاغه در کنار سیره اجتماعی، حکومتی، سیاسی و اقتصادی حضرت می‌تواند بسیاری از شبهات علیه حکومت اسلامی به معنای کلی و نظام اسلامی در ایران به طور خاص را درباره ملاک‌های کارآمدی و ارزیابی حکومت اسلامی بزداید.
همچنین می‌تواند مردم را با انواع چالش‌های رو در روی نظام علوی از جمله وجود جنگ‌های داخلی و خارجی، وجود منافقان و دشمنان داخلی، تغییرمسیر متدینین، عدم همراهی مردم، تزاحم مصالح و اجرایی نبودن برخی آرمان‌ها آشنا کند و بفهماند که این چالش‌ها در حکومت معصوم وجود داشته است و چالش‌ها و مشکلات مختص نظام ولایت فقیه نبوده؛ بلکه از لوازم هر نظام دینی است. هر چند ولی جامعه (چه معصوم چه غیرمعصوم) به آنها راضی نیستند. در کنار این مسائل می‌توان از طریق معارف نهج‌البلاغه دشمن‌شناسی کرد و انواع دشمنی‌ها و راه صحیح مقابله با آنها را در نظام اسلامی تبیین کنیم.
گفتوگو از عطیه باقری چاروک
انتهای پیام
