انتقال معارف رمضان به «روزه اولی‌ها»
بخش مهمی از انتقال آموزه‌ها و معارف دین هدایتگر و مبین اسلام، خاصه آن بخش از مبانی مرتبط با ماه مبارک رمضان برای نوجوانان دختر و پسر روزه اولی و تازه مکلف شده در قالب سنت تشویق و ترغیب آنها در آیین نمایشی «اَلَم‌تَرانی» قابل رصد است.
به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین؛ بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر روی این جهان اثیری دارد.
پیش از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش می‌کرد تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.
هرچه ادیان، فرائض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتارواره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.
ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.
دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان -قرآن کریم- است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربر می‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن که یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.
برهمین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمینمان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.
هجدهمین گزارش از این سلسله مباحث به معرفی آیین «اَلَم‌تَرانی» باز می‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.
ماه رمضان در میان تمامی داشته‌های پرخیر و برکتش در ماهیت رفتارها، آیین‌ها و رسوم مربوط به شعائر و فرائض این ماه مبارک؛ سهم مهمی در انتقال معارف دین هدایتگر و مبین اسلام میان ایرانیان برای فرزندانشان و نسل‌های آینده با خود به ارمغان داشته است.
به بیانی دیگر سهم مهمی از داشته‌های آموزشی و معارف معنویت‌بخش این ماه در قالب رفتارها، خُرده‌روایت‌های آیینی و نمایشی از نسلی به نسلی دیگر و سینه‌ای به سینه دیگر منتقل شده است.
فصل مهمی از این آموزه‌های مرتبط با دین هدایتگر و مبین اسلام که سرچشمه آن در کلام‌الله مجید، ماه نزول و برکت قرآن و ماه رمضان نهفته است بر اصولی استوار است که تماماً از بُن‌مایه‌های اندیشه‌ای، فکری و سلوک مردمان مسلمان ایران سرچشمه می‌گیرد.
اما بخش دیگری از این رفتارهای آیینی در ساحت پاسداشت حرمت ماه مبارک رمضان، انجام شعائر و فرائض آن در جغرافیای متنوع و رنگارنگ سرزمینمان در همزیستی با اقوام مختلفی که در ایران‌زمین ساکن هستند با تفاوت‌هایی همراه است. یکی از رسوم ماندگار در حفظ سنت‌ها و آیین‌های معرفت‌بخش ماه مبارک رمضان در حوزه انتقال معارف دین هدایتگر و مبین اسلام به تشویق و ترغیب نوجوانانی بازمی‌گردد که از آنها به عنوان «روزه اولی» یاد می‌شود.
دختران و پسرانی که به سن تکلیف رسیده، همسو با اولین ماه مبارک رمضان و هم‌زمان با سن تکلیفشان در مقام «روزه اولی» به برپایی و انجام ادای فریضه روزه می‌پردازند. در این میان سهم مهمی از جایگاه تشویق و ترغیب آنها برعهده بزرگترهایی است که خود در سالیان گذشته در مقام روزه اولی قرار داشتند، حال آموزه‌ها و آموخته‌های نیاکان -پدران و مادرانشان- را به فرزندان خود منتقل می‌کنند.
سهم مهمی از تکریم و تشویق «روزه اولی‌ها» در میان آیین‌های متنوع مردمان سرزمینمان را می‌توانیم در آیین «اَلَم‌تَرانی» با محوریت مردمان استان مرکزی به نظاره بنشینیم.
«اَلَم‌تَرانی»؛ تشویق و ترغیب نوجوان تازه مکلف شده
استان مرکزی به عنوان یکی از استان‌های فلات مرکزی ایران دارای سابقه و پیشینه درخشانی در حوزه تمدنی و رفتارهای کهن آیینی آمیخته با نام ایران و ایرانی است. همراهی مردمان این استان و شهرستان‌های آن همسو با ماه مهمانی خدا، جلوه‌های نابی از همدلی مسلمانان را در آیین‌های عبادی و رفتارهای نمایشی منبعث از مبانی مذهبی، آیینی و دین اسلام به رُخ می‌کشد.
امیر سمامی‌حائری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مردمان ایران‌زمین در کتاب «شیوه‌های نمایش در ایران» درباره آیین نمایشی و رمضانی «اَلَم‌تَرانی» چنین نوشته است: «این آیین نمایشی -اَلَم‌تَرانی- یکی از مراسم کهن در راستای بازتاب رفتار مذهبی آمیخته با سنت مردمان استان مرکزی به ویژه شهرستان ساوه است. این آیین به ویژه در نیمه دوم ماه رمضان یعنی از شانزدهم تا بیست‌وهفتم این ماه با همراهی نوجوانان و جوانانی تازه‌مکلف برگزار می‌شود.»
همچنین هوشنگ جاوید پژوهشگر فرهنگ‌عامه و سنت‌ها و آیین‌های مذهبی ایرانیان در کتاب «آیین‌ها و رفتارهای نمایشی ایرانیان در ماه رمضان» درباره شکل اجرای مراسم «اَلَم‌تَرانی» چنین آورده است: «تعداد شرکت‌کنندگان در این سنت که بعد از اقامه نماز مغرب و عشاء برگزار می‌شود حدود ۱۰ نفر است که با اجتماع مقابل خانه‌های همسایگان و آشنایان به اجرای این برنامه می‌پردازند.
شرکت‌کنندگان، هم‌صدا با هم اشعاری سر می‌دهند و در ادامه نام یکی از فرزندان خانه‌ای که در مقابل آن تجمع کرده‌اند را به نیکی صدا می‌زنند و با ذکر این گفته‌ها «اَلَم‌تَرانی» می‌دهیم، ماه رمضانیت می‌دهیم» و «یا ثواب یا جواب» برای گرفتن انعام از صاحب آن خانه به انتظار می‌ایستند. در این مرحله صاحبخانه با خوشرویی، گشاده‌دستی، تقدیم شیرینی و تنقلات از شرکت‌کنندگان در این مراسم به گرمی پذیرایی می‌کند.
در برخی مواقع در این مرحله از برنامه اَلَم‌تَرانی ممکن است که جوانی از منزل صاحبخانه با رفتن به پشت بام و ریختن ظرف آب روی شرکت‌کنندگان، اقدام به شیرین‌کاری کند. بعد از این افراد به در منازل بقیه افراد فامیل یا همسایه محله خود رفته و این برنامه را تکرار می‌کنند و تا پاسی از شب به اجرای مراسم «اَلَم‌تَرانی» می‌پردازند.
گزارش از امین خرمی
انتهای پیام
