اشتراک سفره سحر و افطار با همسایه از «کاسِم‌سا» تا «شو نشینی»
جایگاه والای همسایه از حفظ حرمت و آبرو تا کمک به رنگینی سفره او به ویژه در ایام مبارک رمضان بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و تمدن مردمان باورمند ایران به سنت‌های ملی و مذهبی ایرانیان است که آن را در کنار و برپایی مجالس قرآن‌خوانی، دعا و نیایش در آیین‌های رمضانی و نمایشی چون «کاسِم‌سا» و «شو نشینی» شاهد هستیم.
به گزارش ایکنا؛ رفتارمندی انسان‌های باورمند به آیین؛ بی‌هیچ تردیدی و به گواه اسناد تاریخ، ردپایی از ابتدای زیست بشر روی این جهان اثیری دارد.
پیش از نزول ادیان الهی، انسان باورمند به آیین؛ در ساحت طبیعت پیرامون که ارتزاق، معیشت و زندگی او را تأمین می‌کرد؛ تلاش می‌کرد تا به تقدیس مادرِ بخشنده زمین و آسمانی که بارانِ رحمتش تضمین‌کننده دوامِ حیات و بقای اوست بپردازد و پس از نزول و پذیرش ادیان الهی توسط مردم، همان رفتارهای آیینی شکل آموزه‌های دینی به خود گرفت.
هرچه ادیان، فرائض و شعائر خود را جزئی‌تر و بر مناسبت‌های مختلف «سور» و «سوگ» استوار کردند؛ به همان میزان، تعدد و تکثر رفتارهای آیینی مردمان دین‌دار نیز گسترش پیدا کرد. امروز با قدرت می‌توان گفت که آنچه در ساحت کُنش‌های آیینی و رفتارواره‌های نمایشی مردمان باورمند به آیین تجلی یافته و بروز و ظهور پیدا کرده است؛ بی‌هیچ تردیدی نخ تسبیحی است که فرهنگ، تمدن، دین و شعائر آیینی بر مدار آن استوار است.
ماهِ مبارک «رمضان» به عنوان بزرگترین ماه مذهبی مسلمانان که ماهِ نزولِ قرآن و برکات آن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان است؛ در میان مردمان فرهنگ‌مدار و باورمند به آیین ایرانیان تمدن‌ساز از جایگاه بسیار بالایی برخوردار است. برهمین نمط است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب کشورمان؛ در ساحت موزاییک رنگارنگ از تنوع اقلیم‌ها، گویش‌ها، پوشش‌ها، آداب، رسوم و سنت‌های مختلف ملی و مذهبی؛ اجرای فرائض مذهبی و آیین‌های نمایشی مرتبط با این ماه از جایگاه والایی برخوردار است.
دال مرکزی تمامی این آیین‌ها، آموزه‌های دین هدایتگر و مبین اسلام منبعث از کتاب آسمانی مسلمانان -قرآن کریم- است و از مراسم سحرگاهی تا افطار و همچنین مناسبت‌های تقویمی چون میلاد بابرکت کریم اهل‌بیت امام حسن(ع) تا شهادت مولای متقیان، حضرت علی(ع) را دربر می‌گیرد. سرانجام رسیدن به ایستگاه پایانی آن که یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان، همان عید فطر است فرجامی بر آغاز رفتارهای آیین‌مند مردمان باورمند به دین اسلام، شعائر و فرائض هدایتگر آن است.
برهمین اساس خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) همراه با ایام این ماهِ پرفیض، تلاش می‌کند تا در سلسله گزارش‌هایی به معرفی آیین‌های مردمان سرزمین‌مان در اقصی نقاط آن در حوزه رفتارهای آیینی و نمایشی مرتبط با ماه صیام بپردازد.
هفدهمین گزارش از این سلسله مباحث به معرفی دو آیین «کاسِم‌سا» و «شو نشینی» باز می‌گردد که در ادامه از خاطرتان می‌گذرد.
جایگاه همسایه و حفظ حرمت او در فرهنگ و تمدن ایرانیان
رمز و راز اتحاد ایرانیان در تمامی رویدادهای ملی و مذهبی را می‌توان در همدلی، همراهی، تعامل و مشارکت تمامی اقوام مختلف سرزمین‌مان به‌وضوح رصد کرد؛ در این میان ماه مبارک رمضان به عنوان یکی از مهمترین ماه‌های مذهبی ایرانیان مسلمان در کنار جایگاه والای آن در مناسک، اجرای آداب، رسوم و سنت‌های مربوط به فرایض و شعائر این ماه مبارک؛ فصل مهمی از تجلی همان اتحاد و همدلی اقوام مختلف مردمان ایران‌زمین را به خود اختصاص داده است.
در میان اقوام شناخته‌شده سرزمین‌مان؛ قوم لُر، بخش مهمی از فرهنگ و تاریخ تمدن ایران و ایرانی را در فراز و فرود هزاره‌های مختلف با خود و به‌نام خود ثبت کرده و سینه‌به‌سینه منتقل کرده‌اند.
در این میان و در ساحت همدلی با رخدادهای مذهبی، خاصه رویدادهای مرتبط با خُرده‌روایت‌های نمایشی همسو با ماه مبارک رمضان میان مردمان قوم لُر می‌توان به آیین «کاسِم‌سا» اشاره کرد. آیینی که در آن همسایه و همسایه‌داری به‌عنوان یکی از کهن‌ترین آداب، رسوم و سنت‌های ملی و باستانی ایرانیان به‌عنوان دال مرکزی به شمار می‌رود.
بعد از پذیرش دین هدایتگر و مبین اسلام و توصیه‌های این دین مبنی‌بر جایگاه والای احترام به همسایه؛ حفظ حرمت آن؛ هم‌نشینی و همدلی با همسایه و همچنین اشتراک سفره با همسایگان در کنار تمامی رفتارهای ملی مردمان ایران‌زمین در ساحت رخدادهای آیینی و مذهبی؛ تجلی بارزتر و ویژه‌تری یافت که فصل مهمی از آن را در ایام ماه مبارک رمضان می‌توان میان مردمان قوم لُر خاصه در آیین «کاسِم‌سا» به وضوح مشاهده کرد.
ماه مبارک رمضان که از آن میان ایرانیان مسلمان به عنوان «ماه میهمانی خدا» نیز یاد می‌شود درحقیقت تجلی نشستن بر سر سفره میزبانی بزرگ و بلندنام چون پروردگار زمین و آسمان برای بندگان مؤمن و مسلمان به شمار رود. ایرانیان مسلمان نیز که سهم مهمی از داشته‌های معیشت و زندگی خود را از طبیعت، از آفریده‌های خداوند، هدیه‌ها و فدیه‌هایی که از زمین و آسمان بر آنها ارزانی شده دریافت کرده‌اند، همواره در مسیر تقدیس پروردگار و نیز دستگیری و حمایت از مستمندان و خانواده‌های کم‌درآمد از یک‌سو و ازسوی دیگر احترام به حرمت جایگاه همسایه در ساحت اشتراک آنچه که خداوند متعال به آنها بخشیده را در شکوه آیین‌های نمایشی و خُرده‌روایت‌های مذهبی و آیینی همسو با ماه مبارک رمضان به تجلی گذاشته‌اند.
نذر خانواده‌ها برای سفره سحر و افطار همسایگان با حفظ حرمت آنها
استاد صادق عاشورپور در جلد پنجم از مجموعه 10 جلدی گرانسنگ خود با نام «نمایش‌های ایرانی» درباره آیین «کاسِم‌سا» چنین آورده است: «شیوه اجرای این آیین که مردمان قوم لُر به ویژه در استان لرستان به اجرای آن می‌پردازند بر این اساس است که خانواده‌ها بخشی از وعده‌های غذایی خود در سفره‌های سحری و افطار را برای همسایگان‌شان کنار می گذاشتند و به آنها تقدیم می‌کردند. همسایگانی که شاید از نظر توان مالی، قدرت برپایی سفره‌های رنگینی مانند آنها را نداشته باشد.
در حقیقت آیین «کاسم‌سا»، استوار بر فرستادن بخشی از قوت روزانه به ویژه خوراک پای سفره سحر و افطار به در منزل همسایگانی است که شاید از نظر مالی، وسع و توان آنها کمتر است.»
عاشورپور در بخش دیگری از معرفی این آیین چنین آورده است: «یکی از مهمترین ویژگی‌های این آیین برای حفظ احترام و شأن همسایه‌هایی که شاید از نظر مالی در طبقه فرودست قرار دارند این است که خانواده‌هایی که بخشی از خوراک سفره افطار و سحر خود را در قالب آیین «کاسِم‌سا» به همسایگان خود هدیه می‌دادند اغلب توجه داشتند که این خوراک (اطعمه و اشربه) نذری خانواده آنها، نه هدیه‌ای برای کمک کردن به رنگینی سفره همسایه‌های‌شان است. آنها تلاش خود را به کار می‌بستند تا شأن، جایگاه، شخصیت اجتماعی و حرمت انسانی همسایه‌هاشان رعایت شود.»
«شو نشینی»؛ از قرآن‌خوانی تا برپایی محفل‌های ذکر، دعا و نیایش
آیین «شو نشینی» (شب‌نشینی) یکی دیگر از آیین‌ها و سنت‌های مردمان قوم لُر هم‌زمان با ایام ماه مبارک رمضان است. آیین و سنتی که اساس و پایه آن همسو با تمام مسلمانان کشورمان ذیل اجرای آیین‌های افطار تا سحر از قرائت قرآن و برگزاری جلسات دعا و نیایش گرفته تا جلسات وعظ و منبرهایی که در مساجد و خانه‌های بزرگان هر منطقه برگزار می‌شد استوار است.
هوشنگ جاوید، پژوهشگر نام‌آشنای آیین‌ها و سنت‌های آیینی مردمان ایران‌زمین در کتاب «درمان معنوی» درباره این آیین چنین آورده است: «آیین «شو نشینی» علاوه بر ادای سنت صله‌رحم، سبب می‌شد مسلمان روزه‌دار، ساعات عبادت خود را نیز در کنار یکدیگر بگذرانند و بر همین اساس در چنین جمع‌ها و گعده‌ها، علاوه بر برگزاری مراسم آیینی، عبادی و مذهبی خاص ایام ماه رمضان، مردم حاضر در آیین «شو نشینی» طی همدلی و هم‌کلامی با یکدیگر از سلامت، کسب و کار، زندگی و حال و روز همسایگان، اقوام و فامیل خود آگاه می‌شدند.
مراسمی چون «قران‌خوانی» و برگزاری محفل‌های ذکر، دعا و نیایش در کنار سخنرانی روحانی یا بزرگان هر قوم و منطقه با آیینی به نام «شو نشینی» میان اقوام لُر گره خورده است.»
گزارش از امین خرمی
انتهای پیام
