نقش پژوهش‌های قرآنی در تحقق شعار سال

حمید قربان‌پور، استادیار رشته قرآن و حدیث گروه الهیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان در گفت‌وگو با ایکنا از گیلان، در خصوص مشکلات مؤلفان در حوزه نشر آثار قرآنی و حمایت‌هایی که نیاز دارند، اظهار کرد: مشکلات این حوزه فراوان است اما مشکلی که خودم به‌عنوان مؤلف آثار دینی و قرآنی با آن دست و پنجه نرم کردم و در واقع  هزینه نشر بسیار بالای کتاب است که مهمترین مشکل محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه به‌دلیل فضای نامساعد حاکم بر فضای نشر و کتاب شاهد تعطیلی و عدم ادامه فعالیت بسیاری از انتشارات و کتابفروشی‌ها به‌ویژه در حوزه علوم دینی و قرآنی بودیم، افزود: مخاطب کتاب نیز بنا به دلایل مختلف از جمله گرانی و یا مشغله‌های روزمره کمتر به سمت فضای کتاب و کتاب خواندن می‌آید، ضمن اینکه رقابت‌ها در این عرصه بسیار سخت است لذا مخاطب به‌ویژه در عرصه‌های تخصصی کم است و حتی دانشجوهای تخصصی رغبتی به تهیه کتاب بنا به دلایل مختلف ندارند.

قربان‌پور با تأکید بر اینکه علاوه‌ بر این مشکلات، انتشار کتاب‌ هم با دشواری مواجه است، گفت: بیش از 2سال برای تألیف کتاب آخرم وقت گذاشتم و فقط ۵۰ جلد از آن‌را چاپ کردم و این خیلی ناگوار است زیرا کتاب ننوشتیم که فقط امتیاز علمی آن‌را در دانشگاه بگیریم و فرقی برایمان نداشته باشد که مخاطبی آن‌را می‌خواند یا نه.

این پژوهشگر علوم قرآنی با بیان اینکه هزینه‌بر بودن و گران بودن فرآیند چاپ و نشر کتاب و به تبع آن کتاب سخت به دست مخاطب می‌رسد و این فرآیند انتقال داده از مؤلف به سمت خواننده با دشواری مواجه می‌شود که از جمله مهمترین مشکلات حوزه نشر کتاب است، تصریح کرد: اینها مشکلاتی هستند که بنده تجربه کردم و ممکن است دیگران هم مشکلاتی داشته باشند که باید از زبان خود آنها شنیده شود.

نویسنده کتاب «حکمت‌های علوی» درباره شرح کلمات قصار نهج‌البلاغه با اشاره به یکی دیگر از مشکلات حوزه نشر که بر سر راه علاقه‌مندان فعالیت در حوزه نشر قرار دارد، گفت: افرادی که شغل رسمی و درآمد مشخص دارند شاید کمتر با هزینه‌های چاپ درگیر شوند ولی در این میان پژوهشگرانی هستند که حامی و پشتوانه مالی ندارند و این دشواری‌ها برای آنها دو چندان است البته صندوق‌ها، مؤسسات و نهادهایی هستند که مؤلفان را حمایت می‌کنند ولی این حمایت‌ها آن‌طوری که باید، کارگشا و کارگر نیستند.

نقش پژوهش‌های قرآنی در کاهش آسیب‌های اجتماعی

قربان‌پور در خصوص نقش پژوهش‌های قرآنی در آسیب‌شناسی جذب نسل امروز به فعالیت‌های قرآنی تأکید کرد: فعالیت‌هایی که پژوهشگران و مؤلفان قرآنی انجام می‌دهند و مشکلاتی که ما به آن می‌پردازیم عمدتاً حوزه‌های نظری هستند البته که با تنوع روش‌های تحقیق، فعالیت‌های میدانی هم صورت می‌پذیرد و کارهای تفصیلی هم انجام می‌شود و همچنین کارهایی که روش تحقیق آنها ترکیبی است و به اجمال می‌توان گفت پژوهش‌هایی که در حوزه قرآن انجام می‌گیرد از منظرهایی می‌توانند به کاهش آسیب‌ها کمک کند.

وی افزود: برای نمونه به همراه چند نفر از پژوهشگران در حوزه «اثرگذاری نماز در کاهش آسیب‌های اجتماعی دانشجویان» تحقیقاتی انجام دادیم در این تحقیق که به شکل کاملاً علمی و روشمند انجام شده نشان دادیم ادای فریضه نماز می‌تواند بر کاهش آسیب‌ها اثر بگذارد که قطعاً نتیجه این تحقیق برای چند گروه می‌تواند کارگشا باشد از جمله برای مبلغان که در تبلیغ‌ها و سخنرانی‌های خود از این داده‌های علمی می‌توانند استفاده کنند و با توجه به تنوع و تعدد پژوهش‌های دینی مبلغان می‌توانند طیف‌های مختلفی از نتایج مطالعات علمی را مورد بهره‌برداری در راستای تعمیق باورهای جامعه قرار دهند.

استادیار دانشگاه گیلان با تأکید بر اینکه معتقدیم اگر باورها تقویت شود به میزان بسیاری شاهد کاهش آسیب‌ها خواهیم بود، گفت: طبق تحقیقی که در حوزه عفاف و حجاب انجام دادیم نتایج استخراج شده نشان می‌دهد پنداره‌ها، اندیشه‌ها، عقاید و باورهای انسان‌شناسانه افراد و به‌طور خاص زنان در انتخاب حجاب اثرگذار است یعنی اینکه ما انسان را، خدا را، عالم هستی را چطور بشناسیم در نوع انتخاب پوشش و حجاب اثرگذار است.

قربان‌پور تصریح کرد: اینگونه تحقیقات می‌تواند دیدگاه مخاطب را تقویت و اصلاح کند و از یک منظر نتایج اینگونه تحقیقات می‌توانند برای مبلغان یک منبع تبلیغی خوب باشد ضمن اینکه رسانه‌ها می‌توانند روی چنین تحقيقاتی مانور دهند، همچنین تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازها هم می‌توانند از این دست پژوهش‌ها استفاده کنند و برای نمونه در راستای تعمیق و تسهیل فرهنگ نماز قدم بردارند لذا از این منظر پژوهش‌های قرآنی می‌تواند به کاهش آسیب‌ها کمک کند.

وی با تأکید بر اینکه طی سال‌های اخیر در پژوهش‌های دینی و اسلامی تنوع به وجود آمده، افزود: نشریات، مقالات و نتایج کارهای علمی فراوان در دسترس قرار دارد از طرفی این فعالیت‌های علمی می‌توانند اقشار مختلف جامعه از جمله جوانان را که در معرض آفات مختلف، شبهات و هجمه‌های فراوان دشمنان قرار دارند تقویت کند زیرا دشمن درصدد است باورهای ما را تضعیف کرده و از این طریق افراد را به انحراف‌ها سوق دهد؛ این پژوهش‌ها که الزاماً هم ناظر به مسائل صرفاً آسیب‌های اجتماعی نیستند بلکه مربوط به حوزه‌های مختلف اعتقادی و رفتاری بوده لذا نتایج اینگونه پژوهش‌ها می‌توانند مخاطب را در برابر هجمه فکری و اعتقادی دشمن مجهز کنند.

این مدرس دانشگاه با اشاره به کتاب دو جلدی «اساطیر الاولین» که پاسخ به یکی از کتاب‌های ضاله موجود در فضای مجازی است، افزود: برای نمونه همین کتاب را می‌توان نام برد که اگر یک مخاطب مسلمان در باور خود نسبت به قرآن، وحی، خدا و یا سایر مسائل اعتقادی دچار شبهه شده و نظرش راجع به مسائل اعتقادی اسلام و باورهای دینی عوض می‌شود و دیگر بنیانی نخواهد داشت که به آن پایبند باشد.

اساتید قرآنی؛ الگوی موفق پژوهشی

این پژوهشگر حوزه علوم قرآنی با بیان اينکه در مواجه با اینگونه شبهات اگر ما توانسته باشیم کتاب‌هایی بنویسیم یا تحقیق و پژوهش‌هایی انجام دهیم که بتوانیم به تثبیت و تقویت باورها و عقاید جوانان کمک کرده و به‌صورت متقن و منطقی از این باورها دفاع کنیم اینها موجب تثبیت باورهای دینی می‌شود، تأکید کرد: طبق پژوهش‌های فراوان، باورهای دینی در کنترل افراد همچنین در کاهش آسیب‌های اجتماعی اثرگذار هستند و از این منظر هم پژوهش‌های قرآنی می‌توانند در شناسایی و کاهش آسیب‌هایی که متوجه جوانان هستند اثرگذار باشند.

قربان‌پور در خصوص حمایت از پژوهش‌های قرآنی، تصریح کرد: صندوق حمایت از پژوهشگران جوان، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و همچنین صندوق‌هایی وجود دارد و کارهایی صورت می‌گیرد اما معتقدم این حمایت‌ها باید تقویت شود. روند بروکراتیک و کاغذبازی یا درگیر شدن در برخی از صورت‌ها و فرم‌ها کار ما را مشکل می‌کند برای نمونه آنقدر در قالب‌های صوری موجود در فضای خاص آکادمیک گیر کردیم که اگر از یک موضوع مقاله علمی و پژوهشی مستخرج نشود مورد تأیید برای انجام نیست در حالی‌که می‌تواند یک موضوع کاربردی و کارگشا در سطح جامعه باشد و نیاز و یا مسئله‌ای از مسائل کشور را حل کند لذا معتقدم حمایت‌ها هست اما باید تقویت شود البته باید از روند بروکراتیک، کاغذبازی‌ها و گیر کردن در برخی قالب‌ها و فرم‌ها خارج شویم و قدری سهل‌گیرتر باشیم تا بتوانیم این‌ها را تقویت کنیم.

وی در خصوص نقش اساتید حوزه علوم قرآنی در حمایت از پژوهش‌های دینی و معرفتی گفت: اگر قدری از این فرم‌ها و قالب‌هایی که در آن گیر کردیم خارج شویم برای نمونه اکنون عیار یک استاد در دانشگاه صرفاً و آنچه نمود دارد با مقالاتی که ارائه داده سنجیده می‌شود در حالی‌که همه مشکلات ما مقاله نیست استاد در دانشگاه و دانشکده فرصت پرداختن به کار آموزشی را آنگونه که باید، ندارد.

استادیار دانشگاه گیلان تأکید کرد: یکی از مواردی که در تحصیلات تکمیلی وجود دارد ضعف آموزشی دانشجوهاست یعنی اساتید در مقاطع تحصیلات تکمیلی اذعان دارند که دانشجوها از نظر آموزشی ضعیف بار آمدند مشکل و مسئله را خوب حس کردند اما راهکاری که ارائه کردند چیست؟ پیشنهاد شده یک استاد راهنمای آموزشی انتخاب کنیم که این اساتید به دانشجوها در مقاطع کارشناسی در جهت بهبود و تقویت آموزش کمک کنند در حالی که معتقدیم این یک راهکار نمادین است.

قربان‌پور گفت: ضعف آموزشی دانشجوها دلایل متعددی دارد آن بخشی که مربوط به اساتید دانشگاه است چاره کار با استاد راهنمای آموزشی حل نمی‌شود بلکه چاره کار آن تقویت مسئله آموزش، بها دادن به آموزش، کم کردن فشار به حوزه پژوهشی و بها دادن به مسائل آموزشی است.

بورسیه‌ها گامی در مسیر توسعه پژوهش‌های قرآنی

وی افزود: برخی اساتید دانشگاه زمان ترفیع سالیانه دغدغه‌شان این است که مقاله علمی و پژوهشی بنویسند مثل بعضی از پزشکان که بیمار را به شکل پول می‌بینند این اساتید نیز دانشجو را به شکل مقاله می‌بینند و تمرکز لازم برای کار آموزشی را ندارند علت‌ها البته متفاوت است، البته مسائل دیگری هم هست مثلاً تضعیف جایگاه علم و علم‌آموزی، بی‌ارزش شدن و یا کم ارزش شدن مدارک آکادمیک، گران بودن کتاب‌ها، مبهم بودن چشم‌اندازها و افق‌های آینده شغلی دانشجوها و مسائلی از این دست که باعث می‌شود دانشجوها انگیزه‌ای برای مطالعه نداشته باشند کتاب بخرند کتاب بخوانند و مقاله بنویسند.

استادیار دانشگاه گیلان تصریح کرد: بنابراین یکی از نکته‌هایی که به اساتید کمک می‌کند که جنبه آموزش را تقویت کنیم تا از طریق تقویت آموزش بتوانیم به پژوهش هم کمک کنیم این است که معتقدیم رابطه استاد و دانشجو رابطه بسیار مستحکم و قدرتمندی است، استاد می‌تواند بر روی دانشجو اثر بگذارد و به شکل الگو، چشم‌انداز دانشجو به‌شمار بیاید؛ استاد دغدغه خاطر نداشته باشد، از حواشی به دور باشد و تمرکز لازم را داشته باشد از راهکارهای بها دادن به مسئله آموزش است.

این محقق حوزه علوم قرآنی تأکید کرد: به هر ترتیب غیر از این مسئله که آموزش باید تقویت شود و اساتید تمرکز لازم را روی آموزش داشته باشند زیرا این مسئله خود به خود می‌تواند ارتباط استاد با دانشجو را تقویت کند و این منجر به تقویت آموزش می‌شود، تقویت آموزش به تقویت مسائل دیگر از جمله مسائل فرهنگی هم می‌تواند منجر شود که در جای خود باید مفصل‌تر مورد توجه واقع شود.

استادیار دانشگاه گیلان در رابطه با نقش بورسیه در رونق پژوهش، تصریح کرد: علاوه‌ بر بورسیه تحصیلی که مختص به رشته‌های قرآنی نیست، بورسیه هیئت علمی و همچنین بورسیه دکتری وجود دارد که اینها همه با توجه به توان متقاضی در رابطه با فعالیت‌های علمی و پژوهشی اعمال می‌شود که می‌تواند به پژوهش هم کمک کند زیرا برای نمونه دانشجوی استعداد‌های درخشان که حداقل‌های آموزشی را دارد زمانی می‌تواند بدون کنکور فوق لیسانس بخواند و یا بدون کنکور وارد مقطع دکتری شود که حداقل دو مقاله علمی پژوهشی داشته باشد لذا خود به خود این سازوکار طوری طراحی شده که به تقویت کارهای پژوهشی کمک می‌کند.

توجه به مفاهیم اقتصادی در قرآن

قربانپور با اشاره به نقش فعالان و پژوهشگران دینی در تحقق شعار سال تأکید کرد: مخاطب اصلی مقام معظم رهبری در نامگذاری امسال قطعاً فعالان اقتصادی، مسئولان این عرصه و افرادی هستند که با مسئله اقتصاد سروکار دارند.

وی افزود: از یک منظر عموم مردم هم می‌توانیم در تحقق این مسئله کمک کنیم از جمله رسانه‌ها، مبلغان حوزه‌های دینی و حوزه‌های اسلامی هم می‌توانند در این عرصه کمک‌کننده باشند به این معنا که بخشی از نقش آفرینی در فضای موجود در کشور بر عهده مردم است و آنها می‌توانند به این بحران‌ها، تنش‌ها و شرایط خاص اقتصادی دامن بزنند یا دامن نزنند، مسائلی از جمله گران‌فروشی، احتکار، نپرداختن به‌کار اقتصادی، پرداختن به‌ دلالی و مسائلی از این دست که اتفاقاً در قرآن به آنها روشن و صریح پرداخته شده است و به‌طور کلی معتقدیم اصلاح باورهای اعتقادی جامعه که می‌تواند از طریق پژوهش‌های قرآنی هم صورت پذیرد در مسیر فعالیت‌های اقتصادی دخیل باشد.

استادیار دانشگاه در پایان گفت: اکنون خاکریز جنگ‌های روانی، رسانه‌ای یا تبلیغاتی خیلی به ما نزدیک است هر کسی به راحتی به فضای مجازی متصل می‌شود و آن پیامی که دشمن می‌خواهد به مردم تزریق کند به راحتی منتقل شده و بر روی فکر و جان مردم تأثیر می‌گذارد، باید خودمان را مسلح و تقویت کنیم جنگ شناختی جنگ جدی است. مبلغان و محققان در حوزه‌های اسلامی می‌توانند به مردم کمک کنند که قدرت شناخت تحلیل استنباط استدلال‌مان را تقویت کنیم لذا اولاً در جنگ رسانه‌ای دچار بازی نشویم که بالاخره اقتصاد ما را هم نشانه گرفته اعتقاد ما را هم نشانه گرفته است ثانیاً به آن میزانی که می‌توانیم به وظیفه خودمان عمل کنیم.