رویکرد تکلیفی و تعجیلی از فعالیت‌های قرآنی حذف شود

نوروز امینی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه گیلان در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن تبریک فرا رسیدن بهار قرآن و بهار طبیعت، در خصوص عوامل جذب نسل جدید به قرآن و فعالیت‌های قرآنی، گفت: هر برنامه‌ای که برای این قشر طراحی می‌شود، باید در سه فاز جداگانه مخصوص کودکان، نوجوانان و جوانان طراحی شود و در طراحی باید نیاز مخاطبان مورد توجه قرار گیرد و در همین راستا محصولی بر اساس آن نیاز طراحی شود که بتواند در یک بازار رقابتی حضور موفق داشته و نظر مشتری را به خود جلب کند.

وی افزود: امروزه با توسعه جوامع و ظهور و بروز تکنولوژی‌های جدید کار برای هر فردی که می‌خواهد در حوزه فرهنگ فعالیت داشته باشد، دشوار شده است؛ زیرا در این عرصه رقبای نیرومندی وجود دارد و کسی که می‌خواهد جوان و نوجوان و حتی کودک را به قرآن جذب کند، با رقبای قدرتمندی مثل فوتبال، مسابقات ورزشی، بازی‌های رایانه‌ای و فضای مجازی مواجه است؛ زیرا اینها برای نوجوانان جذابیت دارند و این جذابیت ناشی از پاسخی است که این ابزارها به مهم ترین نیاز این قشر یعنی هیجان دارند.

استادیار دانشگاه گیلان گفت: آن محصولی موفق خواهد بود که بتواند به هیجان نوجوان و جوان پاسخ دهد و محصولی که مؤلفه پاسخگویی به هیجان مقتضی این سن را نداشته باشد، طبیعتاً به حاشیه رانده خواهد شد و اگر هم محکوم به شکست نشود، باز توان رقابت با رقبای قدرتمند را نخواهد داشت.

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان با اشاره به راهکارهای حضور در چنین فضای رقابتی، تأکید کرد: در چنین فضایی کسی که می‌خواهد کار فرهنگی انجام دهد، باید تلاش کند از مؤلفه‌هایی که در جبهه رقیب هست، استفاده کرده و آنها را وارد بازی و برنامه‌ریزی خود کند؛ مثلا وقتی می‌بینیم برای انجام یک فعالیت قرآنی یا جذب جوانان و نوجوانان برای فعالیت قرآنی یک رقیب قدرتمندی مثل بازی رایانه‌ای داریم می‌توانیم از همین بازی رایانه‌ای به عنوان عامل جذب استفاده کنیم، منتها باید آن را قرآنیزه و بومی و به عبارتی متناسب با فرهنگ قرآنی کنیم.

بازی‌های رایانه‌ای قرآنی طراحی کنیم

این مدرس دانشگاه با تأکید بر اینکه به نظر می‌رسد ظرفیت‌های بسیاری در این حوزه وجود دارد که استفاده نشده است، گفت: می‌توانیم بازی‌های رایانه‌ای قرآنی بسیاری طراحی کنیم از جمله بازی‌هایی که شکل مفهومی داشته باشد و در این بازی‌ها مفاهیم قرآنی اعم از مفاهیم اخلاقی، عقیدتی و سایر مفاهیم دینی و قرآنی را بگنجانیم تا ضمن بازی و با طراحی هوشمندانه به مخاطب آموزش داده شود.

وی با بیان اینکه در قالب بازی می‌توان مفاهیم متعدد قرآنی، عقیدتی و داستان‌های مربوط به زندگی پیامبران و بزرگان دین را به کودک آموزش داد، افزود: وقتی این مفاهیم در قالب بازی مطرح شود، کودک و نوجوان وارد این چالش شده و هیجان‌های آن را تجربه می‌کند و مرحله به مرحله که پیش می‌رود، انگار در عصر آن پیامبر و انسان بزرگ زندگی می‌کند. اینها مواردی است که ما می‌توانیم از آن استفاده کرده و قاعده بازی تهاجم فرهنگی عقیدتی دشمن را به نفع خودمان تغییر دهیم و از این رهگذر بتوانیم مفاهیم والای دینی و قرآنی را به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای مخاطبان کودک، نوجوان و جوان آموزش دهیم.

امینی با بیان اینکه فوتبال را هر کس با هر توانمندی و سطح علاقه می‌تواند تماشا و هیجان بازی را درک کند، تصریح کرد: در برنامه‌های قرآنی نیز می‌توان مسابقاتی طراحی کرد که افراد بتوانند با ساده‌ترین توانایی‌های قرآنی وارد آن مسابقات شوند و خودشان را محک بزنند و جلو بروند، لذا برنامه‌ریزان باید به سمت شناسایی نیازهای نوجوانان بروند و آن نیازها را جهت بدهند.

استادیار دانشگاه گیلان با بیان اینکه رفع نیاز یکی دیگر از عوامل در جذب مخاطب برای استفاده از هر برنامه‌ای است، تأکید کرد: در گام اول برای رسيدن به این‌ هدف باید قرآن به عنوان یک محصول فرهنگی به خوبی به نسل جدید معرفی شود که این قرآن و کتاب چه نیازی از نیازهای او را می‌تواند برطرف کند.

قرآن را به جوانان معرفی کنیم

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان با بیان اینکه قرآن فی‌نفسه یک کتاب است و اساساً در دوره‌ای هستیم که نسل جدید زیاد اهل کتاب خواندن نیست؛ چه اینکه بخواهد قرآن را از بین هزاران کتابی که در بازار است، انتخاب کند و بخواند، گفت: این مسئله سختی کار را نشان می‌دهد و ما باید در گام اول این کتاب الهی را به جوانان معرفی کنیم و همه رسانه‌ها اعم از فضای مجازی، رادیو و تلویزیون، روزنامه‌ها و مجلات، مربیان آموزش و پرورش در مدارس، باید قرآن را به نحوی معرفی کنند تا نوجوان و جوان ببیند این کتاب می‌تواند چه نیازی از نیازهای او را برطرف کند تا به سمت آن جذب شود و از آن استفاده کند.

وی افزود: این امر مستلزم این است که روش‌های انس با قرآن را توسعه دهیم. انس با قرآن یعنی اینکه آیات نورانی وحی در همه زندگی فرد حضور داشته باشد این مستلزم نبوغ و خلاقیت و بهره بردن از همه ظرفیت‌هایی است که در اختیار داریم. همچنین نیازمند ایجاد تنوع در محصولات قرآنی و استفاده از تمام فکرها، ایده‌ها، رشته‌ها و گرایش‌ها است؛ یعنی انجام یک کار هدفمند، کلان و در کلاس جهانی که بتواند چنین مأموریتی را به انجام برساند.

امینی ادامه داد: در انجام این کار نباید از ظرفیت علوم مختلف از جمله روانشناسان و جامعه شناسان و عالمان مختلف در رشته‌های گوناگون که به سهم خود می‌توانند در ترویج قرآن سهم داشته باشند، غفلت کنیم و باید توانمندی های موجود در این رشته ها را باور کنیم و برای جذابیت محصولی که میخواهیم بر مبنای قرآن تولید و طراحی کنیم از تمام ظرفیت‌ها بهره ببریم.

انسانیت بدون دین محقق نمی‌شود

این استادیار دانشگاه گیلان با تأکید بر اینکه محصولی موفق است که از نظر اقتصادی هم توان رقابت با تولیدات مشابه را داشته باشد، تصریح کرد: اگر محصولاتی تولید کنیم که با حمایت بودجه‌های دولتی و یک طرفه و بدون توجه به توان رقبا وارد بازار شود، وقتی حمایت دولتی به هر دلیل برداشته شد، این محصول با شکست مواجه شده و مردم از آن محصول رویگردان می‌شوند.

وی با تأکید بر اینکه ارائه قرآن به زبان عرف جامعه یکی دیگر از راهکارهایی است که می‌توان در جذب نوجوانان از آن استفاده کرد، گفت: اکثر خانواده‌ها در امر تربیت فرزند، آموزش‌های خوبی دارند که اتفاقاً همه آنها در قرآن هم آمده است؛ آموزه‌هایی مثل راستگویی، درستکاری، امانتداری، حسن خلق با دیگران و... همه در اغلب خانواده‌ها آموزش داده می‌شود، ولی به لحاظ اینکه پلی از قرآن به زبان عرف ما زده نشده باعث شده در عمل این‌ها به کودک، نوجوان و جوان داده می‌شود، اما به آیاتی که حتی به صورت مستقیم در خصوص این ویژگی‌های مثبت اخلاقی و تربیتی وجود دارد اشاره نمی‌شود و و نوجوان و کودک نمی‌داند که همه اینها پشتوانه‌ قرآنی دارد و همین امر باعث شده نسل جدید فاصله‌ای بین خود و قرآن حس کند.

عضو کارگروه پژوهش و آموزش عالی قرآن کریم در استان گیلان بیان کرد: در اثر این مسئله عمدتاً طیفی از نوجوانان و جوانان را شاهد هستیم که می‌گویند: «بهترین دین، دین انسانیت است» در حالی‌که همین حرف مورد تأکید قرآن است و اصلاً قرآن آمده که ما را انسان کند و پیامبران مبعوث شده‌اند تا ما را در مسیر انسانیت تربیت کنند، منتها چقدر تفاوت بین نحوه ارائه ما و مسائل اخلاقی وجود داشته که نوجوان و جوان به این فکر رسیده که قرآن را رها کند و به سمت انسانیت بدون دین برود، در حالی که در عمل چنین چیزی ممکن نیست و انسانیت بدون دین محقق نمی‌شود.

وی افزود: شاید یکی از دلایل این مسئله این است که تمام تلاش ما در تبیین دین، بیان مسائل فقهی و ظواهر دین بوده و بطن، اصل و اساس و شالوده دین را که اخلاق است، رها کرده‌ایم و به این ترتیب یک فاصله بین افراد و قرآن ایجاد شده و امروز این فاصله باید از بین برود تا نسل جدید را بتوان با موفقیت جذب قرآن کرد.

نقش پژوهش‌های قرآنی در آسیب‌شناسی

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان به اشاره به نقش پژوهش‌های قرآنی در آسیب‌شناسی جذب نسل جدید به فعالیت‌های قرآنی، گفت: پژوهش یعنی مواجهه‌ علمی با مسئله یعنی تا زمانی که ما با هر مسئله‌ای از جمله این مسئله برخورد علمی انجام ندهیم، حتی اگر توفیق‌هایی هم در حل آن مسئله به دست بیاوریم، این توفیق‌ها دائمی و همیشگی نخواهد بود. بی‌شک در زمینه آسیب‌شناسی جذب نسل جدید به فعالیت‌های قرآنی نیاز به پژوهش داریم ولی باید در نظر داشته باشیم، پژوهش‌های قرآنی فقط مختص به عالمان علوم قرآنی نیست.

امینی ادامه داد: عالمان حوزه‌های مختلف مرتبط با قرآن و رفتارهای دینی، از جمله روانشناسان، جامعه‌شناسان، متخصصان علم مدیریت هم می‌توانند پژوهش‌های قرآنی انجام دهند؛ به شرط اینکه به آن بها داده شود و بپذیریم آنها هم دارای یک تخصص هستند و علم‌شان پیشینه‌ای دارد و آنها هم می‌توانند ابعادی از وجود انسان را شناسایی کرده و برای آن برنامه‌ریزی کنند. به نظر می‌رسد در جامعه کنونی به شدت نیاز به پژوهشی‌های مختلفی که صبغه و رویکرد قرآنی دارد، احساس می‌شود و لازم است روش‌های مختلف جهت‌دهی جذب نسل جدید و تنوع‌بخشی به محصولات قرآنی شناسایی و روی آنها سرمایه‌گذاری شود و البته در مسیر فعالیت‌های پژوهش‌های قرآنی نباید از مسئله مهم هنر و خلاقیت غافل بود؛ زیرا هنر نقش مهمی در جذب مخاطب دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان در خصوص اینکه حمایت‌ها از پژوهش‌های قرآنی چندان مطلوب نیست، گفت: این مساله چند علت دارد و شاید مهمترین آن، انتظاراتی است که افراد و مسئولان در زودبازده بودن نتایج پژوهشها دارند، در حالی‌که این عجول بودن آفت کار است و پژوهش‌ها به‌ویژه در عرصه فرهنگی و قرآنی مسئله‌ای نیست که زود به نتیجه برسد بلکه زمان‌بر بوده و حوصله می‌خواهد؛ زیرا کار بنیادی است، نه فعالیت روبنایی و یا میدانی. این کار مانند محصول دادن یک درخت پرثمر حتی ممکن است چند دهه برای رسیدن به نتیجه مطلوب نیاز به زمان داشته باشد.

این پژوهشگر حوزه علوم معارف و الهیات تأکید کرد: در مقابل این عجول بودن برای فعالیت‌های فرهنگی و قرآنی باید در نظر داشته باشیم که دشمن ما اتفاقا بر عکس و کاملا با حوصله در خصوص برنامه‌های دراز مدت فرهنگی و عقیدتی سرمایه گذاری طولانی مدت دارد یک نمونه آن مسأله حجاب است و دگرگونی حجاب در ایران را می‌توان در این زمینه مثال زد و حتی شاید بتوان گفت ما این عرصه را به دشمن باخته ایم زیرا دشمن دوراندیش بود و برنامه ریزی کرده بود ما برنامه ریزی نکردیم و عجول بودیم و به برنامه‌های هیجانی مقطعی بسنده کردیم، در حالی که در برابر پدیده فرهنگی باید با ابزار فرهنگی وارد شویم و صبر و حوصله به خرج دهیم تا برنامه‌ها به نتیجه برسد.

رسیدن به نتیجه زمان می‌برد

وی تأکید کرد: در حوزه تحقیقات قرآنی نیز همین‌طور است رسیدن به نتیجه زمان می‌برد و شاید به دلیل کم حوصله بودن دست اندرکاران، حمایت‌های چندان مطلوبی از پژوهش‌ها نمی‌شود؛ زیرا آنان یا اعتقادی به انجام پژوهش و کار پژوهشی ندارند و یا چون کارهای پژوهشی دیربازده هستند، زیاد دنبال این پژوهش‌ها نمی‌روند و حمایت نمی‌کنند.

امینی در خصوص نقش اساتید علوم قرآنی در این زمینه تصریح کرد: اساتید فقط یک حلقه از این زنجیره به هم پیوسته هستند البته حلقه مهم و راهبردی به شمار می‌روند آن هم به شرط اینکه در مرکز و محور قرار گیرند؛ یعنی تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران به اساتید این حوزه اعتقاد و اعتماد داشته باشند و به راهکارهایی که ارائه می‌دهند، توجه کنند. متأسفانه این توجه و اعتماد عموما وجود ندارد و مسئله اینجاست که امروز مسئول ما خودش هم طراح، هم برنامه‌ریز و هم مجری است! در صورتی که نباید اینطور باشد. برخی از مسئولان خود را همه فن حریف می‌دانند و گوشی برای شنیدن حرف صاحب‌نظر ندارند و دنبال ارائه رزومه کاری در طول دوران مسئولیت و عملکردهای زودبازده هستند هر چند این گزارش کار در زمینه یک فعالیت ظاهری و روبنایی باشد.

وی تأکید کرد: باید رویکرد ارائه رزومه کاری، گزارش عملکرد، تکلیفی و تعجیل و زودبازده بودن فعالیت‌های فرهنگی از رفتار مسئولان و برنامه‌ریزان حذف شود و هر مسئولی خودش را حلقه‌ای از تکمیل یک فرآیند بداند نه همه فرآیند و به نظر می‌رسد تا این تغییر رویکرد انجام نشود ما همچنان در این زمینه دچار مشکل خواهیم بود.

نظام ارزشی نیاز به بازتعریف دارد

این مدرس دانشگاه در خصوص ارائه پیشنهاد و راهکار برای جذب نسل جدید به قرآن گفت: در این زمینه استفاده از همه ظرفیت‌ها باید مدنظر باشد و اول از همه باید نظام ارزشی ما بازتعریف شود در حال حاضر نظام ارزشی‌مان تعریف روشن و مشخصی ندارد و نظام ارزشی امروزه بر مبنای سرمایه‌سالاری است در واقع امروزه پاسخ به سؤال علم بهتر است یا ثروت؟ در نظر اکثریت جامعه بی‌تردید ثروت است و این یعنی یک جای این نظام ارزشی دچار نقص است، در حالی که ما در رسانه‌ها، منابر و سخنرانی‌ها همه جا از علم می‌گوییم اما در واقعیت عالمان به حاشیه رانده شده‌اند. امروزه هنرمندان و برخی ورزشکاران و به اصطلاح سلبریتی‌ها به دلیل‌ داشتن ثروت مطرح هستند و مورد توجه قرار دارند. بر همین اساس تا این نظام ارزشی اصلاح نشود سایر کارها به نظر می‌رسد فعالیت برای بهبود نقش و نمای ساختمان است در حالی که بنیاد آن ساختمان، نظام ارزشی است.

امینی با تأکید بر اینکه جامعه نمی‌خواست اینطور شود، تصریح کرد: امروزه این نظام ارزشی اصلا نمی‌گذارد چیزهای دیگر برای جوان مهم باشد و حتی ارزش‌های معنوی در این نظام ارزشی در حاشیه است. این نظام ارزشی نیاز به بازتعریف دارد اگر این بازتعریف انجام شود و آن ارزش‌های متعالی به عنوان محور قرار بگیرد و پول و سرمایه در خدمت این نظام ارزشی قرار بگیرد، آن وقت است که نوجوان و جوان خواهد دید که همه چیز حتی پول در خدمت این معنویات است و اینجاست که این معنویات مهم می‌شود و نسل جدید خود به خود به سمت آن کشیده می‌شود در حالی‌که امروزه اینطور نیست و حتی معنویات ما در خدمت پول است و این آفت بزرگی است که متأسفانه درگیر آن هستیم.

مشکل ما کمبود متخصص علوم قرآنی نیست

وی در خصوص بورسیه‌های تحصیلی پژوهش‌های قرآنی تصریح کرد: بورسیه برای تولید متخصص است و جامعه در هر عرصه‌ای که متخصص نداشته باشد در آن عرصه یکی از راه‌های جذب متخصص ارائه بورسیه است، ما امروزه متخصص علوم قرآنی در جامعه کم نداریم دانشگاه‌های بسیاری در جامعه ما متخصص علوم قرآنی تولید و تربیت می‌کنند، حوزه‌ها هم همینطور و بخش اعظمی از نیروی متخصص را تولید می‌کند منتها کسی نیست که از این نیروی متخصص استفاده کند و به همان دلایلی که گفته شد احساس نیاز به این متخصصان دیده نمی‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان بیان کرد: مشکل ما کمبود متخصص در حوزه علوم قرآنی نیست که بخواهیم با بورسیه حل کنیم ضمن اینکه امروزه دولت و ارگان‌های دولتی در شرایطی نیستند که بتوانند برای بورسیه‌ها هزینه کنند و این هزینه زیادی را روی دست دولت می‌گذارد که در شرایط فعلی اقتصادی، به نظر میرسد که چندان مقرون به صرفه نیست. اگر بتوانیم از همین متخصصان موجود به نحو مطلوب استفاده کنیم و دانشمندان دیگر رشته‌ها را پای کار بکشانیم و علاقمند فعالیت در این عرصه کنیم، به نظر می‌رسد نیازی به جذب نیروی جدید نخواهیم داشت و جامعه به طور طبیعی نیروهای جدید را جایگزین می‌کند و دانشگاه‌ها و حوزه‌ها همچنان در این زمینه فعال هستند و نیروهای جدید تولید و وارد جامعه می‌شود. مسئولین با یک رویکرد جدی‌تر بتوانند زمینه گسترش انس با قرآن را در میان کودکان و نوجوانان و جوانان ما فراهم کنند.