علم از ارکان پیشرفت و منشا قدرت است

مهیار خانی مقدم، دکترای علوم قرآن و حدیث، استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه و مسئول مرکز اندیشه‌ورزی معارف دینی نهاد دانشگاه گیلان، به‌‌مناسبت 19آبان، روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از گیلان، در پاسخ به این سوال که نگاه قرآن کریم به علم و دانش و جایگاه علم‌آموزی چگونه است، گفت: هر کسی که با قرآن انس داشته باشد، بر میزان تاکید آن بر علم و علم‌آموزی، واقف است. زیرا به عنوان نمونه در ۲۷ مورد در قرآن کریم، خداوند مردم را با لفظ «اعلموا» به فراگیری و شناخت دعوت فرموده (مانند بقره/۲۰۳) و نسبت به ترک آن، نکوهش می فرماید (توبه/۱۲۲). همچنین از جمله ملاک‌های برتری و دستیابی به درجات برتر را کسب علم بیان کرده است. خداوند در آیه 11 سوره مبارکه مجادله می‌فرماید: یرْ‌فَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَ‌جَاتٍ، یعنی خدا [رتبه‌] کسانی از شما را که گرویده و کسانی را که دانشمندند، درجات بلند گرداند.

وی ادامه داد: اساسا علم از ارکان پیشرفت و منشا قدرت است که در قصص قرآنی، به‌ویژه سرگذشت حضرت سلیمان نبی(ع) بر آن تاکید شده است (نمل/۱۵و۱۶)، که به تصریح خداوند، موجب دستیابی انسان به عالی‌ترین مرتبه وجودی خود می شود (علق/۵).

استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه گیلان با اشاره به نقش مسلمانان در پیشرفت علمی جهان، بیان کرد: آنچه در طول تاریخ تمدن اسلامی، به‌ویژه در سده‌های نخستین و میانی اسلامی ثبت شده، نقش بی‌بدیل مسلمانان در کشف و گسترش علوم متعددی است که البته از نکات قابل تامل آن، ادعای برخی از غیرمسلمانان به‌ویژه بعد از رنسانس، در کشف همان علوم و آن هم پس از سال‌های متاخر طولانی است. به‌عنوان نمونه، همگان نیوتون را کاشف جاذبه می‌دانند، در حالی که قوانین سه‌گانه وی حدود هفت قرن پیش از او توسط علمای مسلمان مانند هبه‌الله بغدادی و ابن سینا و ابوریحان بیرونی مطرح شده بود.

خانی مقدم اظهار کرد: تعریف علم در دوران معاصر دچار تشتت شده، برخی به صرف داده‌های تجربی، علم اطلاق می‌کنند و آن را نجات‌دهنده بشریت می‌دانند. در حالی‌که بر اساس آموزه‌های قرآنی و روایی، علم مبتنی بر افزایش معرفت افراد در مسیر شناخت بهتر از خداوند، هستی و فرایند و فرجام زندگی انسان‌هاست. در واقع در میان علوم رایج، آن دسته از علوم انسانی که انسان را به شناخت بهتری از خدا، جهان، خود و فرجام خود می‌رساند در اولویت است و سایر علوم که ابزار لازم برای بندگی او را فراهم می‌آورند، در اولویت بعدی است. در روایات داریم که علم، نوری است که خداوند در دل هر فردی که بخواهد قرار می‌دهد، پس باید آن را معرفت‌بخش دانست و نه صرفا نگاه سوادآموزی بدان داشت، چون دراین صورت، خود علم برای انسان حجاب می شود و جلوی فهم بیشتر و ارتقای والاتر او را می‌گیرد.

مسئول مرکز اندیشه‌ورزی معارف دینی نهاد دانشگاه گیلان، در پاسخ به این سوال که با گسترش چه علومی می‌توان به صلح و توسعه پایدار رسید، اذعان کرد: بشر برای صلح و توسعه پایدار چاره‌ای جز شناخت دقیق قوانین هستی ندارد. اما آیا می‌توان بر اساس معارف و داده‌های بشری به این شناخت دست یافت؟ مسلما مکاتب فکری بشری در طول تاریخ ثابت کرده‌اند که دارای نقص، ضعف و گاهی انحراف در این زمینه هستند و این امر، انسان را ملزم به بهره‌مندی از آموزه‌های وحیانی می‌کند.

وی افزود: قالب بینشی انسان باید ازعلوم برآمده از وحی باشد اما عقل و تجربه بشر در راستای همان قالب و چارچوب، سطح آسایش و آرامش او در مسیر زندگی را ارتقا می‌دهد و ضمن مدیریت توقعات او در شناخت صحیح تکالیف و حقوق، در تعارض منافع که از مهترین عوامل بر هم خوردن صلح است، انگیزه بیشتری برای ایثارگری و مدیریت صلح‌گرایانه فراهم می‌آورد. بدین رو توجه بیش از پیش بر علوم انسانی وحی‌مدارانه و ضمیمه کردن علوم انسانی تجربی‌گرا در چارچوب نگاه وحیانی، مبنای گسترش صلح و توسعه پایدار است و در کنار آن، ارتقای سایر علوم جهت فهم بیشتر قدرت و علم الهی و اثر آن در کشف و اختراع ابزا‌ر‌های رفاه نسبی، انسان را در مسیر بندگی خداوند، موفق‌تر خواهد کرد.