نقدی بر تذكر شورای عالی قرآن

در روایت آمده است كه وقتی عده‌ای از صحابه به پیامبر پیشنهاد عزل بلال حبشی، مؤذن ایشان، را به دلیل لكنت زبان و گفتن «اسهد» به جای «اشهد» دادند، جبرئیل امین نازل شد و عرضه داشت: یا رسول الله، خداوند می‌فرماید (سین اسهد) بلال به جای اشهد نزد من قبول است(منتهی الامال ج١، ٢٩٢).

غرض از این تذكر و بازخوانی ورقی از تاریخ، درج مصاحبه‌ای از آقای میرزاجانی، معاون اجرایی شورای عالی قرآن، در خبرگزاری ایكنا درباره تذكر به معاونت سیما و دست‌اندركاران یكی از برنامه‌های افطار، كه از شبكه ٥ سیما پخش می‌شود، به دلیل استفاده از یك مؤذن ناشناس و اجرای ضعیف اوست. در این باره توجه ایشان را به چند نكته جلب می‌كنم:

اولاً، چه بهتر كه ایشان به جای استفاده از لفظ كیفیت از واژه معیارهای كمی و آیین‌نامه‌ای مصوب شورا سخن می‌گفتند، زیرا با توجه به مقدمه گفته شده و مبانی اصیل مذهب و دین مبین اسلام، تخطی چه سهواً و چه عمداً از مصوبات عریض و طویل لطمه و ایرادی را به كیفیت عمل وارد نمی‌كند. سنجش كیفیت عمل و ابتلای انسان به آن طبق فرموده قرآن كاری الهی است، زیرا مربوط به ساحت جوانحی انسان و قابل اندازه‌گیری نیست. در همین‌باره در سوره ملك می‌خوانیم: «لیبلوكم ایكم احسن عملأ». از سوی دیگر مجهول‌الهویه و ناشناس بودن فرد از ارزش و منزلت این عمل ممدوح و مؤكد و عامل آن در شریعت اسلام نمی‌كاهد. مگر نه این است كه امام سجاد(ع) در رساله الحقوق از مؤذن (فارغ از معیارهای رایج و مصطلح امروزی كه ذكر آن در این مجال نمی‌گنجد) با تعبیر «نعمت خدادادی» یاد كرده است و می‌فرماید که باید بدانی مؤذن نعمتی خدادادی است و باید با نعمت خدا خوش‌رفتاری كنی و در هر حال شكرگزار نعمت‌های الهی باشی.

ثانیاً، به رسانه ملی و ظرفیت‌های آن باید به دیده یك فرصت مغتنم برای معرفی و پرورش استعدادها نگریست نه یك ابزار مطیع، بی‌اراده و گوش به فرمان. چه بسیار افرادی كه به تعبیر شما ناشناس و برای اولین‌بار با اجرای برنامه در قاب تلویزیون توانسته‌اند با استقبال مخاطب مواجه شوند و برای خود جایگاهی یابند. البته ما اصل اختیار و سنجش پیش از اجرا را منكر نیستیم، اما در سایر موارد مشابه، کمتر شاهد سختگیری و انحصارطلبی هستیم، مانند برنامه‌های سرگرمی و استعدادیابی شبكه‌های تلویزیون. تأكید افراطگونه بر بُعد نظارتی و وظایف قانونی، كه امكان انعطاف‌پذیری در آن هست، ما را به انحصارطلبی و ایجاد مانع در رشد و تعالی استعدادها متهم می‌كند ... «اتقوا من مواضع التهم».

ثالثاً، سزاوار است شورای عالی قرآن كه درباره اجرای یك برنامه، به تعبیر خودش بی‌كیفیت، مراتب تذكر و عدم تكرار موارد مشابه را صادر می‌كند به همین دقت نیز به كاستی‌ها و كمبودهای موجود در عرصه و ساحت قرآن در جامعه نیم‌نگاهی داشته باشد. كاستی‌هایی كه در یك سال‌ونیم گذشته و در پی شیوع بیماری همه‌گیر كرونا عیان‌تر شده است، مانند تعطیلی بسیاری از مؤسسات قرآنی و فعالیت‌ آنها. همچنین ضرورت پرداختن به بی‌عدالتی‌های آموزش قرآن در سراسر كشور از دیگر دردهای مغفول جامعه ماست.

آقای میرزاجانی، آیا فیلم چنددقیقه‌ای مصاحبه با تعدادی نوجوان سیستانی را كه در آن از نبود معلم قرآن گلایه می‌كنند، دیده‌اید؟ امیدوارم شما و مؤذنان و قاریان مصوب معروف و باكیفیت شما این فیلم را دیده و به دنبال چاره‌ای برای حل آن باشید. جای بسی تأسف است که با وجود استعدادهای قرآنی در جای جای وطن اسلامی‌مان، فقط به دلیل نبود آمایش صحیح از آنها، در جایی با تورم فعالیت قرآنی روبه‌رو باشیم و در جایی دیگر داشتن یک معلم و استاد قرآن تبدیل به یک آرزو شود. جای تذكر به جا آنجاست كه متولیان امر حداقل در آن استان در برابر وظایف و تكالیف خود هوشیار باشند و مورد سؤال واقع شوند. البته ایفای این نقش مسئولانه نیازمند بازنگری قانونی در وظایف شورا به نسبت سایر دستگاه‌های قرآنی ذی‌ربط است.

عليرضا كچوئيان
حافظ ممتاز قرآن كريم و مدير مؤسسه قرآن و نهج‌البلاغه تهران