عید قربان؛ حقیقت انسان‌شناسی و گشودن پر پرواز به تمام هستی

عید قربان درس‌های متعددی برای انسان دارد؛ ما نیز باید در شرایط سخت، مخصوصاً این روز‌ها که ویروس کرونا عالم‌گیر شده، برای رهایی از شر آن به گونه‌‏ای عمل کنیم که از خواسته‌ها و نفس خویش بگذریم، تا سلامت حقیقی جامعه حاصل شود؛ باید به نوعی از این آزمایش و امتحان سربلند برآییم و ابراهیم‌وار و اسماعیل وار عشق و تسلیم را به نمایش بگذاریم؛ امروز باید معلوم شود که عشق و ایمان ما، در چه مرتبه‏‌ای و آروزی وصل در چه حدی است و تا چه اندازه‌‏ای به تعبد و تسلیم دست یافته‌‏ایم. بر همین اساس و با توجه به ضرورت شناخت و مفهوم حقیقی این روز به سراغ حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری سهروردی، استاد حوزه و دانشگاه رفتیم و گفت‌وگویی را پیرامون این موضوع با وی انجام دادیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

حجت‌الاسلام جهانگیری سهروردی، در ابتدا با بیان اینکه اساساً ادیان آسمانی آمدند تا انسان را از زمینی بودن به پرواز بکشند و نگذارند انسان علیرغم اینکه در زمین است، ولی در زمین بماند، گفت: انسان در زمین آفریده شده است و قرآن می‎فرماید: «انِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً»؛ اما باید یادمان باشد، که برای زمین آفریده نشده است، یعنی آفریده نشده است که در یک مکان بماند، بلکه می‌تواند رشد کند و کل جهان و حتی سیارات دیگر و فراتر از آن را هم ببیند. یا در مثال دیگر وقتی می‌گوییم رئیس جمهور در تهران است، منظور این نیست که فقط در تهران می‌تواند ریاست امور را داشته باشد بلکه به این معنی است که در تهران است، اما می‎تواند بر کل کشور مدیریت و حکم‎فرمایی داشته باشد.

قربانی کردن در این روز بدین جهت است که انسان در زمین بودن، در زمین ماندن و تمامی علاقه‌های انسانی و زمینی‌اش را سر ببرد؛ این علاقه‌ها اگر بریده نشود، پر پرواز محقق نخواهد شد

وی افزود: خداوند می‌گوید من انسان را در زمین آفریدم، اما باید بدانیم که محدوده قدرت او تنها بر زمین نیست، بلکه بر زمین و آسمان است؛ لذا در زیارت ائمه(ع) داریم که «وَ حُجَّتِکَ عَلَى مَنْ فَوْقَ الْأَرَضِینَ وَ السَماوات»؛ پس اگر انسان این است، حوزه، قلمرو و محدوده پرواز او فقط زمین نیست بلکه همه هستی است و اگر اینگونه است این انسان نباید در زمین بماند و باید به همه هستی برود و آن‌ها را درک کند. بر همین اساس ادیان آمدند تا این پر پرواز را به انسان بیاموزند.

 

این محقق و کارشناس حوزه دین تصریح کرد: قربانی کردن در این روز بدین جهت است که انسان در زمین بودن، در زمین ماندن و تمامی علاقه‌های انسانی و زمینی‌اش را سر ببرد؛ این علاقه‌ها اگر بریده نشود، پر پرواز محقق نخواهد شد و نمی‌تواند پر بکشد. حاجی در عید قربان قربانی‌اش را می‎بُرد و بعد از قربانی کردن است که می‌تواند وارد خانه خدا شود؛ این یعنی تا زمانی که علاقه‌ها را قطع نکند نمی‌تواند، خدایی شود؛ خدایی شدن یعنی رسیدن به همه هستی، لذا حاجی تا نبرد نمی‌تواند به همه هستی سرک بکشد و خدایی شود. او در زمین است و باید این برش‌ها اتفاق بیفتد؛ لذا برش قربانی نشانه‌ای از بریدن علاقه انسان به‌هر چیزی است که او را زمین‌گیر می‌کند.

 

 

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه با اشاره به اعمال حج و اینکه در این سیر چگونه قربانی کردن می‌تواند پر پرواز انسان را بگشاید، تصریح کرد: امروز، با سر بریدن قربانی، تمام «انانیت»‌ها و هوا‌ها را سر می‌‏بریم و از هر آنچه غیر خداست می‌بریم و چشم امید از غیر او می‏‌بندیم. امام سجاد(ع) به شبلی یکی از یاران خود فرمود: «آیا هنگام قربانی، نیت کردی که حنجره طمع را ذبح کنی؟ اگر این کار را نکردی، پس در حقیقت قربانی نکرده‌ای»؛ لذا هدف اصلی از قربانی کردن در این روز  چیست؟ در این حدیث حضرت به شبلی حقیقت سیر حج را مطرح می‎کند.

 

وی ادامه داد: در سیر حج حاجی روز هشتم باید حرکت خود را آغاز کند؛ در این روز لباس‌هایش را از تن جدا می‎کند، چراکه باید هر آنچه که او را زمین‌گیر می‌کند و نمی‌گذارد پر پرواز او گشوده شود از خود جدا کند؛ او باید لباسی به وسعت انسانیت بپوشد، چراکه در مقصد همه انسان‌ها این لباس را بر تن دارند. او تا زمانی که نشانه‌های زمین‌گیر بودن را دارد نمی‌تواند به حریم الهی وارد شود؛ یکی از نشانه‌های آن لباس زمینی‎ بر تن داشتن است و لذا باید همه علقه و علاقه‌ها و همه نشانه‌های زمینی بودن را از خود ببرد تا بتوانید بپرد؛ لذا در گام اول لباس‎هایش را درمی‎آورد.

حجت‌الاسلام جهانگیری سهروردی اضافه کرد: درگام دوم حاجی به عرفات می‎رسد؛ در اینجا فردی می‌تواند از زمین جدا شود که ابتدا نشانه‌های زمینی بودنش را جدا کند. حال باید یاد بگیرد، معرفت کسب کند و بیاموزد که چگونه این پرواز را انجام دهد. به سرزمین عرفات در روز عرفه می‌رسد؛ باید هم زمان و هم زمینه‌اش معرفت و عرفان باشد؛ یعنی هم زمینه و هم زمانه‌اش معرفتی باشد تا بتواند پرواز کند. انسان نمی‌تواند بدون اینکه در اتمسفر و فضای معرفت باشد پر بکشد. این‌ها را که آموخت باید حرکت کرده و افق پروازش را مشخص کند. بعد از آن به مشعر و منا می‎رسد. او در مشعر به این آگاهی می‎رسد که می‎خواهد پرواز کند؛ وقتی که به این شعور رسید، افق پرواز خود را در سرزمین منا، سرزمین آرمان‌ها و آرزو‌ها مشخص می‌کند.

 

وی بیان کرد: حالا حاجی که معرفت اندوخته و نشانه‌های زمینی بودن را از خود جدا کرده آماده تیکاف است؛ در این مرحله به معرفتش، آگاهی و شعور افزوده و افق پروازش مشخص شده است و حالا باید پرواز کند. او قبل از پرواز، باید علاقه‌های زمینی خود را کاملاً قطع و قربانی کند و هر آنچه که او را از رسیدن به معبودش بازداشته است، ببرد. او باید حلق گوسفندان و شتران را ببرد و «حلق» کند؛ هم حلق سر کند و هم حلق حیوانی را ببرد؛ لذا بریدن مو‌های سر را هم حلق گفته‌اند. این یعنی گویی که انسان مرده است و گویی که یک برش کامل اتفاق افتاده است. او علاقه به زمین را میرانده است و حالا که این را انجام داده می‌تواند وارد ملکوت و خانه خدا شود. یعنی از ملک به ملکوت خدا وارد می‎شود و حالا حاجی اینجا دیگر زمینی نیست و خدایی شده است.

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به اینکه حدیث سیر حج، فلسفه قربانی کردن را به خوبی نشان می‎دهد و مشخص می‌کند که قربانی کردن آخرین حلقه و رگه‌های علاقه‌های انسان در بریدن از خود و رسیدن به حق و حقیقت است، گفت: کامل‌ترین مناسک عبادی اسلام که در آن انسان مؤمن با طی مراحلی مدارج عالی سیر و سلوک را تمرین می‌کند، مناسک زیبا و پرمعنای حج است. البته تمامی این اتفاقات و مراحل باید از قبل رقم بخورد و نشانه‌های پرکشیدن اتفاق بیفتد تا معرفت، شعور و مسیر پرواز یعنی عرفات، مشعر و منا برایش اتفاق افتاده باشد. تمامی این‌ها به‌خاطر این است که انسان فی الارض است نه علی الارض و انسان عرصه بزرگی دارد.

در این شرایط که گره‌ها، مشکلات و کرونا هم شیوع پیدا کرده است باید همدل، متحد، همکلام و هم عهد باشیم و از خودخواهی دوری کنیم تا بر نفس شیطانی و مشکلات غلبه شود

حجت‌الاسلام جهانگیری سهروردی تصریح کرد: اگر این افق انسان‌شناسی را به دنیا مطرح کنیم و به آن‌ها بگوییم‌ که ای انسان شما اگر امروز کره مریخ را کشف کرده‌اید و کاری کرده‌اید که انسان می‌تواند تا آنجا برود، در نگاه انسانی ما، انسان می‎تواند فراتر از کره مریخ، ماه، نپتون و پلتون هم برود و همه هستی را درنوردد.

وی در پایان اظهار کرد: محل همه امتیازات بندگی و امتحانات سخت برای حضرت ابراهیم(ع)، کعبه بود که جلوه‏‌گاه قدرت و جلال الهی و مرکز عشق و ایمان و قربانگاه و تجلی معشوق حقیقی است. کعبه جایگاه همدلی و وحدت و قربانگاه، نمایش قدرت و توان آن وحدت است. کعبه به دور دوست گشتن و از غیر یار بریدن است و قربانگاه از خودگذشتن است. کعبه به معشوق پیوستن و قربانگاه از غیر او گسستن است. اگر مسلمانان در کعبه و در چنین روزی جمع می‌شوند، درسی بزرگ برای ما دارد و آن این است که مسلمانان باید در یک‎جا جمع شوند و یکدل شوند تا بر شیاطین زمان و بار سنگین دنیا غلبه کنند؛ لذا در این شرایط که گره‌ها، مشکلات و کرونا هم شیوع پیدا کرده است باید همدل، متحد، همکلام و هم عهد باشیم و از خودخواهی دوری کنیم تا بر نفس شیطانی و مشکلات غلبه شود.

 

گفت‌وگو از وهاب خدابخشی