تألیف دانشنامه اسلامی کشاورزی و منابع طبیعی در 20 جلد

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبعلی بُرجی، مدیر دانشنامه‌های جامعةالمصطفی(ص) العالمیة در گفت‌وگو با ایکنا، اظهار کرد: دانشنامه یک کتاب مرجع است، لذا در راستای مرجعیت علمی دانشنامه دارای نقش مهمی است، که معمولاً به سبک الفبایی تنظیم می‌شود و در موضوع خودش سعی در جامعیت دارد و باید مستند و خلاصه بوده و در چارچوپ خود حرکت و خارج از موضوع در آن وارد نشود، در واقع باید موازین علمی در دانشنامه رعایت شود.

وی افزود: مقالات در چند مرحله از سوی داوران علمی داوری و ارزیابی می‌شود، سپس ویرایش‌های متعدد علمی و ادبی و دستوری بر آن اعمال شده و برای چاپ آماده‌سازی و مسیر خود را طی می‌کنند، به همین جهت کاری پرزحمت و دقیق است.

مدیر دانشنامه‌های جامعةالمصطفی(ص) العالمیة تصریح کرد: مراحلی که از آغاز تا پایان به مقاله تخصیص می‌دهیم، قریب به ۴۰ مرحله است تا به مرحله پختگی و آماده‌سازی برای چاپ برسد؛ لذا معمولاً کتاب‌های دانشنامه‌ای، کتاب‌های مرجع به شمار می‌روند، یعنی هر کس در این رشته‌ها تحقیق کند، یکی از کتاب‌هایی که مجبور به مراجعه است، دانشنامه‌های آن موضوع است.

پیگیری سه دانشنامه علمی

وی بیان کرد: در المصطفی(ص) سه دانشنامه در مسائل مهم و به روز در دست تألیف است، که به معضلات جهانی می‌پردازد، از آن جمله آن‌ها «دانشنامه اسلامی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست» است. امروزه بحث امنیت غذایی و محیط زیست در کانون توجه جهانیان می‌باشد، ما در این دانشنامه به دنبال آن هستیم که بگوئیم دین و تمدن اسلامی در این حوزه رهنمود‌های راهگشا و ثمربخش دارد و در حل معضلات محیط زیستی و کشاورزی اگر پای دین را در میان بکشیم می‌تواند به ما کمک کند. یکی از بخش‌های اعجاز قرآن کریم و سخنان اهل بیت(ع) که هنوز زنده و پویا است و در این باره با جهان می‌توان تحدی و آن را اثبات کرد که قرآن کریم دارای اعجاز می‌باشد، همین حوزه کشاورزی و منابع طبیعی و محیط زیست است.

حجت‌الاسلام برجی بیان کرد: این دانشنامه در ۲۰ جلد طراحی شده که به شکل رحلی و دو ستونه است و در هر جلد ۸۰۰ صفحه کار می‌شود، که موضوع بر اساس شاخص‌های متعدد دینی و منابع فقهی و تمدنی که با حجم زیادی از مطلب مواجه هستیم، کار می‌شود که از توفیقات المصطفی(ص) تدوین و تدارک ۲۰ جلد رحلی از این دانشنامه ارزشمند است. تاکنون استقبال خوبی از دانشنامه اتفاق افتاده و تا جلد چهار تالیف و چاپ شده و جلد ۵ در حال تکمیل است و دیگر مجلدات به زودی چاپ می‌شوند، مهم‌ترین امتیاز این دانشنامه و برخی از دانشنامه‌های المصطفی(ص) این است که در دل این مجموعه تولید می‌شود، یعنی نشان می‌دهد توانایی‌هایی در المصطفی(ص) وجود دارد که می‌تواند با استفاده از این توانایی‌ها دانشنامه تولید کند.

وی افزود: حتی بزرگترین دانشگاه‌های کشور نیز نتوانسته‌اند دانشنامه تولید کنند، اما المصطفی(ص) تاکنون موفق به تولید سه دانشنامه ارزشمند علمی شده است. دانشنامه اسلامی کشاورزی طبق برآوردها، قوی‌ترین دانشنامه‌های کشوری است و این دانشنامه را به مراکز دانشنامه‌نویسی دنیا عرضه کرده‌ایم و شخصاً چند جلد از این دانشنامه‌ها را به «لایدن» که نام‌آشناترین مرکز دانشنامه‌نویسی در اروپاست و در دنیا به لحاظ سابقه، قدیمی‌ترین دانشنامه‌های دنیا را لایدن نوشته است، فرستاده‌ایم.

تأییدیه لایدن از استانداردهای دانشنامه

وی بیان کرد: مرکز لایدن در هلند است ولی ۷ کشور در دانشنامه اسلامی لایدن مشارکت داشته‌اند تا آن دانشنامه اسلام یا The Encyclopaedia of Islam در هلند تولید و چاپ شد. صد سال از شروع آن می‌گذرد و نسخه سوم با دو مرحله ویرایش در حال کار است، در این باره دکتر ایلیچ، مسئول دانشنامه‌های لایدن، در نامه‌ای که به من ایمیل کرد گفته است که دانشنامه اسلامی کشاورزی ارزشیابی شده و استاندارد‌های بین‌المللی لحاظ شده و می‌توانیم به زبان انگلیسی برگردان کنیم.

مدیر دانشنامه‌های المصطفی(ص) عنوان کرد: این دانشنامه اعتباری برای المصطفی(ص) است و به نوعی کارورزی برای طلاب است تا در نویسندگی تجربه کسب کنند. از طرفی درآمدی برای آنان و اساتید دارد که تا حدی کمک می‌شود و آنچه مهم است، هیچ هزینه‌ای برای مجموعه ندارد، از نظر بین‌المللی اگر ترجمه شود وجهه بین‌المللی المصطفی(ص) نیز بالا می‌رود و یکی از نقاط مثبت این است که پیوندی به علم روز و علومی که در تمدن خود داشته‌ایم اتفاق افتاده است.

وی تصریح کرد: دانشگاه‌ها آنچه آموزش می‌بینند از غرب ترجمه شده است، چون زبان عربی نمی‌دانند و اطلاعات در متون دینی است و در این باره نسخ خطی چاپ نشده و هیچ اطلاعی از تمدن کهن اسلامی ندارند. یکی از اهداف این است اطلاعاتی که در قرآن و حدیث و فقه و تمدن ما و به ویژه دیدگاه‌ها از دانشمندان در مورد طب ما وجود دارد، به زبان روز، شیوا و همه‌فهم در اختیار دانشگاه‌ها قرار دهیم که با هر موضوعی با سابقه تمدنی ما آشنا شوند، تعدادی از گیاهان دارویی که در تمدن ما پیش از این شناسایی شده بود و امروز محققان به آن دسترسی نیافته بودند، در اختیارشان قرار دادیم، روی آن کار کردند و برایشان جالب بود.

جمع‌آوری ۵۰ هزار نسخه خطی در جهان

حجت‌الاسلام برجی با بیان اینکه دانشمندان مسلمان بسیار دقیق بودند و چه آثار ارزشمندی داشتند، اما دانشگاه‌های ما به آن دسترسی نداشتند، گفت: برای تأمین نسخ خطی خیلی زحمت کشیدیم و به هند و اروپا رفتیم و دیجیتال ۵۰ هزار نسخه خطی را جمع‌آوری کردیم، این دانشنامه در حدود ۱۲ سال پیش در المصطفی(ص) شروع شد است. پیش از آن در حوزه نمایندگی، ولی فقیه در وزارت جهادکشاورزی پایه‌گذاری شده بود، در واقع خودمان پیشنهاد داده بودیم با تیمی که تشکیل دادیم آن را طراحی کردیم، مدتی در جهاد بودیم و مرکز تحقیقات ایجاد کردیم و در آنجا نشریه‌ای به نام «فرهنگ جهاد» راه انداختیم و «متونی که در مجموعه‌های جهاد برای پرسنل آموزش داده می‌شود تألیف می‌کردیم و کار دیگر «پایه‌گذاری دانشنامه اسلامی کشاورزی» بود.

وی اظهار کرد: شورای علمی برای دانشنامه ایجاد شد، خودم و حجج اسلام سید علی حسینی، احمد عابدی و مهدوی‌راد و چند تن از اساتید مدخل‌ها را شناسایی کردیم، اما بعد از اتمام دوران همکاری در جهاد کشاورزی مجموعه توان کار نداشت، بعد از پیگیری آن را در المصطفی(ص) ادامه دادیم. در المصطفی(ص) به نماینده اسبق ولی فقیه، حجت‌الاسلام حیدرزاده، که در وزارت جهاد کشاورزی بود، پیشنهاد دادیم و موافقت کردند این کار در المصطفی(ص) انجام شود، سپس از حجت‌الاسلام عالمی و بعد حجت‌الاسلام تقوی عهده‌دار این رسالت شدند. هر کدام از نمایندگان پای کار بودند، چون تأثیر آن را درک می‌کردند.

مدیر دانشنامه‌های جامعةالمصطفی(ص) العالمیة افزود: این مجموعه نویسندگان زیادی دارد که در ابتدای هر جلد اسامی آنان ذکر شده است، یک هیئت امنا از شخصیت‌های علمی برجسته کشوری و مشاوران علمی، کمیته و هیئت نظارت با حضور ۶۰ متخصص از رشته‌های مختلف کشاورزی، داور علمی هستند و ۷ فقیه مسئول نظارت فقهی اثر را عهده‌دار هستند و این ۶۰ ناظر متخصص در رشته مختلف و متعدد دامپزشکی، آبخیزداری، جنگل و مرتع و کشاورزی حضور دارند و هر مقاله به متخصص فنی داده می‌شود و اسامی همگی در ابتدای کتاب آمده است.

۶ هزار مدخل در دانشنامه کشاورزی

حجت‌الاسلام برجی گفت: پایه اصلی دانشنامه مدخل است، محوری که بتوان برای آن مقاله‌ای نوشت، چارچوب باید پیرامون کشاورزی و منابع طبیعی و محیط زیست باشد، ابتدا مدخل‌یابی انجام شد و ۶ هزار مدخل در حوزه‌های مختلف از میان ۱۸ هزار مورد تصویب شد و در هر جلدی یک تا دو حرف نوشته شده است، برای برخی حروف مانند الف بیش از ۸۰۰ صفحه نوشته شده است.

وی در پایان با اشاره به قالب نگارش مقالات بیان کرد: موضوعات مختلف طبق حروف الفبا دسته‌بندی شده است و هر چه اطلاعات در قرآن، فقه، تمدن و علم روز بوده، در قالب مقاله به سبک دانشنامه‌ای درج می‌شود. این دانشنامه پروژه‌ای ملی است و یکی از قوی‌ترین دانشنامه‌های کشور است، دانشگاه‌های علوم پزشکی از آن استقبال می‌کنند. برای برگزاری کارگاه‌های متعددی دعوت شدیم و اساتید مختلف از دانشگاه‌های متعدد این دانشنامه را مطالبه می‌کنند تا برای تدریس استفاده شود. لایدن برای ترجمه اعلام آمادگی کرده است، اما به دلیل هزینه بالا توانایی نداریم و حامی و اسپانسر می‌خواهد که امیدواریم پس از تکمیل از سوی وزارت و نهاد نمایندگی ولی فقیه حمایت‌های لازم اتفاق بیفتد.

گفت‌وگو از اکبر پوست‌چیان