الزامات و بایسته‌های تحول از نگاه معاون آموزش حوزه‌های علمیه

شورای عالی حوزه علمیه در شامگاه یکشنبه، 29 تیرماه، تشکیل جلسه داد و تنها بحث جدی این شورا در زمینه تغییرات مدیریتی جدید، ابقای حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد، در معاونت آموزشی حوزه بود. خبرگزاری ایکنا در گفت‌وگویی با وی ضمن بررسی عملکرد و فعالیت‌های گذشته، از برنامه‌های فراروی معاونت آموزش حوزه می‌پرسد. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد؛

حجت‌الاسلام رستم‌نژاد در این گفت‌وگو بیان کرد: معاونت آموزش حوزه و مجموعه کلی مدیریت حوزه در دوره‌های گذشته برنامه‌هایی را در دستور کار قرار دادند که شامل اصلاح برنامه‌های آموزشی و تدوین کتب و ایجاد رشته‌های تخصصی بود. در دوره اخیر یعنی در این چهار سال، علاوه بر برنامه‌­های جدید، در بخش‌­های سابق نیز تلاش شد، شتاب بیشتری صورت گیرد. از جمله این فعالیت‌ها، توسعه برنامه آموزشی جدید از حیث اجرایی بود و مدارس بیشتری برای اجرای این برنامه استقبال کردند.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه تصریح کرد: در این برنامه ویژگی‌ها و مزایایی وجود دارد که از جمله آن­ها می‌توان به کوتاه شدن زمان تحصیل، تدوین، اصلاح و تنقیح متون کتاب­‌های آموزشی و برخی اصلاحات در فرایندهای اجرایی و اختیارات مدارس اشاره کرد. در این برنامه طول مدت تحصیل برای دارندگان مدارک دیپلم به بالا، از 6 سال به 5 سال کاهش یافته و حجم و زمان دروس هم متناسب‌­تر شده است.

وی با بیان اینکه احادیث و آیات فراوانی وارد متون درسی حوزه شد، اظهار کرد: همچنین حالت پلکانی در متون آموزشی از اجمال به تفصیل رعایت شده و حدود 60 عنوان کتاب درسی تدوین و وارد چرخه تعلیم و تعلّم شده است. تمام این کتاب­‌ها چندین بار مورد بازخوردگیری قرار گرفته و برخی تا سه یا چهار بار اصلاح و ویراستاری شده است.

رستم‌نژاد افزود: یکی از کارهای مهمی که در این دوره صورت گرفت، تنوع‌بخشی به منابع آموزشی و متون درسی در سطح یک حوزه‌های علمیه بود؛ برای برخی از دروس نیز بعضاً چندین متن آموزشی در نظر گرفته شده است تا طلاب به فراخور استعداد و ظرفیت بتوانند از منابع آموزشی در فرایند تعلیم و تعلم بهره‌مند شوند. در تعیین منابع بدیل و نحوه انتخاب آن در هنگام اجرا هم سازوکار مناسبی طراحی شده است.

اجرای برنامه جدید آموزشی در 260 مدرسه

معاون آموزش حوزه­‌های علمیه در خصوص اجرایی شدن برنامه آموزشی جدید سطح یک تصریح کرد: در چهار سال گذشته، کمتر از 15 مدرسه تحت پوشش این برنامه بودند، ولی امروز 260 مدرسه در سراسر کشور تحت پوشش برنامه آموزشی جدید هستند و بسیاری از استان‌ها تقاضا دارند که وارد این چرخه آموزشی شوند که به دلیل برخی محدودیت‌­ها امکان اجرای آن را نداریم.

وی ضمن اذعان به ضعف در اطلاع‌رسانی در خصوص فعالیت‌ها و تحولات انجام شده، اضافه کرد: از دیگر کارهای تحولی رخ داده در دوره اخیر، تدوین درخت‌واره دانشی حوزه‌های علمیه به عنوان نقشه راه علمی حوزه­‌ها برای پاسخ‌گویی به نیازهای نظام، جامعه و امور بین‌الملل با تمام ابعاد آن است. در این درخت‌واره 380 رشته و گرایش تعریف شده است و طلبه باید وارد این فرایند دانشی شده و تا مرز تولید نظریه علمی پیش رود و پاسخگو باشد. نظام، امروزه ده‌ها مسئله دارد که حوزه باید به صورت علمی پاسخگوی این سؤالات باشد که زمینه و بستر آن از مسیر درخت‌واره‌های دانشی آماده شده است.

تدوین 40 رشته و گرایش تفسیری

حجت‌الاسلام رستم‌نژاد با بیان اینکه صدها ساعت کار کارشناسی با حضور حدود 500 استاد در این زمینه انجام داده است و وقت زیادی از شورای گسترش حوزه، اختصاص به همین درخت‌واره داشت. براساس این درخت‌واره، حوزه­‌های دانشی باید به مرحله اجرا و عملیاتی شدن برسد. برخی از این رشته‌ها از پیشتر وجود داشته، ولی شاخه‌بندی‌­های گسترده آن طراحی نداشته است؛ مثلاً در زمینه تفسیر قرآن کریم یک رشته وجود داشت، ولی الان به بیش از 40 رشته و گرایش تبدیل شده است. همین اتفاق در کلام، فلسفه، اخلاق، ادبیات و فقه هم رخ داده است؛ به ویژه این­که در فقه و اصول نگاه کاملاً تخصصی شده و گرایشات تخصصی دیده شده است.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه اظهار کرد: در آینده نزدیک باید اهداف، منابع و سرفصل­‌های این رشته‌ها تدوین و اجرا شود. البته در برخی موارد وارد فاز عملیاتی شده‌ایم؛ نکته دیگر اینکه برخی از این رشته‌ها هم لزوماً در حوزه اجرا نخواهد شد، بلکه مراکزی که کار حوزوی دارند می‌­توانند متولی اجرا شوند و صرفاً مدیریت و پشتیبانی علمی آنها با حوزه است.

وی با بیان اینکه اکنون در ابتدای کار هستیم و باید زیرساخت‌های آن انجام شود تا به مرحله نظریه‌پردازی برسیم، تصریح کرد: آنچه از فرایند مجوزخواهی و تدوین سرفصل‌­ها عبور و وارد فاز اجرا شده، حدود 60 رشته است؛ همچنین نزدیک به 150 رشته و گرایش نیز در مراکز متعدد در حال طراحی، تدوین و تألیف سرفصل‌ها است؛ البته تا رسیدن به نقطه قابل قبول فاصله داریم، ولی ماده خام آن در حوزه موجود است. کارهای جزیره‌ای هم در حال انجام هست، ولی به صورت دقیق و نظام­‌مند و فرماندهی شده از سوی یک اتاق فکر، به تدریج در حال رخ دادن است.

روزآمدی در فقه

معاون آموزش حوزه در پاسخ به انتقادات وارده به حوزه، به خصوص در تأخیر در روزآمدی فقه، اظهار کرد: بخشی از این انتقادات کاملاً درست و مطابق با واقع است، ولی بخش زیادی از آن­‌ها به خاطر بی‌اطلاعی است و همان گونه که بیان شد در اطلاع‌رسانی ضعف داریم و بخشی از انتقادات هم سلیقه‌ای و نادرست است.

رستم‌نژاد با تأکید بر این­که تا نقطه مطلوب فاصله داریم، بیان کرد: سرعت تحول و تغییر در جهان بسیار بالاست و حتی ماهی نمی‌گذرد که می‌بینیم مسئله جدیدی ایجاد شده و حوزه باید پاسخگو باشد؛ این سرعت تحول در مباحث جدید سبب شده تا فاصله ما با نقطه مطلوب معنادار باشد و باید به تدریج این کار انجام شود. زیرساخت‌های بسیار خوبی آماده شده است، ولی تنوع دغدغه‌ها و نیازها سبب شده تا خلأها همچنان زیاد باشد که در سایر مراکز آموزشی نیز این وضعیت وجود دارد و صرفاً مخصوص حوزه علمیه نیست به خصوص این­که القائات و تبلیغات دشمنان هم بی‌تأثیر نیست؛ البته منصفانه این است که بگوییم زحمات زیادی کشیده شده و برخی از این اشکالات هم وارد است.

وی در مورد مقایسه میان حوزه و دانشگاه در مباحث علوم انسانی - اسلامی، اظهار کرد: عمده مباحث و دروس علوم انسانی ـ اسلامی در دانشگاه­‌های مختلف هم از سوی حوزویان ارائه می­‌شود؛ درس­‌هایی چون فقه و کلام و تفسیر ذاتاً حوزوی است و وقتی مقایسه می‌­کنیم، می‌بینیم سطح علمی در حوزه بسیار بالاتر است، لذا گلایه ما این است، رشته‌هایی که ذاتاً ماهیت حوزوی دارند باید در خود حوزه تدریس شود.

نبود رابطه سیستمی میان حوزه و نهادهای دولتی

رستم‌نژاد در پاسخ به این سؤال که مباحثی مانند قوانین زن و خانواده و ... عمدتاً باید با مبنای فقهی تحلیل شوند، ولی مشاهده می‌شود که برخی از نهادهای قانون‌گذار و دخیل در ماجرا صرفاً سایر نهادهای آکادمیک را طرف مشورت قرار داده و کرسی‌­های آزاداندیشی مشترک برپا می‌کنند، چرا این تعامل با حوزه وجود ندارد؟ اظهار کرد: البته حوزه طرف مشورت قرار دارد، ولی به صورت سیستمی، فرایندی و قانون‌مند نیست.

وی در پایان بیان کرد: در دوره‌های اخیر با توجه به تفاهم‌نامه‌­های حوزه با مراکز مختلف، از این به بعد چرخه در حال اصلاح است، ولی سابقه این مسئله رضایت­‌بخش نیست. سهمی که حوزه باید ایفا کند و از حوزه بخواهند تا از مسیر اجتهاد این مسئله پیش برود، رخ نداده است.