نگاه مقایسه‌ای به مفهوم «امید» در فرهنگ‌های اسلامی و غربی

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین داوری، رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در تبیین آیه منتخب روز نوزدهم از طرح ملی مسطورا و با اشاره به داستان حضرت موسی در سوره مبارکه شعراء و آیات ۶۱ و ۶۲ که بر محور فرج و گشایش و امیدواری است، اظهار کرد: امید از کلیدواژه‌های زندگی انسان‌ها و از آموزه‌های مهم دینی و یک پشتوانه مهم برای حرکت، غلبه بر اضطراب و آسان ساختن مشکلات است که هم در قرآن کریم و هم روایات بر آن تأکید شده است.

وی با ذکر اینکه بین بالا بودن میزان امید و کسب موفقیت در عرصه‌های مختلف فعالیت هر انسان و نیز سلامت جسمی و روانی نسبت مستقیم وجود دارد، ادامه داد: امید یکی از مضامین اساسی مورد تأکید در آیات مختلف کتاب آسمانی است که از جمله به فراز معروف «وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» از آیه ۸۳ سوره مبارکه قصص می‌توان اشاره داشت که امید به داشتن حُسن عاقبت برای پرهیزگاران را مطرح می‌کند.

داوری با استناد به حدیث نبوی، گفت: پیامبر گرامی اسلام(ص) نیز بر مسئله امید تأکید دارند و از جمله در حدیثی نورانی فرمودند که «امید، رحمت خدا برای امت من است، اگر امید نباشد هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌دهد و هیچ درختکاری اقدام به غرس درخت نمی‌كند». امیرالمؤمنین(ع) نیز در حدیث «الأملُ رَفيقٌ مُؤْنِسٌ» امید را «مایه انس و آرامش» می‌دانند. 

تأکید بر امید در آموزه‌های قرآنی و روایی 

این کارشناس مذهبی بیان کرد: در قرآن کریم امید به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های محوری در زندگی انبیای الهی مطرح بوده است؛ حضرت نوح ۹۵۰ سال پیامبری کردند اما عده قلیلی به ایشان ایمان آوردند و در مواجهه با آزار و اذیت قومش هیچ‌گاه مأیوس و ناامید نشد. حضرت یعقوب نیز با وجود آنکه فرزندانش خبر دریده شدن یوسف را برایش آوردند اما باز هم ناامید نشد و همواره امیدوار بود که خبر سلامتی پسرش را دریافت کند. 

داوری ادامه داد: حضرت ابراهیم حتی در لحظاتی که توسط نمرود در منجنیق قرار می‌گیرد و در آتش افکنده می‌شود، امیدش را از خداوند قطع نمی‌کند و به گشایش و فرج امیدوار است. حضرت موسی نیز وقتی در موقعیتی قرار می‌گیرد که دریا را در مقابل و سپاه عظیم فرعونیان را در پشت سر دارد اما ناامید نمی‌شود و امید به گشایش از جانب پروردگار را به یارانش نوید می‌دهد.

وی با استناد به مضامین نورانی آیه «لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا» (زمر/۵۳)، تأکید کرد: خداوند می‌فرماید انسان‌ها هیچ‌گاه نباید امیدشان را از من قطع کنند چرا که ذات اقدس الهی همواره اهل بخشش گناهان است. 

کارشناس ارشد روانشناسی اسلامی با تصریح اینکه امید از حیث علم روانشناسی یکی از ملزومات موفقیت در سبک زندگی به شمار می‌رود، توضیح داد: امید رابطه نزدیکی با خوش‌بینی دارد و افرادی که تفکر خوش‌بینانه دارند، در دل آنان همواره چراغ گشایش و فرج در کارها روشن است؛ امید انتخاب خود انسان است و وقتی فردی تصمیم بگیرد در برابر مشکلات ناامید نشود بلکه با انگیزه و تلاش بخواهد به اهدافش برسد، درواقع امید را انتخاب کرده است.

ابعاد سه‌گانه امیدواری

داوری با تأکید بر اینکه «امیددرمانی» بخشی از فرآیند بهبود بیماران در حوزه روانشناسی است، افزود: به اعتقاد روانشناسان، بهترین موفقیت‌ها زمانی حاصل می‌شود که انسان در بالاترین سطح امید قرار بگیرد، انسان حتی اگر از بالاترین سطح دانش و مهارت برای کاری برخوردار باشد بدون امیدواری نمی‌تواند قله‌های پیروزی را فتح کند زیرا امید در فراز و نشیب‌های مسیر به کمکش می‌آید، درهای بسته و راه‌های گمشده را مقابلش می‌گشاید و او را به سر منزل مقصود هدایت می‌کند.

وی بیان کرد: امید باید در همه جهات و ابعاد شامل بُعد شناختی، روانشناختی و عاطفی و رفتاری ساری و جاری باشد؛ مراد از بُعد شناختی امیدواری آن است که انسان تصویر روشنی از اهدافی که در پیش رو دارد در ذهنش ایجاد شده باشد و تصویر واضحی از آنچه در طلبش است همراهش باشد. 

داوری افزود: در خصوص بُعد عاطفی امیدواری نیز انسان باید یک احساس خوب و مثبت، شوق و لذت را در مورد اهداف خود داشته باشد تا بتواند به آنها دست یابد؛ در بُعد رفتاری نیز باید رفتارهای متناسب با امید و امیدواری از انسان سر بزند و امید منجر به افزایش توان و انرژی برای اعمال و رفتار انسان می‌شود. این افزایش انرژی تأثیر مستقیم بر جسم و روان انسان خواهد داشت و او را به اهدافش نائل خواهد کرد.

رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان شهرکرد تصریح کرد: اگر قرار است انسانی امیدوار باشیم هم باید از تفکرات منفی دور شویم، هم احساس مثبت را تجربه کنیم و هم رفتارهای امیدوارانه داشته باشیم؛ گاه با افرادی مواجه می‌شویم که دائماً گله‌مند و نسبت به داشته‌های خود ناسپاس و ناشکر هستند. انسانی که همواره از دیگران طلبکار باشد از روحیه امید بی‌بهره است.

داوری با طرح این پرسش که امید را باید از کجا طلب کنیم، توضیح داد: اینکه انسان به موجودی هم‌سنخ و همجنس خودش امید ببندد را اسلام رد می‌کند که این تعابیر در آیات قدسی دیده می‌شود و اگر بنده‌ای به غیر خدا امید داشته باشد خداوند متعال به عزت و جلالش قسم یاد کرده است که این امید را قطع خواهد کرد. لذا اگر بناست امید را سرمنشأ و عامل حرکت به سوی اهداف برگزینیم، باید به منبع آن نیز توجه داشته باشیم و به غیر خدا دل نبندیم.

وی در پایان گفت: تفاوت روانشناسی اسلامی و غربی در همین نقطه اتکا و امیدواری است که روانشناسی غربی نقطه اتکای اشخاص را انسان‌ها می‌داند در حالی که روانشناسی اسلامی قائل است تنها خداوند متعال باید تکیه‌گاه عالم باشد و هر چه انسان به این تکیه‌گاه امن نزدیک‌تر شود، امیدش برای گشایش و رهایی از مشکلات حتماً پاسخ خواهد داشت.