سیره نبوی نافی خشونت علیه زنان است

زینب یاراحمدی خراسانی، پژوهشگر حوزه زنان در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی به مناسبت روز جهانی «مبارزه با خشونت علیه زنان» اظهار کرد: پدیده خشونت علیه زنان که مسئله‌ای اجتماعی است و از لحاظ تاریخی این امر سبقه تاریخی دارد، زیرا این فرهنگ در تمدن های کهن یونان وروم  باستان و فرهنگ جاهلی جزیره العرب نمایانگر بوده است و در این فرهنگها زن به عنوان شی تحت اختیار مردان بودند .  البته علاوه بر تمدن‌های گذشته در دنیای معاصر هم شاهده این خشونت به روش های دیگر هستیم . متاسفانه برخی از تحلیگران وقتی این امر را در جوامع اسلامی بررسی می‌کنند، این خشونت را به اسلام ربط می‌دهند اما بعد بررسی درمی یابیم  این خشنونت از قرنهای قبل از اسلام و در جوامع مختلف رواج داشته است و ربطی به اسلام ندارد.

وی تصریح کرد: خشونت به هر نوع رفتار بد زبانی، عاطفی و جسمی گفته می‌شود که جنبه آگاهانه داشته باشد و باعث آسیبی برای فرد مقابل گردد .خشونت رفتاری است که در سراسر جهان وجود دارد و علت نام‌گذاری روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان توجه جامعه جهانی و افکار عمومی جهان با این پدیده است. از دهه 90 خشونت علیه زنان در دستورکار سیاسی و اجتماعی کشورها و سازمان های بین‌المللی قرار گرفته است که با آن به صورت ویژه برخورد نمایند. گاهی این اتهام به  اسلام نسبت داده می شود، اما  با یک بررسی کلی در مورد اندیشه و بینش اسلام که زن و مرد را به لحاظ وجودی و مرتبه انسانی یکسان می‌بیند و برای هردو آنها زمینه رشد و تعالی قرار داده است، نمی توان این اتهام را نسبت به اصل دین پذیرفت.

این کارشناس دینی ابراز کرد: در منابع دسته اول اسلام با مجموعه زیادی از آیات و روایات روبه‌رو هستیم که برخی از این آیات و روایات به طور غیر مستقیم این خشونت را رد می‌کند و آن را نمی‌پذیرد. به عنوان مثال در آیه 21 سوره روم خداوند می‌فرماید: ( وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ و باز یکی از آیات (لطف) او آن است که برای شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود. در این امر نیز برای مردم بافکرت ادله‌ای (از علم و حکمت حق) آشکار است.) هر نوع خشونت علیه زنان با روح این آيه سازگاری ندارد  زیرا مودت و رحمت میان همسران را ازبین می برد.

این پژوهشگر حوزه زنان بیان کرد: علاوه بر آیاتی که غیرمستقیم این خشونت را رد می‌کند، در اسلام آیات و روایاتی داریم  مستقیما حاوی مضامین پرهیز از خشونت علیه زنان است .البته رویکرد این آیات و روایت با یکدیگر متفاوت است زیرا برخی از آنها رویکرد تکلیفی دارند و زوجین را از این امر منع می‌نمایند و برخی دیگر رویکرد حقوقی دارند و اگر خشونتی برای زن اتفاق بیافتد، حقی برای زن تعیین می‌گردد، همچنین دسته سوم این رویکردها، مربوط به رویکرد اخلاقی می‌شود که در آن خداوند و ائمه معصومین توصیه‌هایی انجام می‌دهند. یعنی اینها مواردی است که اسلام در قرآن از چندین قرن قبل پیش‌بینی کرده است و در خصوص آن سفارشاتی انجام داده است.

خشونت علیه زنان خاستگاه دینی ندارد

وی در خصوص روایات و آیاتی که رویکرد اخلاقی دارند، افزود: روایات متعددی از پیامبر اکرم(ص) در اين‌باره وجود دارد که در یکی از آنان در این باره بیان می‌شود: «بدترین مردان شما کسی است که تهمت زننده، خسیس و بد زبان باشد و همسرش را کتک بزند» یعنی در این روایت پیامبر مکرم اسلام(ص) تمامی جنبه‌های خشونت ( کلامی، جسمی و عاطفی) را در نظر گرفته‌اند و نسبت به آن توصیه‌ای کرده‌اند. همچنین در روایت دیگری حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: « من در شگفتم از کسی که زن خود را می‌زند، در حالی که خودش برای کتک خوردن، سزاوارتر است، زنانتان را نزنید که قصاص دارد» همچنین آیه 19 سوره نساء نمایانگر توجه عمیق قرآن نسبت به روابط همسران و توجه ویژه به جایگاه زن دارد که خداوند در آن می‌فرماید: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّسَاءَ كَرْهًا ۖ وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ مَا آتَيْتُمُوهُنَّ إِلَّا أَنْ يَأْتِينَ بِفَاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ ۚ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا؛ ای اهل ایمان، برای شما حلال نیست که زنان را به اکراه و جبر به میراث گیرید (مانند جاهلیّت)، و بر آنان سخت‌گیری و بهانه‌جویی مکنید که قسمتی از آنچه مهر آنها کرده‌اید به جور بگیرید، مگر آنکه عمل زشتی از آنها آشکار شود. و در زندگانی به آنها به انصاف رفتار نمایید، و چنانچه دلپسند شما نباشند (اظهار کراهت مکنید) چه بسا چیزها ناپسند شماست و حال آنکه خدا در آن خیر بسیار مقدّر فرماید.) عبارت عاشروهن بالمعروف در این آیه که خطاب به مردان بیان شده است و هر گونه معاشرت، رفتار و گفتار و فعل محترمانه را شامل می‌شود و پرهیز می دهد از هر گونه فعل منفی از قبیل بد سخن گفتن  و نپرداختن حقوق مالی آنها.

یاراحمدی عنوان کرد: خداوند در قسمتی از آیه 231 سوره بقره برای کسانی که در حال طلاق هستند و در شرایط مناسبی به سر نمی‌برند، هشدار می‌دهد و می‌فرماید: (وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ۚ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ ؛ و هرگاه زنان را طلاق دادید بایستی تا نزدیک پایان زمان عدّه یا آنها را به سازگاری (در خانه) نگاه دارید و یا به نیکی رها کنید، و روا نیست آنان را به آزار نگاه داشته تا بر آنها ستم کنید. هر کس چنین کند همانا بر خود ظلم کرده است.) یعنی حتی در هنگام طلاق و زمانی که انگیزه‌ها برای توهین یا بدرفتاری میان زوجین زیاد شده است خداوند مردان را به نیک‌رفتاری و رفتار شایسته با زنان توصیه می‌کند.

این کارشناس دینی خاطرنشان کرد: این توجهات و توصیات اسلام که از قرنها قبل در قرآن خداوند فرموده است، نشان از مهم بودن این امر در فرآیند زندگی زوجین دارد و همچنین اگر کیفرهای سنگینی که خداوند در قرآن بیان کرده‌اند، در جوامع اجرا و عملی شود، بسیاری از این خشونت‌ها علیه زنان کاهش یافته و از بین می‌رود و همچنین بستری هم برای ارتکاب این جرایم ایجاد نمی‌گردد. علاوه بر آیات و روایاتی که تاحدودی بررسی کردیم، وقتی به سیره زندگی اهل بیت هم نگاهی می‌اندازیم متوجه این امر و جایگاه والای زن و همسر در اسلام خواهیم شد. به عنوان مثال وقتی سیره زندگی پیامبر اکرم(ص) را در آن زمان جاهلیت بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که این مبارزه با خشونت علیه زنان از همان زمان در اسلام رواج داشته است.

وی ادامه داد: منش و رفتار پیامبر(ص) چه با همسرو دخترانشان و چه با زنان آن جامعه به‌گونه‌ای فرهنگ‌سازی برای آن روزگار بوده است. حتی این روایت بسیار معروف که پیامبر اکرم(ص) به حضرت علی(ع) فرموده‌اند، نشان از جایگاه این رفتار دارد: (یاعلى هر كه در خانه در خدمت خانواده خود باشد و آن را ننگ نداند خدواند نام او جزو شهدا می‌نویسد و ثواب هزار شهید را در هر روز شب برای او محاسبه می‌کند.) این فعل معصوم بخاطر تعارف یا یک امر تشریفاتی صورت نمی‌گرفته است بلکه در واقع اصلاح یک رویکرد و باوری  است که در آن زمان نسبت به زن وجود داشته است.

این پژوهشگر حوزه زنان اظهار کرد: طبق بررسی منابع فقهی متوجه شدیم که قرنها قبل از پدید آمدن جریان فمنیست و بحث‌های جرم‌شناسی فمنیستی، سیاست جنایی اسلام به دادرسی افتراقی زنان بزهکار توجه ویژه‌ای کرده است. همچنین اسلام در تعیین مجازات و نوع اجرای آن مجازات موقعیت‌ها و شرایط مختلف زنان بزهکار  از جمله  موقعیت های طبیعی اختصاصی  زنان  مثل  بارداری را در نظر گرفته است. البته امروزه سیاست جنایی  ایران علی رغم تمامی تحولاتی که داشته است  با سیاست جنایی مطلوب  اسلام تفاوت زیادی دارد

در جامعه بدوی و خشن، اسلام خشونت علیه زنان را به حداقل رسانده است

یاراحمدی ابراز کرد: مخالفین اسلام و قرآن از آیه 34 سوره نساء به عنوان یک شاهدی برای خشونت جدی و بدنی علیه زنان استفاده می‌کنند، اما برای این آیه باید به دو نکته توجه نماییم، نکته اول اینکه در برخورد با آیات قرآن به بافت فرهنگی و شرایط جامعه صدور زمان آیه را در نظر بگیریم، زیرا در زمان نزول آیه 34 قرآن کریم شرایطی در جامعه رواج داشته است که از کتک زدن به عنوان امری تربیتی و روزمره برای زنان و دختران استفاده می‌شده است و این آیه این سنت غلط را تعدیل می‌کند، نکته دوم اینکه بحث ضرب طی سه مرحله صورت می‌گیرد و مرد باید سه مرحله دیگر را طی کند تا به مرحله ضرب برسد و اشاره به هر نوع از سرپیچی ندارد و هر مخالفتی از سوی زن این حق را به مرد نمی‌دهد و در این آیه فقط و فقط در شرایط خیانت زن به شوهر چنین اجازه‌ای به مرد داده می‌شود.

وی اضافه کرد: البته از نظر فقها این اجازه ضرب هم شرایطی دارد، یعنی اگر همسر بداند که زدن همسرش فایده‌ای ندارد، باید از زدن او امتناع کند و همچنین شرایط دیگری برای مرد در این قسمت وارد شده است که مرد باید با توجه به آنها تصمیم‌گیری نماید، ولی در صورت نبودن هر یک از شروط اقدام شوهر در این زمینه حرام و جرم تلقی می شود و حتی پیگرد قانونی دارد. از سوی دیگر طبق دیدگاه حضرت آیت الله  جوادی آملی در شرایط فرهنگی دو تربیتی کنونی ما عمل ضرب  حتی در شکل قانونی آن برخلاف حکمت اولیه آیه که کمک به استحکام خانواده و درنتیجه بازگرداندن زن به زندگی است می باشد.و می تواند پیامدهای جدی تر مثل طلاق را بدنبال داشته باشد.

این کارشناس دینی تصریح کرد: اگر بخواهیم به مهم‌ترین دلیل این خشونت و شبهه‌های آن نسبت به اسلام بپردازیم، شاید آن دلیل همان عدم آگاهی جوامع اسلامی نسبت به نگاه اصیل اسلام و سیره معصومین باشد. همچنین بنا به دلایل متعددی بخش‌هایی از دین هیچگاه برای ما عرضه نشده و برعکس بخش‌های زیادی از آن به طور مفصل برای ما بیان شده است. به عنوان مثال بارها در خصوص شخصیت کامل حضرت فاطمه زهرا(س) در تمامی عرصه‌ها شنیده‌ایم اما هیچ وقت صحبتی از نقش مردان در زندگی حضرت زهرا(س) برای ما بیان نشده است، زیرا نقشهای حمایتی و یا حضور پررنگی که حضرت محمد(ص) و حضرت علی(ع) داشته‌اند، قطعا تاثیر بسزایی در شخصیت و زندگی این حضرت داشته است. مسئله بعدی غیبت تاریخی و عدم آگاهی زنان و نداشتن کنشگری مناسب و یه موقع  در طی قرن های گذشته است که باعث شده بخشی از حقوق زنان در جوامع مرد سالار نادیده گرفته شود و البته  امروزه به برکت انقلاب اسلامی ورهبری  امام‌ خمینی (ره)و توجه و تدبیر مقام معظم رهبری  فضای  بسیار خوبی برای رشد و پیشرفت زن مسلمان ایرانی فراهم‌  شده است.

یاراحمدی عنوان کرد: باتوجه به این موارد باید ما تلاش کنیم که آگاهی بخشی درستی از جانب علما و مجامع دینی  نسبت به نگاه اصیل اسلام در خصوص زنان صورت گیرد. همچنین متولیان امر فرهنگ در کشور باید برخورد صحیح را در جامعه فرهنگ سازی کنند، از سویی  قانون‌گذاران تلاش کنند برای رفع خطاهایی که  در قانون وجود دارد و شرایط  سخت و  پیچیده ای که گاهی  زنان  برای دریافت حقوقشان  مواجهه هستند  را اصلاح نمایند. امروزه باتوجه به پیچیدگی‌هایی که روابط افراد جامعه و خانواده‌ها پیدا کرده است، نگرشها تغییر کرده است و خشونت دارای سطوح مختلفی شده است.