اربعین؛ فرصتی برای طرح صلح جهانی
عضو هیئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی سینا تاکید کرد: راهپیمایی اربعین فرصتی دوباره برای خودسازی، طرح صلح جهانی و بازیابی نمادهای تقریب بین‌المذاهبی است.
معصومه ریعان، عضو هیئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا در گفت‌وگو با ایکنا همدان، با اشاره به جریان اربعین حسینی، اظهار کرد: روز بیستم صفر سال 61 هجری، چهل روز بعد از حادثه خونین کربلا و روزی است که کاروان اسرا از شام به مدینه رسیدند و به روایتی سر مبارک امام حسین(ع) را به کربلا بازگردانده و به بدن شریف ملحق کردند.
وی تصریح کرد: بعد از بازتاب حادثه کربلا در مدینه، جابر بن عبدالله انصاری، صحابی پیامبر اسلام (ص)، از مدینه به عراق رفت و در این روز به کربلا رسید، در فرات غسل کرد و پابرهنه خود را به قبر حسین (ع) رسانید، از شدت حزن تکبیر گفت و بیهوش به زمین افتاد و بعد از هر بار به هوش آمدن باز هم بیهوش شد، لذا اربعین روزی است که بار دیگر داغ فرزندان فاطمه (س) و کشتگان کربلا برای شیعیان تازه شده و با زیارت قبور این شهیدان، فرصت دوباره برای بازشناسی این حادثه عظیم فراهم می‌شود.
ریعان ادامه داد: در روایتی از امام صادق (ع)؛ این داغ جان‌سوز چنین تشریح شده است: «آسمان، زمین و خورشید ۴۰ روز به سختی و تیرگی برای کشته شدن حسین بن علی خون گریه می‌کنند» و از امام حسن عسکری (ع) در روایتی آمده است که یکی از علایم مؤمن زیارت اربعین است؛ بنابراین اربعین نماد حرکتی دوباره از حادثه کربلا است و در کتب روایی آداب زیارت و دعای مربوط به آن مورد توجه قرار گرفته است.
وی با تاکید بر اینکه راهپیمایی اربعین ضرورت یادآوری حادثه تلخ تاریخ مسلمانان است، افزود: گرچه بزرگداشت چهلم درگذشت هیچ کدام از بزرگان دینی در منابع اسلامی جز برای کشتگان عاشورا در کربلا وجود ندارد و این ویژگی تنها برای امام حسین (ع) دانسته شده، اما برای راهپیمایی اربعین تاریخ دقیقی گزارش نشده است.
عضو هیئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا اظهار کرد: تنها محمدحسن اصطهباناتی در کتاب «نور العین فی المشی الی زیارة قبر الحسین(ع)»، از امام صادق (ع) آورده است «هر کس پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند برای هر قدمی که بر می‌دارد هزار حسنه برای او می‌دارد و هزار گناه او را پاک می‌کند و رتبه او را هزار درجه بالا می‌برد.» همچنین امام صادق(ع) در پاسخ سوال علی بن الصائغ از ثواب زیارت امام حسین(ع) فرموده است: «هر کس پیاده به زیارت او برود، خداوند برای هر گامی که بر می‌دارد، حسنه‌ای برایش نوشته، گناهی از او پاک کرده و درجه‌ای به رتبه او می‌افزاید؛ هنگامی که به آنجا برسد، خداوند دو فرشته بر او می‌گمارد تا آنچه از اعمال خیر در زیارت از او سر می‌زند، بنویسد و هر آنچه شر و زشت از او سر می‌زند ثبت نکنند، وقتی که قصد بازگشت می‌کند، با او وداع می‌کنند و می‌گویند: ای ولی خدا! بخشیده شدی! تو از حزب خدا، حزب رسول او و حزب اهل بیت رسول او هستی. به خدا سوگند! هرگز آتش جهنم را نخواهی دید و او هم تو را نمی‌بیند و بدنت هرگز طعمه آتش نخواهد شد.»
ریعان یادآور شد: صرف نظر از صحت محتوا و اسناد روایات مذکور، توجه خاص علما در برگزاری مشایه اربعین، این حرکت درون شیعی را بار دیگر به نمادی از یادآوری حادثه عاشورا تبدیل کرده و پیروان اباعبدالله (ع) را به این حرکت نمادین علاقه‌مند کرده است.
وی با بیان اینکه سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی تلاش کرده قدمت راهپیمایی اربعین را از زمان امامان شیعه در دوران امویان و عباسیان معرفی کند ولی در حقیقت اسناد تاریخی از این ادعا پشتیبانی زیادی نمی‌کنند، عنوان کرد: توجه افرادی مانند محدث نوری در قرون اخیر به این حرکت، آن را از نگاه ائمه طاهرین احیا کرده اما نقطه عطف احیاء راهپیمایی اربعین هجرت آیت‌الله سید محمود حسینی شاهرودی از ایران به نجف بوده است، مهاجرت آیت الله شاهرودی که در زمان مظفرالدین شاه و در اواخر حیات آخوند خراسانی صورت گرفته، مجدد راهپیمایی اربعین را بین طلاب احیا کرد.
این استاد دانشگاه گفت: معروف است که آیت‌الله شاهرودی در این مراسم، نخست با پای پیاده از نجف خارج می‌شده و به سوی کربلا حرکت می‌کرده و سپس سایر آیات عظام و طلاب هم به دنبال وی به راه می‌افتادند و وقتی مراسم زیارت تمام می‌شد، بیشتر زائران از کربلا سوار وسیله نقلیه می‌شدند و به نجف بازمیگشتند؛ اما آیت الله شاهرودی در بازگشت هم پیاده به نجف بازمی‌گشت، حتی گفته شده این مرجع بزرگ، چهل سفر با پای پیاده به زیارت امام حسین (ع) مشرف شده اند.
ریعان اظهار کرد: در چند دهه پیشین که حزب بعث بر عراق سلطه داشت، این حرکت از سوی حاکمان نظامی این کشور در طی 30 سال با تهدید، ارعاب، کشتار و ممنوعیت همراه شد گرچه پس از حمله ۲۰۰۳ به عراق و سقوط صدام، این مراسم در همان سال مجدداً احیا شدو به تدریج مورد اقبال گسترده قرار گرفت.
عضو هیئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا بیان کرد: در سال‌های اخیر راهپیمایی اربعین به مراسم آئینی تبدیل شده و چنان مورد توجه قرار گرفته که بالغ بر میلیون‌ها نفر از مسلمان شیعه و سنی، ایزدی‌ها، زرتشتیان، مسیحیان، صابئیان و حتی برخی از کشورهای غربی و نیز بلاگرهای معروف جهانی مسلمان و غیر مسلمان، با پیاده‌روی در مسیرهای منتهی به کربلا بزرگترین اجتماع مسالمت آمیز ادیان الهی را تشکیل میدهند.
وی ادامه داد: در طول این مسیرها که اغلب چهار مسیر اصلی دارد، این مسافران به طور رایگان در موکب‌های مردمی پذیرایی و اسکان داده میشوند و دولت و مردم عراق به عنوان کشور میزبان، همواره تلاش کرده‌اند با پشتیبانی از این اجتماع عظیم، قدرت معنوی خود را در جهان شیعه به نمایش بگذارند و دولت عراق در صدد است آن را به عنوان میراث معنوی در فهرست آثار یونسکو ثبت کند.
ریعان با اشاره به اینکه اغلب زائران ایرانی نیز زیارت کربلا را با شرکت در این مراسم و به شکل راهپیمایی از مسیر نجف تا کربلا در طی 3 روز انجام میدهند، افزود: این فرصت علاوه بر تسهیل مسافرت خارج از کشور برای عامه مردم، فرصتی برای تمدید روحیه معنوی، آشنایی با فرهنگ‌های بین الادیانی، ارتباط با سایر شیعیان و دیدار از فرهنگ‌های منطقه‌ای قبایل عرب عراقی است.
توجه به آسیب‌شناسی رویداد اربعین ضروری است
وی تاکید کرد: در کنار این حرکت درون دینی که کسب فضایل، تعمیق معرفت دینی، ارتقاء آگاهی و اجرای دریافت‌های عرفانی و دینی در مسیر راهپیمایی از اولویت‌هاست، اما آسیبشناسیهایی لازم است تا این حرکت اصیل از مسیر حقیقی خود خارج نشده و به روندی عرفی نیل پیدا نکند.
وی تصریح کرد: این دغدغه‌مندی در میان فرهیختگان همواره وجود داشته که با بررسی علمی این مراسم از میزان آسیب‌های آن کاسته و بر بعد معنوی آن افزوده شود، چنانکه برخی پژوهشگران با تمرکز بر ابعاد جامعه شناختی، روان شناختی و معرفت شناختی این حرکت، تلاش کرده‌اند بر غنای معنوی آن تاکید بیشتری کنند.
ریعان توضیح داد: در گزارش یکی از پژوهشها آمده است: «پیاده‌روی اربعین پدیده‌ای فراملی، تاریخی، کثیرالابعاد، فرامذهبی و بین‌رشته‌ای؛ دارای کارکردها و پیامدهای گوناگون است که از دیرباز اهمیت و اعتبار ویژه داشته، و ابررویداد تلقی می‌شود. مناسک زیارتی با این حجم جمعیتی از کشورها و فرهنگ‌های مختلف قطعاً با آسیب‌هایی روبه‌رو می‌شود، بر این مبنا ضروری است نگاهی جامعه‌شناختی به آسیب‌هایی که آن را تهدید می‌کند داشته باشیم تا بتوانیم با شناخت دقیق و صحیح آن‌ها و حذف این آسیب‌ها، از پیامدها و آثار مخرب آسیب جلوگیری کنیم.»
عضو هیئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا بیان کرد: گزارش نهایی این پژوهش نشان میدهد تفاوت‌ها و تعارضات فرهنگی، رقابت موکب‌های ایرانی و تخریب الگوی سنتی اربعین عراقی، آسیب‌های اجتماعی، عرفی‌شدن، اسراف و تبذیر، پسماندها و آلودگی محیط زیست، کم‌توجهی به واجبات دین، وجود فرقه‌های انحرافی، شکاف سنی‌شیعی و دولتی‌شدن اربعین از آسیب‌های پیش روی این ابرحرکت است.
وی بی‌توجهی به تفاوت‌های فرهنگی میان ملت ایران و عراق، كم‌توجهی به آداب زیارت، خطر اختلاف و نزاع میان عزاداران، ضعف سیستم آموزش زبان عربی و تمركز بر مسیر كربلا و نجف، كمبود نغمه‌های مناسب و دو زبانه و وجود برخی نغمه‌های نامناسب، وجود عوامل غفلت‌زا، كمبود برنامه و نیرو برای تبلیغ كودكان، عزاداری‌های خرافی و عوامانه، ضرورت جهت‌دهی نذرها و خیرات موكب‌ها، وجود جریان‌های انحرافی، ضرورت تمركززدایی از روز اربعین و سامان‌دهی كاروان‌های بانوان، اسراف، زباله‌زایی و تولید و انباشت زباله و آلودگی محیط‌زیست را از دیگر آسیب‌های پیاده‌روی اربعین نام برد و خواستار توجه جدی به همه ابعاد آن شد.
راهپیمایی اربعین فرصتی دوباره برای تنش‌زدایی از جهان اسلام
عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با اشاره به اینکه راهپیمایی اربعین فرصتی برای تنش‌زایی از جهان اسلام است، افزود: اربعین فرصت زدودن اندیشه اسلام‌هراسی از جامعه جهانی و معرفی نمادهای صلح اسلامی در دنیای معاصر است، با تاکید بر رفع همه آسیب‌های گزارش شده در پژوهش‌های اخیر، راهپیمایی اربعین، فرصت کم‌نظیر شیعه در طرح اسلام شناسی در ابعاد جهانی، جدا از افتراقات درون دینی شیعه و سنی است.
وی یادآور شد: امام حسین(ع) مظهر تعامل درون دینی در جامعه انسانی است و لازم است به عنوان نماد تقریب بین المذاهب در جهان اسلام مورد واکاوی‌های علمی قرار گیرد و حتی پتانسیل بین الادیانی این شخصیت والامقام چنان است که میتواند او را به نماد تقریب ادیان الهی تبدیل کند.
ریعان با بیان اینکه علمای اسلام در حوزه‌های علمیه عراق و ایران باید در کنار دانشگاهیان این دو کشور و کشورهای مسلمان، امام حسین(ع) را به جهان اسلام معرفی کنند، افزود: علاوه بر تنش‌زدایی از ذهنیت جمعی جهانیان در اسلام‌هراسی دنیای معاصر، باید محبت و عشق انسانی امامان شیعه را در منظر جهانیان قرار دهیم و آنان را به عنوان نمونه مصلح درون دینی و نمونه انسانی صلح‌جو در جهان معاصر معرفی و بازخوانی کنیم.
وی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه رویداد اربعین نباید در تقابل با رویداد حج تفسیر شده و آن ضرورت دینی را در محاق قرار دهد، تصریح کرد: علما و اندیشمندان مسلمان باید از طرح هرگونه تقابل بین این دو رویداد اجتناب ورزیده و هر نمونه حرکت جمعی مسلمانان را در جای خود بزرگ داشته و برنامههای فرهنگی آن رویداد را جداگانه تفسیر و تحلیل کنند.
ریعان اظهار کرد: رویداد بزرگ راهپیمایی اربعین باید در دست مردم و علمای دینی باقی بماند و ورود دولت‌ها در آن جز در جنبه حفظ امنیت مردم روانیست، تاکید بیشتر همه دغدغهمندان دینی بر رویدادهای بزرگ، واگذار کردن این سنت‌ها به مردم و علماست.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: در شرایطی که مردم کشور ما در بحران اقتصادی بوده و تامین هزینههای متعارف زندگی از آب و برق و امکانات خوراکی آنان را در مضیقه قرار داده، لازم است دولت این امر را به مردم واگذار کند، همچون سال‌های متمادی که عزاداری بر سید الشهدا را مردم زنده نگاه داشته‌اند، باید این رویداد درون دینی را از هرگونه شائبه سیاسی و عقیدتی خاص برحذر داشت.
عضو هیئت علمی گروه الهیات دانشگاه بوعلی‌سینا گفت: تاثیر اخلاقی معرفتی رویداد بزرگ اربعین از ضرورت‌های عینی این سفر معنوی بر سلوک فردی و اجتماعی زائران است، چنانکه پیامبر رحمت (ص) فرمود: «اِنَّ لِرَبِّکُم فی اَیّامِ دهرِکُم نَفَحات، الّا فَتَعَرّضُوا لَها»، پروردگارتان در روزگار عمرتان نسیمهایی بر شما میوزاند که هشیار باشید آن‌ها را برگیرید. در حقیقت اربعین یکی از نسیمهای معرفتی است که بر جان و دل مسافران کربلا وزیده است.
وی ادامه داد: خودسازی از سه روز راه رفتن در خلوت، ذکر، دعا، گشودگی روح، لبخند، اغماض، زندگی حداقلی و .. فراهم شده که به زائر بیاموزد در دنیا و روزگار پیش‌روی، مسافری بیش نیست و فرصت اندک و زمان در حال گذشت است و باید بر خواستههای خود غلبه کرده و فقط به انتهای نورانی سفر دل ببندد.
ریعان در پایان تصریح کرد: چگونگی حفظ و تداوم بخشیدن به این حالات معنوی، غنیمت این سفر آسمانی است که نه تنها در جان خود فرد، بلکه در رفتارهای اجتماعی او نمود خواهد داشت، امید است جان زائران بازگشته از راهپیمایی اربعین از نور زیارت امامان هدی روشن و از رزق و زلال معرفتشان تا مدت‌های مدید سیراب و برخوردار باشند، حضورشان در میان مردم جز ایمان و اخلاص نیافزاید و گرههای برگرفته در روح و روان مردمان را بیشتر و بیشتر بگشاید.
انتهای پیام
