امام صادق(ع)؛ احیاگر فرهنگ اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین عباس خوبرو، رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان آستانه اشرفیه در گفت‌وگو با ایکنا از گیلان، ضمن عرض تسلیت به مناسبت فرارسیدن سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) با اشاره به نقش ایشان در تمدن‌سازی اسلام، اظهار کرد: امام جعفر بن محمد بن علی بن حسین(ع) ششمین امام شیعه و پنجمین امام از نسل امیرالمؤمنین(ع) بوده، کنیه‌اش ابوعبدالله و لقب مشهورش «صادق» است. چون فقیهان و محدثان معاصر او که شیعه هم نبوده‌اند، حضرت را به درستی حدیث و راستگویی در نقل روایت ستوده‌اند، به لقب «صادق» شهرت یافته است. نام مادر او فاطمه یا قریبه و کنیه‌اش «ام فروه» بود. 12 سال از عمر ایشان با جدش و 19 سال نیز با پدرش همزمان بود و دوران امامتش 34 به طول انجامید.

وی با بیان اینکه موقعیت سیاسی اجتماعی امام صادق(ع) از میان ائمه(ع) یک موقعیت کاملا استثنایی بود، افزود: آن حضرت در مقطعی از زمان می‌زیسته که می‌توان آن را «دوران بحران قدرت سیاسی» نامید، این بحران خود زمینه مناسبی برای انجام کارهای علمی و فرهنگی ایجاد کرد. دوران امام صادق مصادف بود با ضعیف شدن و سپس درهم ریختن حکومت بنی امیه و همچنانکه آزادی‌های سیاسی را فراهم آورد و در گوشه و کنار مقدمات قیام‌های دینی و دسته‌بندی علیه حاکمان را آماده کرد، آزادی بحث‌های علمی را در شاخه‌های گوناگون نیز فراهم آورد.

فرصت نشر فرهنگ و معارف دینی در دوران امام صادق(ع)

خوبرو با بیان اینکه امام صادق(ع) حدود هفت‌سال با حکام بنی امیه هم عصر بود که در این دوران آنها با رقیبان سیاسی خود از بنی عباس در جنگ و ستیز نظامی به سر می‌بردند و فرصت کنترل اوضاع سیاسی و فرهنگی را نداشتند، گفت: گرچه بنی عباس در این مدت از درگیری نظامی با بنی امیه فارغ شده بودند اما با قیام‌های پی درپی علویان مواجه بوده و بر اوضاع سیاسی به طور کامل مسلط نشده بودند؛ از این رو پایه‌های حکومت‌شان سست و لرزان بوده و قدرت پرداختن به مسائل دیگر و کنترل اوضاع سیاسی را نداشتند، چنین موقعیتی برای حضرت امام صادق(ع) و شاگردان او زمینه نشر فرهنگ و معارف دینی را فراهم کرده بود.

رئیس اداره اوقاف شهرستان آستانه اشرفیه گفت: شهید مطهری درباره چهره علمی امام صادق(ع) می‌فرماید «اگرچه برای امام صادق(ع) زمینه زعامت فراهم نشد، ولی یک زمینه دیگر فراهم شد و حضرت از آن زمینه استفاده کرد، به‌طوری که می‌توان گفت حرکت‌های علمی دنیای اسلام اعم از شیعه و سنی، مربوط به امام صادق(ع) است». حوزه‌های شیعه که خیلی واضح است، حوزه‌های سنی هم مولود امام صادق است، به جهت اینکه رأس و رئیس حوزه‌های سنی «جامع ازهر» است که از هزار سال پیش تشکیل شده و جامع ازهر را هم شیعیان فاطمی تشکیل دادند و تمام حوزه‌های دیگر اهل تسنن، منشعب از جامع ازهر است و همه اینها مولود همین استفاده‌ای است که امام صادق(ع) از وضع زمان خودش کرده است.

وی با بیان اینکه امام صادق(ع) در ادامه کار پدر بزرگوارشان احیاگر فرهنگ اسلامی محسوب می‌شود، تصریح کرد: فرهنگ اسلامی، مرهون تلاش‌های امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است که با نشر و بسط معارف اسلامی، پایه‌های فرهنگ اسلام ناب محمدی(ص) را استحکام بخشیدند و با پروراندن شاگردان ویژه و زبده در سراسر عالم، فرهنگ اصیل اسلام را منتشر کردند. مالک بن انس از شاگردان معروف امام صادق(ع) می‌گوید: «مَا رَأتْ عَيْنٌ، وَ لَا سَمِعَتْ اُذُنٌ، وَ لَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَرٍ أفْضَلُ مِنْ جَعْفَرٍ الصَّادِقِ فَضْلاً وَ عِلْماً وَ عِبَادَةً وَ وَرَعاً؛ هيچ چشمى نديده و هيچ گوشى نشنيده است و بر دل هيچ بشرى خطور نكرده است كسى كه از جهت فضل و علم و عبادت و ورع افضل از جعفر الصادق بوده باشد».

علت نامگذاری شیعه به نام مذهب جعفری

خوبرو در پاسخ به این سوال که چرا شیعه را مذهب جعفری که برگرفته از نام امام جعفر صادق(ع) است، می‌نامند؟ بیان کرد: مذهب جعفری، مذهب شیعه اثنی عشری است که استحکام و گسترش آن بیشتر بر پایه معارف رسیده از امام جعفر صادق(ع) صورت گرفت. مذهب شیعه در زمان حیات امام صادق(ع) نیز مذهب جعفری خوانده می‌شده است.

رئیس اوقاف آستانه اشرفیه در خصوص برخورد امام صادق(ع) با غیر شیعیان، مخالفان و غیر مسلمانان، گفت: اصل کلی که امام صادق(ع) در برخورد با مخالفان فکری و اعتقادی داشتند بحث تبیین، روشنگری و ارتباط بود تا با این راه بتوانند حداکثر هدایت و ارشاد را در شخص مقابل داشته باشند. امام صادق(ع) این شیوه را هم در برابر غیر شیعه و هم در برابر غیر مسلمانان و زنادیق داشتند. به عنوان مثال مالک بن انس از شیعیان امام صادق(ع) نبود، اما او که در مدینه ساکن بود با امام صادق(ع) ارتباط داشت و به خانه ایشان می‌رفت، خود این رفت و آمد مالک به خانه امام صادق(ع) نشان می‌دهد که امام به او روی خوش نشان می‌داد. مالک بن انس می‌گوید: «من به صورت مستمر به محضر امام صادق(ع) می‌رسیدم و ایشان به من احترام می‌گذاشت و می‌گفت که من، تو را دوست دارم».

وی افزود: مالک بن انس گرچه جزو سران مخالفین بود اما از لحاظ اخلاقی تحت تأثیر امام صادق(ع) قرار گرفت و مدح ایشان را می‌کرد. مالک می‌گوید که من هرگاه بر امام صادق(ع) وارد می‌شدم، ایشان با من گرم می‌گرفت و مرا در جای خوبی می‌نشاند. مالک همچنین در سفر حجی با امام صادق(ع) بود و حالات عرفانی ایشان را پس از این سفر برای دیگران توضیح داد.

اهمیت تقیه در کلام امام صادق(ع)

خوبرو در خصوص علت گسترش و ترویج تقیه در دوره حیات امام صادق(ع)، بیان کرد: حدیث «اِیّاکُمْ اَنْ تَعْمَلُوا عَمَلاً یُعَیِّرُونا بِهِ، صَلُّوا فِی عَشائِرِهِمْ وَعُودُوا مَرْضاهُمْ وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ وَلا یَسْبِقُونَکُمْ اِلی شَی ءٍ مِنَ الْخَیْرِ فَاَنْتُمْ اَولی بِهِ مِنْهُمْ وَاللّهِ ما عُبِدَ اللّهُ بِشَی ءٍ اَحَبُّ اِلَیْهِ مِنَ التَّقِیَّةِ؛ مبادا کاری کنید که ما را بدان سرزنش کنند. در میان قبیله‌های آنان(مخالفان) نماز بخوانید(در نماز جماعت آنان شرکت کنید)، از بیماران آنها عیادت کنید و بر جنازه مرده‌های آنها حاضر شوید و مبادا آنها به کار خیر بر شما سبقت جویند که شما به خیر از آنها سزاوارترید و به خدا سوگند، خداوند به چیزی محبوب‌تر از تقیه عبادت نشده است» بیانگر اهمیت تقیه در کلام امام صادق(ع) است.

رئیس اداره اوقاف آستانه اشرفیه گفت: آیت‌اللّه جوادی آملی(دام ظله) در این باره می‌فرماید: «هیچ گروهی مانند شیعه اثنی عشری در رنج و زحمت نبوده است. پیشوایان شیعه یا به شهادت رسیدند یا تحت نظر و زندانی بودند و برای آنکه اصول شیعه بماند و ثمراتی مانند انقلاب شکوهمند اسلامی داشته باشد، باید از برخی فروع، چشم می‌پوشیدند تا با سپر قرار دادن این روش، ماندگاری آن اصول، ضمانت شود. شیعه، هر حکومتی را امضا نمی‌کرد و در برابر ستمگران می‌ایستاد؛ از اینرو ناگزیر، از تقیه استفاده می‌کرد».

وی در خصوص چگونگی نوع مواجهه ما با روایات تقیه‌ای، تصریح کرد: تقیه به هنگام و درست، نه نشانه ضعف و نه ترس از انبوه دشمن و نه تسلیم در برابر فشار است؛ بلکه تقیه، یک نوع تاکتیک حساب شده برای حفظ نیروهای انسانی و هدر ندادن ایشان در موضوعات کوچک و کم اهمیت است؛ در همه دنیا معمول است که اقلیت‌های مجاهد و مبارز، برای واژگون کردن اکثریت ستمگر، غالبا از روش «استتار» استفاده می‌کنند، جمعیت زیر زمینی تشکیل می‌دهند، برنامه‌های سرّی دارند و بسیار می‌شود که خود را به لباس دیگران در می‌آورند و حتی هنگام دستگیر شدن، سخت می‌کوشند حقیقت کار آنان مکتوم بماند، تا نیروهای گروه خود را بیهوده از دست ندهند.

جاده تقیه لغزنده و ناهموار است

خوبرو با تأکید بر اینکه جاده تقیه لغزنده و ناهموار است و انسان همواره در مسیر تقیه با لغزشگاه‌هایی نیز روبه رو است، بیان کرد: چه بسا آدمی، ضعف، زبونی و عدم شجاعت خویش در بازگو کردن حق را با شعار تقیه توجیه کند و این کاستی‌های خود را به حساب تقیه بگذارد. چه بسا نیز دورویی و نفاق، تقیه نامیده شود که در اینگونه موارد، بهترین معیار برای تشخیص تقیه راستین از تقیه دروغین، وجدان خود انسان است و چگونگی انگیزه او؛ همچنین در امور اعتقادی و دینی، اینکه کجا جای تقیه است و کجا نیست، به دانش و آگاهی نیاز دارد تا راه تقیه ممنوع و حرام از تقیه مباح، باز شناخته شود و آدمی به تقیه حرام مبتلا نشود. در این راستا آیت‌اللّه جوادی آملی(دام ظله) در این باره می‌فرماید: «در دَوَرانِ امر بین حفظ نفس و حفظ دین، هیچ جای تقیه نیست؛ چه رسد که واجب باشد».

وی افزود: به فرموده حضرت امیر مؤمنان(ع) باید با مال، جان را حفظ کرد و جان را سپر دین قرار داد. حضرت امام خمینی(ره) آنجا که اصل دین در خطر بود، فرمود: «اصول اسلام در معرض خطر است؛ قرآن و مذهب در مخاطره است. با این اوضاع، تقیه حرام بوده و اظهار حقایق، واجب وَ لَوْ بَلَغ ما بَلَغ است».

رئیس اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان آستانه اشرفیه در خصوص ویژه‌برنامه روز شهادت امام جعفر صادق(ع)، گفت: همزمان با سالروز شهادت امام جعفر صادق(ع) ساعت 10 صبح امروز، 26 اردیبهشت‌ماه دسته عزاداری از حرم مطهر سیدمحمد بن صادق(ع) به طرف حرم مطهر سید جلال‌الدین اشرف آستانه اشرفیه با حضور مردم، مسئولان، روحانیون، طلاب، بازاریان و هیأت‌های مذهبی حرکت می‌کند و در حرم مطهر سید جلال‌الدین اشرف مراسم عزاداری شهادت امام جعفر صادق(ع) و یادبود علما و روحانیون متوفی شهرستان با سخنرانی آیت‌الله رمضانی، عضو خبرگان رهبری استان گیلان و مداحی مداحان برگزار می‌شود.