مضامین اخلاقی و نگاهی جدید به توبه در دعای ابوحمزه ثمالی

حسین داریوش‌طبسی، برگزیده رشته دعاخوانی کشور در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی در مورد پیوند خوردن رمضان با دعاهای خاص، گفت: دعا بهترین وسیله برای تقرب به درگاه خدا و یکی از مهم‌ترین راه‌های تزکیه نفس که همان پاک‌سازی وجود آدمی از رذایل اخلاقی و دوری از معاصی و گناهان است و این ادعیه و نعمت الهی در ماه رمضان بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

کارشناس فرهنگی آستان حسین بن الموسی الکاظم(ع) طبس ادامه داد: خدای متعال در آیه 77 سوره فرقان می‌فرماید: «قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا؛ بگو اگر دعایتان نباشد پروردگارم به شما ارجی ننهد، پس شما که قاطعانه آیات خدا و پیامبرش را تکذیب کردید، کیفر این تکذیب برای همیشه ملازم شما خواهد بود.»

داریوش‌طبسی بیان کرد: در این آیه عبارت «اگر دعایتان نباشد پروردگارم به شما ارجی ننهد» فقط در مورد دعا آمده و در مورد دیگر عبادات از جمله حج و روزه و نماز چنین مطلبی نیست؛ یعنی هر اندازه آدمی غرق در گناه شود و در باتلاق معاصی فرو برود دستاویز دعا او را نجات داده و خدا به‌واسطه آن به او توجه می‌کند و این ارزش و اهمیت دعاست.

وی افزود: امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در حدیثی دعا را کلید رحمت و چراغ روشنی برای تاریکی‌های دنیا و آخرت می‌دانند و می‌فرمایند: «الدُّعا مِفْتاحُ الرَّحْمَةِ وَ مِصْباحُ الظُّلْمَةِ؛ دعا کلید رحمت خداوند و چراغ روشنی برای تاریکی‌های دنیا و آخرت است»؛ علاوه بر این ما در متون دینی دعاهای فراوانی داریم که یکی از کامل‌ترین و جامع‌ترین این دعاها، دعای ابوحمزه ثمالی است.

برگزیده رشته دعاخوانی کشور با اشاره به نگاه ویژه و خاص به توبه و گناهان در قالب این دعا، ادامه داد: دعای ابوحمزه ثمالی که از امام سجاد(ع) به ما رسیده، پر است از مضامین اخلاقی و عرفانی و مجموعه‌ای ناب از معارف خداشناسی و آداب دعا کردن و راه‌های تضرع و توبه که هرکس با آن انس بگیرد یقینا خود را به خدا نزدیکتر و از گناهان دورتر خواهد دید و منشأ تحولات عظیم در وجود آدمی خواهد شد.

احساس نزدیکی به مرگ 

داریوش‌طبسی اظهار کرد: لحظه به لحظه و فراز به فراز این دعای با عظمت بر نورانیت دنیای ما و آخرت ما می‌افزاید؛ آنجا که در بیانی ظریف و لطیف تلنگری به وجود انسان می‌زند «فَما لِی لَاأَبْکی؟ أَبْکی لِخُرُوجِ نَفْسِی، أَبْکی لِظُلْمَةِ قَبْرِی، أَبْکی لِضِیقِ لَحْدِی، أَبْکی لِسُؤالِ مُنْکرٍ وَ نَکیرٍ إِیای؛ أَبْکی لِخُرُوجِی مِنْ قَبْرِی عُرْیاناً ذَلِیلاً حامِلاً ثِقْلِی عَلَی ظَهْرِی أَنْظُرُ مَرَّةً عَنْ یمِینِی وَأُخْری عَنْ شِمالِی إِذِ الْخَلائِقُ فِی شَأْنٍ غَیرِ شَأْنِی؛ پس مرا چه شده که گریه نکنم، گریه می‌کنم برای بیرون رفتن جان از بدنم، گریه می‌کنم برای تاریکی قبرم، گریه می‌کنم برای تنگی لحدم، گریه می‌کنم برای پرسش دو فرشته قبر منکر و نکیر از من؛ گریه می‌کنم برای درآمدنم از قبر عریان و خوار، در حالی که بار سنگینی را بر دوش می‌کشم، یک بار از طرف راست و بار دیگر از جانب چپم نگاه می‌کنم، به خاطر این که مردمان در کاری جز کار من هستند.»

وی افزود: این فراز از دعای امام آدمی را به گریه وا می‌دارد که گویی ملک‌الموت آمده تا روح او را بگیرد یا در عالم غربت در قبر هیچ‌کس جز عمل او فریادرس نمی‌شود یا در حول و هراس قیامت که به‌دنبال کار خود هستند و فقط خداست که می‌تواند او را دریابد.

برگزیده رشته دعاخوانی کشور با بیان اینکه امام در فرازی بسیار تأثیرگذار می‌فرمایند: «اِلَهِی لا تُوَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ؛ خدایا مرا به کیفرت ادب منما»، تصریح کرد: وقتی شخصی مرتکب جرمی می‌شود قانونا و قاعدتا برای آن مجازاتی است تا او را از این کار بازدارد و متوجه اشتباه خویش کند؛ گناه کردن و معصیت چه کوچک و بزرگ عواقبی دارد و هر لحظه ممکن است به سراغ فرد بیاید مگر اینکه خدای متعال ترحم کند و از شخص گناهکار به‌واسطه اعمال خیر و نیک بگذرد.

داریوش‌طبسی ادامه داد: در این فراز دعای دلنشین ابوحمزه ثمالی ما از خدا می‌خواهیم که نکند به‌واسطه اعمال زشت و گناهانمان عقوبت کند و بخواهد ما را با محروم کردن از نعمت‌ها و الطافش ادب کند و این امر ما را متوجه گناهنمان می‌کند و متوجه وجود و ذات اقدس الهی.

وی اظهار کرد: به هر حال آنچه بزرگان دین توصیه فرموده‌اند توجه کامل به عبارات و عمل به مضامین دعاست؛ یعنی بخوانیم و برویم و در زندگیمان بسنجیم و در رفتارمان با دیگران در تمامی عرصه‌ها تجدیدنظر و بازبینی کنیم و ببینیم آیا رفتار و عملکرد ما با سیره ائمه اطهار(ع) مطابقت دارد یا خیر.

این برگزیده رشته دعاخوانی کشور یادآور شد: امسال تقارن مبارکی است بهار طبیعت با بهار قرآن؛ ماه مبارک رمضان ماه رحمت غفران الهی و چه خوب است با زمزمه این دعا در سحرهای ماه رمضان همان‌طور که در ابتدای سال گفتیم یا مقلب القلوب و الابصار از خدا بخواهیم به برکت دعای ابوحمزه ثمالی قلب‌های ما را دگرگون کند و حال ما را به احسن الحال که همان بندگی خودش است مبدل کند.