به گزارش ایکنا، آموزش علوم و فنون قرآنی از گذشته تا به امروز با روشهای مختلفی انجام میشده و آموزش حضوری از مهمترین روشها بوده است، اما در کنار فرصتهای پیشین، فرصت جدیدی برای این فعالیتها به نام فضای مجازی شکل گرفته که در سالهای اخیر به خصوص در زمان همهگیری کرونا به استفاده هرچه بیشتر از آن سرعت بخشیده است.
فضای مجازی به دلیل گسترش، سرعت، دسترسپذیری و تنوع بسیار برنامهها و نرمافزارها، فضای مناسبی برای آموزش علوم و قرآنی محسوب میشود. با توجه به این نگاه بسیاری از متولیان تولید محتوا و فعالان قرآنی در حوزه نرمافزار، دست به تولید صفحات، نرمافزارها و محصولات قرآنی زدهاند تا خدمات متنوع و بهتری را به مخاطبان خود ارائه دهند.
پایگاه جامع قرآنی یکی از همین تولیدات است که به نشانی quran.inoor.ir از دستاوردهای جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در وب به شمار میرود. این مرکز با توجه به تولید و عرضه نرمافزارهای قرآنی همچون جامع التفاسیر و دانشنامه علوم قرآنی و حرکت به سمت عرضه اطلاعات به صورت وب، برای جامعه قرآنی و مخاطبان این عرصه اقدام به طراحی پایگاه جامع و کاملی کرده است تا همه زمینههای قرآنپژوهی را پوشش دهد.
روزآمدی و آنلاینبودن محصولات در بستر وب مشکل کندی ارتقای برنامههای دسکتاپی را برطرف میکند و کاربران زودتر به مطلوب خود میرسند. به همین سبب پایگاه جامع قرآنی با توجه به این هدف در بستر وب ارائه شده است تا آخرین دستاوردهای قرآنی به راحتی در دسترس همگان قرار گیرد. البته استفاده از رابطکاربری پایگاههای تحت وب نسبت به برنامههای رومیزی آسانتر و به استانداردهای بینالمللی نزدیکتر است.
پایگاه جامع قرآن با پایگاههای مشابه خود تفاوتهایی هم دارد که میتوان آنها را در سه ویژگی جامعیت دیتا، گستردگی محتوا و ارتباط خلاصه کرد. در این پایگاه دیتاها، پژوهشها و اطلاعات قرآنی از جامعیت چشمگیری برخوردار است. برای نمونه در زمینه ترجمه، تفسیر و چندرسانهای محتوای بسیار خوبی را در اختیار کاربر قرار میدهد. همچنین، متن قرآن در این پایگاه از قابلیتهای خوب و فهرستهای کارآمدی برخوردار است و در خصوص پژوهشهای قرآنی مانند احادیث تفسیری، فرهنگ موضوعی، اعراب قرآن و اَعلام قرآن نیز جامیعت قابل توجهی دارد.
از آنجا که امروزه پژوهشها بینرشتهای رواج دارد و یک محقق نمیتواند فعالیتهایش را فقط در موضوعی خاص پیش ببرد، نیاز است تا در حوزههای گوناگون به واکاوی بپردازد؛ از این رو فضای مجازی این بستر را فراهم کرده است تا افراد بتوانند در قالبهای مختلف از پژوهشهای انجامشده در جهان بهرهبرداری کنند. در این میان قابلیت جدید این وبسایت این امکان را به کاربر میدهد که به مباحث گوناگون دسترسی داشته باشد.
در مورد گستردگی محتوا هم میتوان گفت که پایگاه جامع قرآنی با توجه به تنوع خدمات و گستردگی محتوا بزرگترین پایگاه قرآنی جهان اسلام است، چراکه از انواع تفاسیر مهم، جدید و قدیمی از جمله تفاسیر فارسی، عربی، شیعه و سنی در آن استفاده شده و بدیهی است که این گستردگی محتوا، مخاطبان و کاربران بیشتری را پوشش میدهد. در زمینه چندرسانهای هم از تلاوتهای همه قاریان جهان اسلام و بدون تعصب به مذهب یا ملیت آنها استفاده شده است.
از دیگر ویژگی پایگاه جامع قرآن میتوان به لینک یا ارتباط اشاره کرد. احادیث و آیات در پایگاههای نورلایب، جامع الأحادیث و جامع قرآن دارای لینک است؛ یعنی آیات در پایگاه جامع الأحادیث به پایگاه قرآن و احادیث از پایگاه جامع قرآن به پایگاه جامع الأحادیث و نیز آیات و احادیث از نورلایب به جامع قرآن و جامع الأحادیث ارتباط دارد. روشن است که این قابلیت به توسعه فهم مخاطب و گستردگی حوزه تحقیق کاربر کمک شایانی میکند.
امکان ارتباط با سایر پایگاههای نور یکی دیگر از قابلیتهای پایگاه جامع قرآن است که در دیگر پایگاههای نور این تعامل و همپوشانی وجود دارد و در نوع خود تحولی در حوزه علم و پژوهش به شمار میرود. بدیهی است ارتباط میان پایگاه قرآن و پایگاه جامع الأحادیث خیلی برجستهتر است. خبرگزاری ایکنا ضمن بررسی پایگاه جامع قرآن، در ادامه شما را با برخی دیگر از امکانات این پایگاه آشنا میکند.
قرآن
در صفحه قرآن، متن کامل قرآن با قابلیت انتخاب رسمالخط عثمانطه یا رسم الخط املایی(استاندارد) و تنظیم اندازه قلم متن و ترجمه قرآن و نیز نمایش یا عدم نمایش ترجمه یا اِعراب آیات قرآن در اختیار کاربر قرار دارد. بدیهی است انتخاب رسمالخط عثمانطه برای کاربرانی که حافظ یا قاری قرآن هستند، کارایی بسیاری دارد. از دیگر امکانات در بخش صفحه قرآن این است که در تمامی صفحات همیشه یک ترجمه و یک قرائت در دسترس کاربر قرار دارد.
ویژگی دیگر آن است که قرآن را با سه شکل ترجمه میتوان نمایش داد، ترجمه زیرنویس، ترجمه مقابل و ترجمه با انتخاب آیه و در حالت اخیر اگر کاربر اشارهگر را روی آیه مورد نظر نگه دارد، در پنجرهای مستقل ترجمه آیه نمایش داده خواهد شد.
فهرست سورهها از دیگر قابلیتهای این پایگاه است. شما میتوانید بر اساس ترتیب سوره در قرآن یا به شکل الفبایی آن را چینش کنید. همچنین، میتوان این فهرست را بر اساس تعداد آیه از بیشترین یا کمترین آیه، محل نزول سوره (مدنی یا مکی)، زمان یا ترتیب نزول یا بر اساس جزء مرتب کرد.
سورهنامه
در سورهنامه برای صدوچهارده سوره قرآن صدوچهارده معرفینامه، که شناسنامه سورههای قرآن است، ارائه شده است. کاربر در این بخش اطلاعات مفید و خوبی را درباره یک سوره مشاهده میکند و تفسیر کلی و دانستنیهای لازم را در مورد سورههای قرآن به دست میآورد؛ در سورهنامه به طور موجز و خلاصه، نمایی کلی از اسامی، ویژگیها، شأن نزول و تفسیر یک سوره بیان شده است و کاربر میتواند از تعداد آیات، تعداد کلمات، تعداد حروف، زمان و فضای نزول و نیز اهداف اجمالی سوره آگاه شود. سورهنامه به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی عرضه شده است.
ترجمه
قرآن کریم در حوزه نشر مکتوب نزدیک به 200 زبان ترجمهشده دارد که از این میان حدود صد زبان کممخاطب است. در حالحاضر برخی از این زبانها اصلاً نسخه دیجیتال ندارند و فقط حدود چهل تا پنجاه ترجمه دیجیتالی از قرآن کریم داریم. در این پایگاه بیش از یکصد ترجمه به زبانهای مختلف از قرآن کریم ارائه شده است که از جمله آنها میتوان به فارسی، انگلیسی، آلمانی، روسی، فرانسه، اردو، ترکی، ژاپنی، کرهای و چینی اشاره کرد. در این بین به دلیل تعداد بالای کاربران فارسیزبان، نیمی از ترجمههای قرآن به زبان فارسی اختصاص یافته است. حتی ترجمههای کهن و قدیمی مثل قرن دهم در این پایگاه ارائه شده است که بر اساس اعلام تولیدکنندگان این پیگاه روزبهروز افزایش خواهد یافت.
در این پایگاه بعضی از ترجمههای فارسی نیز منظوم و آهنگین یا موزون هستند و برخی ترجمهها برگرفته از تفاسیری مانند ترجمه تفسیر المیزان به همت سیدمحمدباقر موسویهمدانی است که ترجمه آیات نیز در آن وجود دارد. نمونه دیگر، ترجمه آیات تفسیر روض الجنان ابوالفتوح رازی است که تفسیر قرن ششم و اوّلین تفسیر جامع و کامل فارسی شیعی محسوب میشود.
تفسیر ابوالفتوح رازی نخستین تفسیری است که به زبان فارسی نگاشته شده و ترجمه آن نیز فارسی است. ویژگی آن این است که نثری مسجع، ادبی و آهنگین دارد. از دیگر ترجمههای فارسی و ادبی پایگاه جامع قرآنی میتوان به ترجمه کشفالاسرار میبدی اشاره کرد که در سال ۵۲۰ هجری تألیف شده است. این تفسیر کامل قرآن کریم مشتمل بر سه مرحله است؛ مرحله اول ترجمه تحتاللفظی، مرحله دوم تفسیر عمومی و مرحله سوم تفسیر عرفانی.
از امکانات بخش ترجمه نیز میتوان به فیلتر یا محدودسازی ترجمهها به موارد دلخواه مانند انتخاب ترجمه براساس مذهب شیعی، سنی و مسیحی اشاره کرد. در این پایگاه از ترجمههای مترجمان مسیحی نیز استفاده شده است.
تفسیر
بخش تفسیر پایگاه جامع قرآنی کار خودش را با حدود 1600 جلد تفسیر آغاز کرده که این موضوع نسبت به پایگاههای قرآنی موجود یک مزیت است. البته تفاسیر اهلسنت نیز در این پایگاه ارائه شده است که در نوع خودش یک امتیاز برای این پایگاه قرآنی به شمار میرود.
در بخش تفسیر با توجه به فرمتهای تخصصی و عمومی که ارجاع به متون تفاسیر زده شده، باعث شده است که وقتی کاربر یک آیه را انتخاب میکند، بتواند تفسیر آن را از میان 1600 جلد تفسیر ببیند. حجم انبوه اطلاعات در این پایگاه که از آن به انفجار اطلاعات هم تعبیر میشود، نیاز به مدیریت اطلاعات دارد که از آن به انقلاب اطلاعات یاد میشود و این پایگاه از طریق ابزارهای نوین فنی و پژوهشی، کاربر را زودتر و به شکل بهتری به خواسته خود میرساند و در زمان کوتاهی، پاسخهای دقیقتر و مناسبتری را پیدا میکند.
برای مثال اگر محقق بخواهد فقط در حوزه فقهی یا حدیثی پژوهش کند، میتواند کتب پایگاه را به تفاسیر فقهی یا روایی محدود کند و خیلی آسان به مطالب مرتبط و دلخواه خود دست یابد. همچنین اگر بخواهد در منابع تفسیری قرن خاصی تحقیق کند، میتواند سیر تحول و تطور تفسیر آیات قرآن را بر اساس زمان و قرن ملاحظه کند.
احادیث تفسیری
یکی دیگر از بخشهای این پایگاه احادیث تفسیری است. در این قسمت احادیث تفسیری به پنج دسته تقسیم شدهاند. اول، شامل احادیثی هستند که بیانگر فضایل است و فضیلت، ثواب یا خاصیتی را برای آیه نقل میکند؛ دوم، احادیث گویای اسباب نزول است که شأن نزول آیات را بیان میکند؛ سوم، احادیثی است که به تفسیر و توضیح آیات اختصاص دارد؛ چهارم، شواهد است؛ یعنی روایاتی که در خصوص موضوع یا مبحثی مشخص به آیه یا آیاتی خاص استدلال کرده است. این نوع احادیث مستقیماً تفسیری نیستند، ولی با تفسیر مرتبطند و پنجم، احادیث روایی است.
اعلام قرآن
یکی از مباحث مهم در تفسیر آیات قرآن کریم اَعلام قرآن است. مفسر برای تفسیر آیات قرآن، به یکسری مسائل کلیدی نیاز دارد که از جمله آنها اَعلام قرآن است. اَعلام شامل دو نوع صریح و غیر صریح است. اعلام صریح مثل اسامی انبیای الهی یا مکانهایی که نام آنها در آیات ذکر شده است. اعلام غیر صریح واژگان مبهمی هستند که به علم برمیگردند؛ مانند ضمایر، اسمای موصول و اسمای اشاره. دسته دوم از اعلام از اهمیت بسزایی برخوردارند، زیرا اعلام غیر صریح از مبهمات قرآن هستند و عدهای که از تقوای اعتقادی و عملی درستی بهره نمیبرند ممکن است برداشتهای غلطی از این دست اَعلام داشته باشند، چون مبهمات قرآن میتواند مصادیق مختلف و متعددی داشته باشد و برخی هم مصادیق جعلی برای آن بتراشند. اینجاست که نقش و اهمیت کلیدی اعلام قرآن روشن میشود.
در میان آثار مکتوب، کارهایی در خصوص اعلام قرآن انجام شده، اما به شکلی که در پایگاه جامع قرآن عرضه شده است نیست و حتی در نرمافزارها و پایگاههای قرآنی مشابه نیز نظیر این کار وجود ندارد. در این پایگاه از ابتدا تا آخر قرآن، که مشتمل بر بیش از 88 هزار واژه است، بررسی و با توجه به تفاسیر مهم از جمله مجمع البیان طبرسی و جامعالبیان طبری، مصادیق و اعلام مبهمات قرآن شناسایی و استخراج شده و با ساختاری بسیار ارزشمند و قابل استفاده برای کاربران در این پایگاه در اختیار علاقهمندان قرار گرفته است.
یکی از کارهای خوبی که در این پایگاه درباره اعلام صورت گرفته این است که برای هر کدام از اعلام یک مقاله ذکر شده است. مجموع اعلام بیش از 1700 مدخل است و به همین تعداد مقاله وجود دارد. قابلیت دیگر این است که کاربر میتواند اعلام صریح را از غیر صریح تمییز دهد. ویژگی دیگر اعلام قرآن عرضه طبقهبندی و گروهبندی اعلام است که از این گروهها میتوان به نامهای خداوند، معجزات، پیامبران، مکانها، زمانها، گیاهان، جانوران، جنگها و... اشاره کرد.
فرهنگ موضوعی
فرهنگ موضوعی قرآن از دیگر امکانات این پایگاه است. کاربر در این بخش به دو منبع فارسی و پنج منبع عربی دسترسی دارد. در پایگاه دو درختواره فرهنگ موضوعی به دو زبان فارسی و عربی ارائه شده است تا کاربر از طریق تکواژهها به نمایهها و از آن طریق به موضوع و بعد هم به آیه مربوطه و تفسیر مرتبط با آن وصل شود.
این برنامه بیش از سه هزار تکواژه و مدخل دارد. زیرمجموع این تکواژههای موضوعی شامل بیش از 220 هزار نمایه و موضوع فارسی و حدود 28 هزار نمایه و موضوع عربی است. از ویژگیهای بخش فرهنگ موضوعی این است که ارتباط میان موضوعات و آیات دوسویه است؛ وقتی شما موضوعی را انتخاب میکنید، به آیه یا آیات مربوط به آن موضوع دسترسی خواهید داشت و زمانی که آیهای را انتخاب میکنید، میتوانید به موضوعات مرتبط با آیه مذکور نیز دست یابید.
قابلیت مرتبط در بخش فرهنگ موضوعی نیز فعال است و کاربر میتواند موضوعات مرتبط با موضوع انتخابی خود را مشاهده کند. همانطور که در بخش اعلام قابلیت دستهبندی وجود داشت، اینجا هم از این امکان بهره برده شده و تمام موضوعات قرآن ذیل پانزده دسته کلی به دو زبان فارسی و عربی جای داده شده است که از جمله آنها میتوان به ادیان و مذاهب، اشخاص، اعداد و جهات، جمادات، حیوانات، رنگها و... اشاره کرد.
اِعراب
اِعراب قرآن یکی از مباحث مهم تفسیری و از لوازم کار مفسر است. اعراب قرآنِ کارشده در پایگاه جامع قرآنی در واقع تفسیر ادبی جامع و کامل قرآن به حساب میآید. مفسر برای اینکه بتواند مراد و مقصود حق تعالی را از آیه مورد نظرش درک کند و بر اساس آن تفسیری از آیه را ارائه دهد، پیش از این کار باید یکسری مقدمات و لوازمی را انجام دهد. از این رو، باید تمام واژگان آیه را به صورت کامل از نظر صرفی، نحوی، بلاغی و لغوی شناسایی کند و بداند هر مفرد و واژه در آیه چه نقشی دارد و برای چه هدف و منظوری به کار گرفته شده است. این کار منوط به تسلط مفسر بر علم لغت، صرف، نحو، فصاحت و بلاغت است؛ یعنی اینها علوم پایه و کاربردی تفسیر است. در قسمت اعراب قرآن، نکات صرفی و نحوی و در واقع، تجزیه و ترکیب آیات ارائه شده است و از این نظر، مفسر یا محققِ آیات قرآن را بینیاز از مراجعه به منابع میکند.
بخش اعراب قرآن در این پایگاه سه بخش دارد که شامل تجزیه صرفی، ترکیب نحوی و تحلیل بلاغی است. بخش تجزیه صرفی تمام کلمات قرآن را از نظر علم صرف مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و نقش آن را مشخص میکند. آنچه باعث شده که این بخش برای همگان قابل فهم و استفاده راحت باشد این است که به صورت نمایش جدولی به تجزیه صرفی آیات پرداخته است. این شکل تجزیه صرفیِ کامل آیات را میتوان از ابتکارات و افتخارات پایگاه جامع قرآن دانست.
بخش بعدی، ترکیب نحوی آیات است که به صورت نمودار ارائه شده است. این نمودار در حقیقت تمرین کاربردی برای کسانی است که علم صرف و نحو را خواندهاند. در پایگاه جامع قرآن، کل آیات قرآن کریم برای اولینبار به صورت نمودار و پیکرهای دیجیتالی ترکیب شدهاند. این قابلیت هوشمند، کار مشترک بخش متنکاوی، معاونت فنی و گروه قرآن معاونت پژوهش است.
آیات مرتبط
یکی دیگر از بخشهای پایگاه جامع قرآنی آیات مرتبط است که دستیابی به آیات مرتبط با استفاده از پردازش هوشمند و ماشینی در سه حوزه مشابه لفظی، آیات همنشین در متون تفسیری و آیات مرتبط موضوعی در این بخش ارائه شده است.
مشابه لفظی
بخش مشابه لفظی دیگر قابلیت این پایگاه است. ارتباط لفظی یا همان متشابه لفظی آسانترین نوع ارتباط است و مراد از آن این است که واژه یا عبارتی یکسان و مشابه تکرار شده باشد. در واقع متشابه لفظی کمک شایانی در حفظ دقیق آیات میکند و از سویی روشی را برای بهتر استفاده کردن در تدبر معانی آیات ارائه میدهد، زیرا آیاتی را که مشابهند، ولی با عبارتی دیگر آمده را نشان میدهد و موجب آگاهی کامل به متن قرآن میشود.
آیات همنشین
در این بخش تفسیر قرآن به روشها و گرایشهای گوناگونی انجام میشود. یکی از این روشها تفسیر قرآن به قرآن است. در این روش مفسر تلاش میکند تا جایی که امکان دارد آیات را با کمک آیات دیگر تفسیر کند، زیرا برخی از آیات مبین و مفسر آیات دیگرند. این شیوه از بهترین روشهای تفسیری به شمار میرود که نخست توسط پیامبر خدا(ص) به کار گرفته و پس از آن از سوی امامان معصوم(ع) پیگیری شد. قرآن بر این روش تاکید میکند.
حسن این برنامه آن است که امکان استفاده از پرکاربردترین آیه همنشین را در اختیار کاربر قرار میدهد. این ویژگی باعث میشود که ارزش محتوایی آیات همنشین بالا رود، زیرا اگر آیهای در چندین پاراگراف از سوی مفسران به عنوان شرح و تفسیر ذیل آیه جاری به کار رفته باشد، حتما از نظر محتوایی و معنایی با آیه جاری ارتباط تنگاتنگی دارد.
آیات مرتبط موضوعی
یکی دیگر از راههایی که میتوان از آن طریق به آیات مرتبط مفهومی و معنایی رسید، فرهنگ موضوعی قرآن است. فرهنگ موضوعی قرآن پژوهش جدیدی از گروه قرآن است که برای نخستین بار در پایگاه جامع قرآنی ارائه شده است که توضیح آن گذشت.
آیات در کتب
کار دیگری که در این پایگاه انجام شده، بحث پیوند احادیث و آیات در کتب است. در این بخش با استفاده از فرمتهای تخصصی، احادیث و آیات را به منابع و کتابهایی که این آیه یا حدیث در آنها آمده است پیوند و ارجاع دقیق دادهاند. به همین دلیل، وقتی کاربر یک آیه را انتخاب میکند، حجم انبوه و متنوعی از اطلاعات از جمله ترجمه، تفسیر، اعلام، احادیث و موضوعات مرتبط با آیه نیز در دسترس او قرار میگیرد.
براساس اعلام تیم طراحی پایگاه جامع قرآنی، در آینده احادیث پایگاه نورحدیث و مقالات پایگاه نورمگز به پایگاه جامع قرآن پیوند داده میشوند تا مسیر تحقیق و توسعه دانش برای کاربران هموارتر شود.
چند رسانهای
در این پایگاه 23 قرائت از قاریانِ شیعی و سنی جهان اسلام در سه قالب کلی ترتیل، تحقیق و تحدیر قرار گرفته است. هر ترتیل حدود سی ساعت، تحقیق حدود چهلوپنج ساعت و تحدیر نیز بین پانزده تا بیست ساعت زمان میبرد. بر اساس اعلام تیم طراحی، در فازهای بعدی صوتهای دیگری نیز در دستور کار قرار گرفته است. همچنین ترجمه گویای فارسی (فولادوند) و (مکارم) و نیز ترجمه انگلیسی (قرائی) به پایگاه اضافه خواهد شد.
آینده پایگاه
براساس اعلام گروه طراحی پایگاه جامع قرآنی، این گروه قصد دارد که در آینده تعداد ترجمههای قرآن را به 500 ترجمه افزایش دهد که تقریباً نیمی از آن فارسی و بقیه نیز به زبانهای دیگر است. همچنین، تلاش میکند که تعداد کتب پایگاه را به 3 تا 5 هزار جلد افزایش دهد. در بخش چندرسانهای نیز قرار است تلاوتهای مجلسی و ترتیل را غنیتر کند. کار دیگری که در دستور کار قرار دارد، افزایش رابط کاربری پایگاه از فارسی به زبانهای رایج دیگر است. رابط کاربری در نسخههای دسکتاپی، فقط از سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی پشتیبانی میکند، ولی در نسخه وب با توجه به گستردگی مخاطبان ما در عرصه جهانی، علاوه بر این سه زبان، باید زبانهای بیشتری مثل اردو، ترکی، روسی، فرانسه و آلمانی نیز پوشش داده شود.
در آینده همه پژوهشها و تولیدات قرآنی مرکز نور اعم از «جامع تفاسیر» و دیگر محصولات قرآنی مانند «دانشنامه علوم قرآن» و «فرهنگ موضوعی تبیان و المیزان» بر روی پایگاه ارائه خواهد شد. همچنین، مقرر شده است که در صفحه اول پایگاه دو فضا در اختیار متکفل پروژه قرار گیرد؛ در یک فضا آیات قرآن به مناسبت ایام در پایگاه قرار میگیرد و نیز فضای دیگر به اخبار و تازههای قرآنی اختصاص دارد.
وهاب خدابخشی
انتهای پیام