وحدت را از گفت‌وگو درباره اشتراکات آغاز کنیم

حجت‌الاسلام مهدی مسائلی، پژوهشگر مسائل دینی در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان درباره وحدت مذاهب اسلامی اظهار کرد: وحدت یک بعد سیاسی دارد که منظور از آن، تحقق امت واحده اسلامی است. اسلام، امتی دارد که گرچه اختلافات درونی و نگرش‌های مختلف دارند، ولی زیر پرچم این دین می‌توانند گردهم آیند، در زمینه‌های مختلف برای پیشرفت اسلام و خود همکاری کنند و در مقابل دشمنانی که اسلام را مورد هجمه قرار می‌دهند، صف واحدی باشند. این هدف حداقلی وحدت اسلامی است و هدف حداکثری آن نیز به ایجاد همکاری‌های اسلامی برمی‌گردد که مراتب مختلفی دارد و تمدن‌سازی اسلامی، حد اعلا و آرمانی آن محسوب می‌شود. اگر اسلام پیشرفت کند، همه کسانی که ذیل این پرچم قرار دارند نیز قدرتمند خواهند شد و اگر این نگرش‌های مختلف با عنوان امت اسلام را از دست بدهند، همه آنها تضعیف خواهند شد.

وی در ادامه افزود: در بعد دینی و علمی، ممکن است اختلافاتی ذیل اسلام داشته باشیم، یعنی همان اختلافاتی که به شکل‌گیری مذاهب مختلف در ابعاد فقهی، اعتقادی، عرفانی و... منجر شده است، ولی اسلام هسته ثابت و بدون تردیدی دارد که اعتقاد به توحید و رسالت پیامبر اکرم(ص) است. از طرف دیگر، آرمان‌های توحیدی نیز ذیل این هسته وجود دارد که تردیدناپذیرند. خداوند در قرآن، چنین وحدتی را نسبت به اهل کتاب نیز مطالبه می‌کند و پیامبر(ص) نیز همان آرمان‌های انبیای گذشته را بیان کرده است.

این پژوهشگر مسائل دینی ادامه داد: در درون اسلام نیز چنین مطالبه‌ای وجود دارد و گرچه شاهد اختلافاتی هستیم، ولی آرمان‌های مشترک دینی نیز وجود دارد که ذیل آن، همگان، مسلمان و در مسیر حق هستند. بنابراین، لازم است که ابتدا بر سر اشتراکات با یکدیگر گفت‌وگو داشته باشیم، برادری یکدیگر را بپذیریم و در یک مکان علمی و فرهنگی، درباره اختلافات به گفت‌وگو بنشینیم. در واقع، محور اصلی وحدت دینی و علمی این است که گفت‌وگو با اختلافات آغاز نشود، بلکه از اشتراکات شروع کنیم؛ تلاشمان این باشد که اختلافات را به حداقل برسانیم و حتی سوءتفاهم‌هایی را که در نبود گفت‌وگو و برادری ایجاد شده است حل‌ و فصل کنیم.

وحدت تاکتیکی کارایی ندارد

وی به تفاوت وحدت تاکتیکی و اعتقادی اشاره کرد و گفت: در وحدت تاکتیکی، نقطه پیوند میان مذاهب فقط صرف دشمن مشترک تعریف می‌شود، ولی امت واحده ذیل اسلام اتحاد دارد و عامل اتحاد فقط دشمن مشترک نیست، بلکه مسلمانی ماست. ما ابتدا مسلمان هستیم و سپس شیعه یا سنی. اگر دشمن به‌عنوان عامل اتحاد تعریف شود، ممکن است فقط با یکی از مذاهب دشمنی داشته باشد، آن وقت دیگر مذاهب دغدغه‌ای برای مقابله با آن نخواهند داشت، ولی وقتی از امت صحبت می‌کنیم، همه مذاهب ذیل اسلام تعریف می‌شوند و پیشرفت یا تضعیف اسلام، حکم پیشرفت یا تضعیف همه آنها را خواهد داشت. بنابراین، اگر امت‌گرایی وجود داشته باشد، وحدت از حالت تاکتیکی بودن خارج می‌شود، ولی اگر فقط بر دشمن مشترک تأکید شود، این وحدت، تاکتیکی خواهد بود. وحدت سیاسی نیز به دو نوع اصلی و اعتقادی و تاکتیکی و مصلحتی تقسیم می‌شود. در نوع دوم، مشترکات در نظر گرفته نشده است، مثل وقتی که یک کشور با کشوری دیگر در مقابل کشور سوم متحد می‌شود. در اینجا، هسته و اصل مشترک وجود ندارد و عامل پیوند فقط دشمن مشترک است. اگر جهت این دشمنی تغییر کند، اتحاد نیز فرومی‌پاشد.

حجت‌الاسلام مسائلی درباره شرایط اختلاف‌زدایی بیان کرد: ابتدا باید به این نکته اشاره کرد که متولیان وحدت سیاسی و دینی متفاوتند و هر کدام گروه خاصی محسوب می‌شوند. متولیان نوع اول بیشتر سیاستمداران و حاکمان کشورها هستند که اگر رأی و نظرشان به سمت امت‌گرایی باشد، اتحاد و همگرایی امت اسلامی بیشتر می‌شود. از طرف دیگر، متولیان وحدت دینی و علمی، علما، خواص و فرهیختگان یا به تعبیری، رهبران کشورها به‌شمار می‌روند. سایر اقشار نیز در مطالبه وحدت از این دو گروه تأثیرگذار هستند. یکی از اقداماتی که در این راستا باید انجام شود، این است که علمای شاخص مذاهب جلسات مشترک بیشتری با یکدیگر برگزار کنند تا همگرایی و رفع سوءتفاهم‌ها اتفاق بیفتد، چنانکه دهه‌ها پیش رهبرانی مانند آیت‌الله بروجردی مراوداتی با رهبران دینی اهل سنت داشتند که تأثیرات مثبتی به دنبال داشت. از طرف دیگر، اگر اختلافات سیاسی میان کشورهای اسلامی رفع و به صلح سیاسی منجر شود، زمینه همکاری در ابعاد مختلف ذیل امت‌گرایی فراهم می‌شود. به تعبیر دیگر، می‌توان گفت اگر اختلافات میان ایران و عربستان حل شود، بخش زیادی از واگرایی‌ها در جهان اسلام از بین می‌رود و به همگرایی منجر می‌شود.

وی به سیاست‌های کشور در خصوص وحدت مذاهب اسلامی اشاره کرد و گفت: ما در طرح موضوع وحدت فعال بودیم، ولی بیشتر به سمت آرمان‌گرایی و قله‌های وحدت در فضای رسانه‌ای حرکت کرده‌ایم و گام‌های جزئی، تدریجی و ظریف وحدت اسلامی را هنوز برنداشته‌ایم، حتی به مباحث جزئی در مسیر نظریه‌پردازی وحدت اسلامی نپرداخته‌ایم تا الگوی رفتاری و سیاست‌ورزی در این زمینه تعریف کنیم. از جهاتی نیز منفعل عمل کرده‌ایم، چون فعل و انفعالات دنیای اسلام همیشه در مواجهه با ما اتفاق افتاده است. این عوامل سبب شده تا وحدت بیش از آنکه به‌صورت عملی پیش برود، حالت شعاری و نمادین داشته باشد.

گفت‌وگو از محبوبه فرهنگ