«تذکار وحی» منبع مناسبی برای انس تدریجی با قرآن است/ استفاده از ترجمه آیت‌الله مشکینی در تألیف آثار

به گزارش ایکنا، نشست هفتم از سری برنامه ترجمان 2، مروری بر اندیشه‌ها و پژوهش‌های قرآنی و حدیثی با موضوع معرفی کتب «تذکار وحی» و «حزب مفصل»، 24 آذرماه از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد.

حجت‌الاسلام و المسلمین فتح‌الله نجارزادگان، استاد تمام پردیس فارابی دانشگاه تهران و از نویسندگان این دو کتاب در سخنانی، گفت: دو سال قبل شورای عالی حوزه علمیه مصوبه‌ای داشت که گفته بود طلاب باید یک دور قرآن را به صورت کلی مرور کرده و با آن آشنا شوند، در گام بعد نسبت به قرآن شناخت بیشتری داشته باشند و در مقطع بعد، اجتهاد و استنباط از قرآن داشته باشند.

نجارزادگان افزود: ما برای تدوین آثاری برای آشنایی آنان با معارف قرآن، حداقل 30 جلسه با نخبگان نشست و برخاست کرده و کارهای مشابه را دیدیم ولی به کتابی که باید مصوبه شورای عالی را پوشش می‌داد، دست نیافیتم. لذا بنا بر این شد تا تفسیری با 10 مؤلفه بنویسیم، از جمله اینکه در سمت راست کتاب، متن قرآن، واژگان، ترجمه و نکات لغوی و ادبی و نکات تجویدی و در چند جزء اول، پژوهش هم وجود داشته باشد.

وی اضافه کرد: در آغاز سوره، چشم‌انداز سوره سپس هدف آن بیان شده و بعد وارد مروری بر آموزه‌ها می‌شود؛ یعنی مباحث تفسیری به صورت روان و در عین حال عمیق دیده شده است. یکی دو آیه به عنوان آیه زندگی از سوره‌ها و در مجموع حدود 300 آیه برای این درسنامه انتخاب شده است که کاربرد بیشتری در زندگی افراد دارد و پرسش و پژوهش هم در این کتاب آمده است.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: این مدل باید در یک صفحه گنجانده می‌شد تا هدف که آشنایی انس‌گونه با قرآن است، برای مخاطب ایجاد شود و مقدمه و زیرساختی برای ورود به گام دوم یعنی شناخت و اجتهاد فراهم شود. این کار هم سهل بود و هم سخت، زیرا قرآن ظرافت‌هایی در واژه و مفهوم معنا دارد که در به‌گزینی و خلاصه‌نویسی ممکن است از دست برود، ولی تلاش کردیم تا در 15 جزء نخست به خوبی این فرایند انجام شود و 15 جزء باقیمانده هم انجام خواهد شد.

نجارزادگان گفت: ما باید کاری می‌کردیم که انس با قرآن محقق شود، به همین دلیل بیشترین اهتمام ما بر این بود که چهره پیوسته آیات را نشان دهیم نه احساس گسستگی؛ همچنین کانون و کلیدواژه‌ها را مشخص کنیم که به صورت آبی رنگ آمده است.

وی اضافه کرد: کارهای انجام شده در سمت راست کتاب که ترجمه، توضیح واژه‌ها و نکات لغوی و ادبی و آزمون است کار استاد صفوی بوده و انصافا ظرافت‌های کار به خوبی انجام شده است.

برخی ویژگی‌های کتاب

نجارزادگان تصریح کرد: کتاب در سه دفتر آمده که دفتر اول، پنج جزء اول و دفتر دوم پنج جزء آخر و دفتر سوم واجد سوره‌های منتخب مانند یوسف، مائده، یس و حجرات و ... است و انتخاب این سور کاملا حساب شده است مثلا یوسف انتخاب شد تا خیلی‌ها که فیلم یوسف را دیدند با خواندن این کتاب می‌توانند آن را تداعی کرده و معارف هدایتی آن را بیابند. یا سوره حجرات دارای مفاهیم اخلاقی است و سوره احزاب مبین جایگاه والای پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) است.   

وی افزود: کتاب به گونه‌ای طراحی شده که اگر کسی بخواهد تلاوت قرآن کند می‌تواند، کسی بخواهد بیشتر بداند و علاقه و وقت بیشتری دارد، ترجمه را می‌خواند، همچنین آیه زندگی را مطالعه می‌کند و اگر باز اطلاعات و مفاهیم بیشتر بخواهد، فضا برای او فراهم است و مطالب در عین انسجام، استقلال خود را هم دارد. ضمن اینکه مفاهیم بیان شده می‌تواند در زندگی انگیزشی، اعتقادی و بینشی انسان مؤثر باشد، مثلا در ذیل تعبیر قرآنی «علیکم انفسکم ...» آمده که خودشناسی می‌تواند به خداشناسی منجر شود.

نجارزادگان افزود: در مقدمه هر سه کتاب تذکار وحی، آوردیم که هدف چه بوده و مدرس آن باید به چه علومی مجهز باشد، این کتاب متن درسی برای سطوح اولیه حوزه و پایه‌های دو، سه و چهار است ولی کسی که آشنایی با ادبیات عرب هم ندارد، می‌تواند از آن بهره‌مند شود و با آن انس بگیرد.

بهره‌گیری مبلغان و ائمه جماعات

وی گفت: همچنین این کتاب در اختیار مبلغان قرار گرفته تا در جلسات و مباحث تفسیری و قرائت قرآن نکاتی از آن را بیان کنند، ائمه جماعات هم می‌توانند نکاتی از آن را به اختصار برای مردم بیان کنند. البته برخی پرسش‌ها در کتاب مطرح شده تا مخاطب احساس کند مطالب قرآن خیلی عمیق‌تر از این حدی است که بیان  شده است. 

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: متون مختلفی از سوی وزارت علوم برای تدریس در دانشگاه وجود داشت ولی آنها این متن را پسندیدند و آن را برای دانشجویان هم مورد استفاده قرار دادند. این کتاب در قالب 18 واحد درسی برای دانشجویان کارشناسی ارائه می‌شود و می‌تواند جوانان را با پیام‌ها و آیات قرآن و نکات ادبی و لغوی آن آشنا کند.

وی تاکید کرد: امیدوارم 15 جلد مابقی هم در دو قطع وزیری و رحلی برای مجالس قرائت و تفسیر، نیروهای مسلح، اطبا و مهندسان و دانشجویان مختلف حتی رشته‌های غیر الهیات آماده و در کنار مجلدات تولیدشده ارائه شود.

متنی مناسب برای طلاب

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدرضا صفوی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف قرآن و پژوهشگر تفسیر و ترجمه، گفت: حوزه علمیه، متن مناسبی برای تدریس در اختیار نداشت بنابراین گاهی مجمع‌البیان، گاهی المیزان و جامع الجوامع و ... تدریس می‌شد که برای طلای سخت بود و به خصوص طلاب مبتدی نمی‌توانستند ارتباط با آن برقرار کنند از همین رو به تدوین این اثر روآوردیم.

وی افزود: طلبه وقتی وارد کلاس قرآن شود، بدون پیش مقدمه نمی‌تواند جامع الجوامع و مجمع و المیزان را بخواند، بنابراین باید کتابی هم سطح با سواد آنان طراحی شود که به کتاب تذکار و حزب مفصل رسیدیم. در این سه جلد تذکار، به ترتیب متناسب با افزایش سواد طلاب، مطالب عمیق‌تر شده است.

حجت الاسلام صفوی تصریح کرد: در مورد بخش ترجمه این کتاب، برخی می‌گفتند از ترجمه‌های موجود استفاده شود ولی در مجموع عمده افراد شورای مربوطه و تصمیم‌گیر در این زمینه، ترجمه آیت‌الله مشکینی را پسندیدند زیرا مزایای خوبی دارد؛ از جمله اینکه از دقت بالایی برخوردار است.

وی اضافه کرد: مثلا در ترجمه آیه 59 انعام «وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ؛ عمده مترجمان گفته‌‌اند هیچ تر و خشکی نیست، مگر اینکه در کتابی مبین است؛ ولی ایشان معنایی با اندک تفاوت را بیان کرده است.

وی اضافه کرد: ویژگی دیگر ترجمه آیت‌الله مشکینی این است که در معانی مشترک برای یک تعبیر و لغت، همه معانی را آورده است، مثلا در تعبیر «النجم اذی هوی»، هر دو معنای هوی یعنی فروافتادن و بالاآمدن را بدون قراردادن در پرانتز آورده است. مضاف بر این مزایا، شخصیت معنوی آن عالم بزرگوار هم بر کسی پوشیده نیست و در انتخاب این ترجمه مؤثر بود.

چرا تفسیر آیت‌الله مشکینی انتخاب شد

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف قرآن بیان کرد: البته تصرفاتی در این ترجمه شده است زیرا ترجمه ایشان تفسیری است و ما عناصر تفسیری را حذف کردیم؛ همچنین همه مترجمان اذعان دارند که ترجمه بدون خطا و لغزش نداریم، بنابراین برخی لغزش‌ها و ترک اولی‌های ترجمه را اصلاح کردیم و مقداری ویرایش‌های روزآمد هم انجام شده است تا با نثر معیار امروز سازگارتر باشد.

وی گفت: در بحث واژگان هم از منابع اصیل مثل المصباح المنیر، مقاییس اللغة و مفردات راغب و ... بهره برده شده است، همچنین همه اطلاعات مرتبط با واژه را نیاوردیم تا بخشی توسط استاد بیان شود؛ مثلا در «نستعین» معنای آن آمده ولی اینکه از چه صیغه‌ای است، بیان نشده تا دانشجو به اطلاعات قبلی خود رجوع و یا استاد بازگو کند، البته در مواردی صیغه فعل هم بیان شده است.

حجت الاسلام صفوی بیان کرد: در نکات لغوی و ادبی هم به برخی واژگان از این منظر اشاره شده است؛ مثلا در «فَتَمَارَوْا بِالنُّذُرِ» نکات مرتبط مانند ریشه کلمه بیان شده است. تماری به معنای شک است که در فتماروا بالنذر با «با» آمده، در حالی که در موارد دیگر با «فی»، متعدی شده است و علت اینکه با «با» آمده برای آن است که هم به معنای شک و هم تکذیب است و خداخواسته هر دو معنا را مراد کند.

وی با اشاره به حزب مفصل، افزود: در کتاب حزب مفصل، پی‌نوشتی وجود دارد که در آن، ادله مرتبط با واژگان و نکات ادبی آدرس داده و اگر در ترجمه خصوصیتی بوده، علت آن ذکر شده است. همچنین در تذکار وحی، قطعاتی از تفاسیر مختلف مانند المیزان و ... آمده تا طلاب با متون تفسیری بیگانه نباشند.