معنای زندگی در سیاه‌چاله ارزش‌زدایی از همه چیز در برابر «پول»

به گزارش ایکنا؛ نهمین قسمت از برنامه رادیویی «در جستجوی معنا» با موضوع «عشق، تنهایی و معنای زندگی» با حضور امیرعباس علیزمانی دوشنبه 27 مردادماه از رادیو فرهنگ پخش شد.

امیرعباس علیزمانی در این برنامه گفت: یکی از عناصر دنیای مدرن پول است. برای شناخت دنیای مدرن باید پول را خوب بشناسیم. پولی که امروز با آن مواجه هستیم، تبلور مدرنیته است. پول یک اتمسفر، فضا و زیست‌جهان است و ما را تغییر داده است. آدمی در عالم خاکی نمی‌آید به دست/ عالمی دیگر بباید ساخت و از نو آدمی. البته منظور حافظ اینجا آدمی است که رو به سوی عشق دارد. پول ما را یک آدم دیگر کرده است و همه‌چیز را با آن می‌سنجیم. پول یک باطنی دارد که البته همه‌چیز را بی‌باطن می‌کند. مانند دالان یا کوره‌ای است که هر چیز را از خود عبور دهد مانند خود می‌کند. درست بر خلاف عشق است. هر چه گوید مرد عاشق بوی عشق/ از دهانش می‌جهد در کوی عشق.

استاد فلسفه دانشگاه تهران افزود: پول امروز دنیای ما را زیر و رو کرده و در ابتدا ابزار بود، اما امروز تبدیل به غایت شده است. یکی از چیزهایی که ما را از هم جدا کرده، پول‌اندیش شدن ماست. همان‌طور که در هفته گذشته هم گفتیم عقلانیت جدید معطوف به غایت و عقلانیت ابزاری است. پول ابتدا مبنای مبادلات بود، اما به تدریج به اعتبار تبدیل شد و کم‌کم مبنای اعتبار همه اعتبارات شد. زیمل می‌گوید پول همه‌چیز را همسان می‌کند. امروز انسان هم با پول سنجیده می‌شود. زیمل معتقد است نیروهایی بیرون از ما وجود دارند که زیست‌جهان ما را زیر و رو می‌کنند - یعنی همان داس‌منی که هایدگر می‌گفت - که مهم‌ترین آن‌ها پول است.

وی ادامه داد: پول همه‌چیز را ابژه می‌کند و حتی انسان را تبدیل به شیء می‌کند و رابطه‌ها ابزاری می‌شوند و رابطه‌ها دیگر اصیل و معنادار و دوسویه نخواهند بود. این می‌شود که انسان تنها می‌شود. زیمل همچنین می‌گوید انسان سنتی با طبیعت مبارزه می‌کرد تا زنده بماند اما انسان‌های جدید با هم مبارزه می‌کنند تا درآمد داشته باشند. امروز دیگر بزرگ‌ترین سؤال، سؤال از هستی نیست بلکه این است که چقدر؟ انسان جدید همه‌چیز را به خاطر سود می‌خواهد. بی‌رحمی پول در همین است و به همین دلیل است که می‌تواند همه‌چیز را از بین ببرد.

امیرعباس علیزمانی اضافه کرد: ارزش اقتصادی هم داریم، ولی وقتی این ارزش سایر ارزش‌ها را می‌خورد و از بین می‌برد. دیگر رابطه‌ها عاشقانه نیست و تابع محاسبه خواهد شد. به تعبیر ارسطو خوشبختی در درون انسان است، اما به وسایل بیرونی هم نیاز دارد. از دید ارسطو ما فضیلت‌های روحی و فکری، فضیلت‌های جسمی و فضیلتی به نام ثروت داریم. برای خوشبختی ثروت هم لازم است. من بشخصه معتقد نیستم که با فقر می‌شود به خوشبختی رسید. در هفته‌های گذشته هم گفتم که اصلاً فقر عامل تنهایی است. اما مسئله این است که این فضیلت بیرونی قرار است به ما کمک کند نه این‌که به فضیلت اصلی تبدیل شود. از قضا سرکنگبین صفرا فزود/ روغن بادام خشکی می‌نمود.

وی سپس گفت: پول امروز با پولی که پدران ما با آن سروکار داشتند خیلی فرق کرده است. در رویای آمریکایی به زندگی خوشبخت یعنی داشتن شغل خوب، همسر خوب، آرامش و درآمد خوب فکر می‌کردند. اما به تدریج به زندگی برای سرمایه تبدیل شد. پول همه‌چیز را می‌خورد و همه‌چیز را تجاری می‌کند. یعنی همه‌چیز برای درآمد اهمیت پیدا می‌کند. این منطق اگر در کنار سایر منطق‌ها باشد خوب و جالب است اما امروز جنون پول را شاهد هستیم. ما جنون واحد لی فی الشجون/ بل جنون فی جنون فی جنون. مولانا در این شعر از جنون عشق به خداوند صحبت می‌کند که جنون زیبایی است که انسان را انسان‌تر می‌کند و به ما پر پرواز می‌دهد. این جنون عین عقل است. اما جنونی که امروز وجود دارد این‌گونه نیست.

امیرعباس علیزمانی اظهار داشت: منطق پول سود است و به دنبال سؤال چقدر است. آن‌وقت همه‌چیز را کمی می‌کنیم و این وحشتناک‌ترین اتفاقی است که دارد می‌افتد. حتی ارزش پدر و مادر برای ما با پول سنجیده می‌شود. اگر پول تنها ارزش شد، خطرناک است، اما اگر یک ارزش در کنار سایر ارزش‌ها در نظر گرفته شد، آن‌وقت زیبا و حتی فوق‌العاده است. مثلاً پول برای کار ما یک محرک است. زیمل چند ویژگی برای پول بیان می‌کند. یکی ارزش زدایی و از بین بردن تمام ارزش‌هاست. دیگر این‌که روابط کیفی را به روابط کمی تبدیل می‌کند.

وی خاطرنشان کرد: مولانا می‌گوید: او عصاتان داد تا پیش آمدیت/ آن عصا از خشم هم بر وی زدیت. ابزار وقتی به غایت تبدیل شود خطرناک می‌شود. قدرت، سواد و اطلاعات هم همین‌طور است. این‌ها ابزارند اما مهم است که ما با این ابزارها چه می‌کنیم؟ برخی غرق در ثروت‌اند و کارخانه دارند اما با کارگر خود با بی‌رحمی رفتار می‌کنند. این افراد آرامش روحی ندارند. پول بی‌رحم و خستگی‌ناپذیر است. همین الان واکسن کرونا که قرار است تولید شود همه بحث‌ها بر سر این است که چقدر سرمایه می‌تواند بیافریند؟ چون پری غالب شود بر آدمی/ گم شود از مرد وصف مردمی/ هر چه گوید آن پری گفته بود/ زین سری زان آن سری گفته بود. درباره پیامبر می‌بینیم که خدا بر او غالب شده بود. وقتی عشق غالب شود زیبایی و لطافت و مهربانی حاکم می‌شود.

امیرعباس علیزمانی در پایان گفت: پول از طرفی ابزار امتحان هم هست و مانند پل صراط است که البته اکثراً از روی آن می‌افتند. پول حد یقف ندارد مگر این‌که انسان بر خود مسلط باشد و ارزشی بالاتر برای خود داشته باشد. هر کس پيش کلوخي سینه‌چاک/ کاين کلوخ از حسن گشته جرعه ناک/ باده درد آلودتان مجنون کند/ صاف اگر باشد ندانم چون کند.

یادآور می‌شود، برنامه رادیویی «در جستجوی معنا» با موضوع «عشق، تنهایی و معنای زندگی» کاری از گروه اجتماعی رادیو فرهنگ با اجرای یاسر هدایتی و به تهیه‌کنندگی محمدرضا حاج‌حیدری است که دوشنبه هر هفته ساعت 21 از رادیو فرهنگ (موج FM ردیف ۱۰۶) پخش می‌شود. این برنامه به صورت تصویری از سایت رادیو فرهنگ و اپلیکیشن ایران صدا قالب تماشاست.