به گزارش ایکنا؛ آداب و رسوم مردم تونس در رمضان همچون سایر کشورهای اهل سنت تفاوتهایی با سنتها و آداب مذهبی شیعیان دارد، اما مشترکات بسیاری نیز در این بین وجود دارد.
مردم تونس به شوق رمضان با تمیز کردن خانههایشان و خرید لوازم و ظروف جدید به استقبال رمضان میروند و ویترین قهوهخانهها و کافهها را زینت میبخشند و منارههای مساجد جامع در همه شهرهای تونس آذینبندی میشوند. جنبوجوش در بازارها، فروشگاهها، معابر و خیابانهای شهر در اواخر ماه رمضان و نزدیک به عید فطر به اوج خود میرسد؛ به گونهای که فروشگاهها در نیمه دوم رمضان تا دو بامداد فعالیت میکنند.
رمضان جایگاه ویژهای در میان مردم تونس دارد و مهمانیهای خانوادگی و جشنهای بسیاری در این ماه برپا میشود و تونسیها شبهای رمضان را با برپایی محفل شعر و آوازهای دینی جشن میگیرند. ماه رمضان در تونس مناسبتی برای همدلی اجتماعی و احیای میراث اسلامی جامعه این کشور است. در این ماه شاهد برپایی «سفرههای مهر» یا همان سفرههای افطار هستیم که نشان از همبستگی و همدلی اجتماعی دارد و کمک به خانوادههای مستمند و تشکیل هیئتهای خیریه که هدایا و مبالغ نقدی را به نیازمندان ارائه میکنند، از مظاهر آن است. به طور مثال وزارت امور اجتماعی تونس امسال به حدود دوازده هزار خانواده نیازمند در «بنزرت»، شهری ساحلی در 65 کیلومتری پایتخت تونس کمک مالی کرد تا بتوانند هزینههای مورد انتظار ماه رمضان را در سال 2019 میلادی پشت سر بگذارند، همچنین کمیتههای خیریه منطقهای دیگر با هماهنگی بخش توسعه اجتماعی وزارت امور اجتماعی اقدام به ارائه کمک به 1500 خانواده کمدرآمد کردند.
افزون بر این «اتحادیه همبستگی اجتماعی» تونس امسال با حلول ماه رمضان اقدام به توزیع کمک در میان بیش از 55 هزار نفر به ارزش کلی حدود 4.4 میلیون دینار تونس کرده است. در شهر «قیروان» نیز شاهد برپایی سفرههای افطار و سحری رایگان با میانگین روزانه 300 افطار و 300 سحری بودهایم.
بنا به اعلام رایزنی فرهنگی ایران در تونس، فعالیت مساجد به ویژه مساجد جامع در شهرهای تونس در ماه رمضان دوچندان میشود و از منارهها نیز صدای بلند تلاوت قرآن به گوش میرسد که بیشتر دانشآموختگان دانشگاه علوم اسلامی الزیتونه تلاوت میکنند. گروهی از مردم تونس پس از افطار برای مشارکت در نماز تراویح و شرکت در محافل ایراد خطبه و جلسات ارشاد اسلامی و برگزاری سخنرانیها و محافل دینی و نیز تلاوت آیاتی از قرآن کریم در مساجد حضور مییابند.
جلسات قرائت و ختم قرآن کریم و حدیث نبوی شریف متعددی نیز برگزار میشود. انجمنهای قرآن تونس در شهر قیروان و پایتخت و شهرهای ساحلی و شهرهای جنوب تونس نیز اقدام به برگزاری مسابقات حفظ قرآن میکنند و خانوادههای مرفه نیز به میمنت این ماه جلسات شبانه «السلامیة» را برگزار میکنند. السلامیة گروهی از خوانندگان هستند که همراه با دفنوازی ابیاتی را در مدح و منقبت پیامبر اسلام(ص) و نیز برخی اشعار صوفی را میخوانند. مشارکت در این محافل منحصر به مردان است.
ماه رمضان نزد مردم تونس ماه تعمیق پیوندهای خانوادگی و تحکیم روابط خانوادگی و تازه کردن دیدارها و رفتن به قهوهخانه و رستوانهاست و جشنها و مراسم شادمانی را نیز برگزار میکنند.
لیلة القرش
یکی از رسوم پسندیدهای که از همان نخستین شب ماه رمضان، همراه این ماه مبارک است، رسمی است که تونسیها آن را «لیلة القرش» مینامند به معنای شب پیش از روز اول ماه رمضان یا همان آخرین روز ماه شعبان است که در آن شب شیرینی تهیه میکنند. در تونس معمولاً «رفیسة» از برنج پخته با خرما و کشمش تهیه میشود یا «مدموجه» که لایههای خمیر سرخشده است و تکهتکه شده و با خرما وشکر پر میشود. در شمال غرب تونس «العصیدة» با آرد و روغن و عسل تهیه میشود و در بخش ساحلی از کشمش نیز استفاده میکنند. اهالی جنوب تونس «برکوکش» درست میکنند و آردی است که دانههای درشتی دارد و با انواع سبزی پخت میشود.
غذاها
از جمله عادات مشهور تونسیها تهیه آذوقه یک ماه قبل از آغاز رمضان است که به «آذوقه رمضان» شهرت دارد. زنهای تونس دهها سال است که به این سنت سالانه عادت کردهاند. آنها پیش از حلول رمضان به منظور تأمین نیازهای آشپزخانه بدون اتکا به اجناس کارخانهای فروشگاهها، ادویه و غذاهای سنتی خود را از جمله «هریسه»، «بلغور عربی» و«سوپ جوی سنتی» را آماده میکنند.
تونسیها نیت روزه خود را با ذکر «اللهم إنی نویت صیام شهر رمضان الکریم: خدایا من نیت کردهام ماه مبارک رمضان روزه بگیرم» آغاز میکنند و با تکرار عبارت «صحة شریبتکم: سلامت باشید» به یکدیگر، که به معنی سلامتی و تندرستی است، افطار میکنند. معمولاٌ عادت آن است که مردم تونس با شیر و خرما روزهشان را باز کرده و این دعا را میخوانند «اللهم لک صمتُ وعلی رزقک أفطرتُ، ذهب الضمأ وابتلت العروق وثبت الأجر إن شاء الله: خدایا تنها برای تو روزه گرفتم و تنها با رزق تو روزهام را باز کردم، تشنگی رفت و رگها تر شد و انشاالله پاداش آن تثبیت شد» سپس نماز مغرب به جا میآورند تا پس از آن به سفرههای افطار بازمیگردند که در رمضان رنگ و بوی خاص خود را دارد. زنان تونسی خوشمزهترین غذاها را تهیه میکنند که مطابق با آداب و رسوم تونسیهاست.
همزمان با نخستین روز ماه رمضان، سفرههای افطار به عنوان یکی از مهمترین اجزایش با «بریک» و «طاجین» (نوعی سمبوسه و کوکو) رنگ و روی خاصی به خود میگیرد و این دو از بیشترین خوراکیهایی است که روزانه در صدر سفرههای افطار در خانهها و حتی رستورانهای تونسی قرار دارد. بریک با لایههایی از خمیری به نام «جلاش» تهیه میشود و شبیه سمبوسه است (غالباً با تخم مرغ و سبزیجات) که برحسب عادات مردم در مناطق مختلف تونس با گوشت قرمز و یا مرغ و جعفری و پنیر و پیاز نیز شکمپر میشود.
پس از خوردن «بریک» نوبت سوپ است، به خصوص سوپ «فریک» که همان سوپ جو با گوشت قرمز یا مرغ است، یا سوپ «لسان العصفور»(زبان گنجشکی) که با نوعی ماکارانی شبیه زبان گنجشک پخته میشود و یا «حلالم»، سوپی تهیه شده از سبزیجات و عدس و گاهی گوشت که در شهر بنزرت و سواحل تونس رایج است. سپس نوبت وعده غذای اصلی شامل سبزیها و گوشتهای مختلف پخته شده میرسد که معمولاً در تونس با روغن زیتون پخت میشوند. اما سالاد در سفره تونسیها از تنوع بسیاری برخوردار است که در دو دسته سالادهای کبابی (یا سرخ شده) و سالادهای خام تقسیمبندی میشوند. سفره سحرها نیز با غذاهایی چون «البوزة الدرع» (نوعی دسر بر پایه شیر)، «المسفوف» (بلغور عربی به همراه خرما و انواع مغز)، «البسیسه» (نوعی حلوا)، «العصیدة العربی» (دسری شبیه فرنی) خرما و شیر متمایز است.
با حلول ماه رمضان بازارها در تونس آکنده از شهروندانی میشود که برای خرید انواع سبزی و میوه و رفع نیازهایشان طی این ماه به بازار میآیند و تقاضاها در آن رو به فزونی میگذارد. با وجود بالا رفتن قیمتها و کاهش توان خرید شهروندان تونسی طی سالهای اخیر در نتیجه اوضاع نابسامان اقتصادی و با وجود این که مردم تونس از افزایش قیمتها رنج میبرند، اما نسبت مصرف خانوادههای تونسی در طی این ماه به شکل چشمگیری بالا میرود. براساس شاخصهای مؤسسه ملی مصرف نسبت افزایش قیمت در سال 2019 به سال گذشته، 34 درصد بالا رفته است. صاحبنظران معتقدند بخشی از این تورم ناشی از گسترش فرهنگ برپایی ولیمهها و میهمانیهاست. علاوه بر این برخی نشانههای احتکار هم در بالا رفتن قیمتها به خصوص احتکار روغن یارانهای، شیر، آرد و آرد سمولینا و شکر دیده میشود. به طوری که امسال خرید شیر در مقایسه با 67 و مرکبات 16 درصد افزایش قیمت داشته است(روزنامه «الصباح» 18/2/1398). برخی آمارها نشان میدهد که یکسوم غذاها در سطلهای زباله ریخته میشود و حرص و ولع مردم تونس باعث شده نتوانند دست از رفتار مصرفگرایانه افراطی خود بردارند.
افطار بر غیر سنت پیامبر(ص)
در روزنامههای تونس میخوانیم که در تونس جدید افطار روزهدارها با نوشیدنی قهوه و کشیدن سیگار پیش از خوردن افطار رواج دارد که افطار بر غیر سنت پیامبر نامیده میشود؛ به این معنا که پیامبر(ص) از روزهداران خواستهاند که با خرما یا شیر افطار کنند و این حدیث ایشان است که اگر خرما نیافتید، آب طیب و طاهر است.
محلات قدیمی و اصیل تونس پایتخت همچنان به فروش انواع شیرینیهای سنتی ممتاز ماه رمضان مشهورند و این شیرینیها را «الزلابیا» و «المخارق» مینامند. این شیرینیها از آرد گندم و عسل و کنجد به شکل تکههای گرد یا مشبک یا مستطیل مشابه با زولبیا و بامیه ما تهیه میشوند و اصالتاً متعلق به منطقه شمال غربی تونس است و به گفته خودشان هنوز راز ساخت آن نزد اهالی این منطقه محفوظ است. همچنین شیرینیهایی که تونسیها طریقه ساخت آن را از شامات و ترکیه یاد گرفتهاند و از مشهورترین آنها «المقروض القیروانی» (نوعی کلوچه خرمایی مخصوص قیروان) و«البوظة» و «المهلبیة» (انواع دسر با پایه شیر و نشاسته) و «الصمصة» (شیرینی که با خمیر سمبوسه تهیه میشود) است.
برنامههای فرهنگی
با نظارت وزارت امور فرهنگی و برخی انجمنهای ملی برنامههای فرهنگی و مراسمی در شبهای ماه رمضان با عنوان «جشنوارههای شهرها» برگزار میشود. شهرهای «بنزرت»، «المهدیه»، «صفاقس» از جمله شهرهای برگزارکننده این مراسم هستند و جشنواره «شبهای باردو» در تونسِ پایتخت در کنار دیگر برنامهها مانند شبشعرها و برنامههای هنری اصیل، موسیقی معنوی و سماع و آوازهای صوفی برگزار میشود. شبکههای تلویزیون دولتی و خصوصی نیز از طریق پخش سریالها و برنامههای دینی که مربوط به آداب روزهگرفتن و ماه رمضان در قرآن است، برنامههای فرهنگی متنوعی پخش میکنند.
در تونس مانند سایر کشورهای عربی ماه رمضان ماه رونق پخش سریالهای تلویزیونی است که بیشتر به سریالهای بی محتوای ترکی اختصاص مییابد. اما جالب است که بدانید از جمله مجموعههای پرطرفدار تلویزیونی که بی وقفه در چند سال اخیر در شبکههای تلویزیونی خصوصی تونس پخش شده و میشوند، سریالهای ایرانی یوسف پیامبر(ع)، مریم مقدس(ع)، مردان آنجلس و بشارت منجی بوده که کماکان از پربینندهترین سریالها هستند.
«لیلة النُص» در نیمه رمضان
شب نیمه ماه رمضان که در تونس «لیلة النُص» نامیده میشود، جایگاه برجستهای را به خود اختصاص داده است. مردم تونس با آمدن آن شادمان شده و غذاهای مخصوصی از جمله «بلغور عربی» با گوشت گوساله برای آن شب تهیه میکنند و به همدیگر تبریک میگویند، میهمانیها و رفتوآمدهای خانوادگی و خویشاوندی و دیدار دوستان و آشنایان در این شب به «اللمة» معروف است.
همچنین برخی مساجد با چراغ آذین بسته میشوند و خطبههای دینی و جلسات موعظه پس از نماز زیاد میشود و در مراسمی سنتی افرادی که گلابپاشهای نقرهای رنگ سنتی حاوی گلاب و عطرها به دست دارند، به مبارکی این شب گلاب به روی نمازگزاران میپاشند. این سنت در شب 27 ماه رمضان که در تونس مانند دیگر کشورهای اهل تسنن شب قدر نام دارد، تکرار میشود. این شب نیز برای تونسیها شب شادی و دعا و برگزاری مناسبات مبارک سنتیشان از جمله جلسات خواستگاری است.
از رسوم مردم تونس در شب 27 رمضان برگزاری جشنهای خانوادگی از جمله مراسم خواستگاری دختران و دادن هدیه به نامزدان است. این هدایا «الموسم» نام دارد و با توجه به شرایط و امکانات مالی خانوادهها متفاوتاند. برجستهترین این هدایا، طلا و شیرینی و در برخی موارد لوازم جهیزیه عروس است. در شب 27 رمضان مراسم شبزندهداریهای دینی برپاست و گروههای تواشیح اسلامی تا نزدیکیهای سحر رونق بخش این مراسم هستند.
همچنین در دهه آخر ماه رمضان که به «لیالی قدر» مشهور است، گروهی به مساجد روی میآورند و به عبادت و استغفار و قرائت ادعیه میپردازند. در روزهای آخر رمضان ختم قرآن صورت میگیرد و از جمله آداب و رسوم تونسیها در این روزها این است که چشمانشان را به خاطر عشق به عبادت و طلب رحمت و مغفرت رو به آسمان بالا میگیرند. علاوه بر این مردم تونس شب قدر را با رفتن به قبرستان و قرائت فاتحه برای اموات و تلاوت قرآن پس از اقامه نماز صبح گرامی میدارند. طی روزهای آخر ماه رمضان و به طور خاص شب بیست و هفت رمضان مردم تونس خود را برای استقبال از عید فطر آماده میکنند و شیرینیهای سنتی تونسی مخصوص عید را تهیه میکنند.
عید فطر در عقیده عامه مردم تونس در مقابل عید قربان، که آن را «عید اکبر» مینامند، معروف به عید اصغر است و شاید به همین دلیل یکی از رسوم تونسیها خرید لباس نو برای کودکان در ماه رمضان است، در حالی که برای خودشان در عید قربان خرید میکنند.
انتهای پیام