گیلان؛ مظهر زیباترین جلوه های عزاداری حسینی

به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا) از گیلان، محرم در باور مردم گیلان جلوه‌ای از مظلومیت و حماسه قیام عاشوراییان نهضت حسینی(ع) است مردم این استان هرساله در این ایام به خاطر مظلومیت حسین(ع) و یاران باوفایش در مبارزه با ظلم و ستم یزیدیان و مصیبتی که بر اهل بیتش روا شد با سرو سینه زدن، یاد و خاطره کربلای حسینی را زنده می‌ کنند.

هزاران شیفته‌ حسینی با شروع ماه محرم، کاروان دل را به هوای کربلا آنچنان روان می ‌کنند که گویی خود از حماسه سازان آن هستند. شیعیان خاندان عصمت و طهارت همراه با قافله کربلا در این ایام از کربلای دل به معلا می‌آیند و همراه حسینیان به حماسه‌ای دیگر می‌پردازند.

گیلانیان همچون مردم سایر مناطق ایران، آداب و رسوم ویژه ای برای سوگواری حسین بن علی(ع) دارند. مردم سعی می کنند تا در روزهای نهم و دهم محرم، به زادگاه خود بروند و در جمع بستگان و آشنایان خود در مراسم عزاداری شرکت کنند.

امامزاده ها، بقعه ها و مکان های مقدس، نقطه تمرکز دسته های عزاداری است. روضه خوان ها اغلب مداحان محلی هستند که گاه علاوه بر فارسی به زبان های مختلف گیلکی، تالشی و یا آذری نیز مرثیه می خوانند.
اعتقاد و باور خاص مردم به حضرت ابوالفضل العباس،علی اکبر، علی اصغر، حربن یزید ریاحی و زنان وکودکان سید شهدا در این ایام و برگزاری آیین‌ های ویژه سوگواری به نام آنان نمونه‌ ای ازباورداشت‌های مذهبی مردم استان است.

مردم گیلان در دهه اول ماه محرم با حضور در مساجد و حسینیه‌ ها و برگزاری مراسم نوحه، مصیبت خوانی، سینه ‌و زنجیرزنی ‌با آیین ‌های ویژه خود یک بار دیگر حماسه حسینی و مظلومیت اهل بیت(ع) را در باور مردم به نمایش می‌گذارند.

آئین‌های سوگواری مختلفی در مناطق شهری و روستایی گیلان همه ساله از سوی عزاداران حسینی اجرا می ‌شود که ریشه در فرهنگ دینی مردم این استان دارد. آماده‌ سازی مساجد و حسینیه‌ها، علم بندی و سیاه پوش کردن سر در مساجد و معابر و برپایی مجالس روضه خوانی، سینه زنی، زنجیرزنی، چهل‌منبر، شام غریبان، تعزیه‌خوانى و ... از آیین ‌های ویژه این ماه است.

علم بندی در گیلان
یکی از آیین‌ های عزاداری در این ماه مراسم ویژه «علم بندی» است که از یک روز مانده‌به‌ماه محرم تا روز هفتم این ماه در مناطق شهری و روستایی استان گیلان با آیین‌ های خاصی برگزار می ‌شود. علم بندی با روشن کردن شمع، نذر و نیاز و حاجت خواهی همراه است. شخصی که نذر و نیتی دارد پارچه سبز رنگی را بر علم می بندد.

در این مراسم مردم مناطق مختلف با پذیرایی از عزاداران در مساجد وحسینیه ها با تشکیل دستجات مختلف سینه‌ زنی و خواندن نوحه، پرچم ‌های سیاه را به نشانه عزاداری سیدالشهدا بر بالای سردر مساجد و گنبدهای آن نصب می ‌کنند.

این مراسم در دهکده تاریخی ماسوله و شهرستان مذهبی آستانه اشرفیه جلوه ‌ای ویژه دارد و هر ساله افراد زیادی برای شرکت دراین مراسم به این مناطق مسافرت می‌کنند اهالی ماسوله به این رسم «طوق بندی» می گویند.

علم واچینی در گیلان
«علم واچینی» در روزی دیگر، معمولا عاشورا و یا سومین روز درگذشت امام حسین(ع) که البته زمان آن برای بقاع مختلف فرق می کند، با مشارکت مستقیم کسانی که علم را بسته اند و دیگران انجام می گیرد.
در این روز کسانی که در فاصله علم بستن و علم واچیدن نذر و نیازشان برآورده شده با قربانی کردن گوسفند و طعام دادن به زایران حضور فعال تری دارند.

پس از باز کردن پارچه های دور علم، چوب علم را در مسجد گذاشته می شود و علم رخت (پارچه های علم) را در بقچه ای می پیچیدند و درون خمره ای که داخل بقعه و یا مسجد بود جا می دهند و روی آن را می پوشاندند و گاه برای آنکه دستبرد نخورد به خانه متولی برده می شود تا ماه محرم سال آینده، دوباره آن را دور علم ببندند یا به اصطلاح علم بندی کنند.

تشکیل دستجات سینه و زنجیرزنی با شیوه‌ های مختلف دو ضرب، پنج ضرب و سه ضرب بر سینه و پشت نمونه‌ای از عزاداری در این ایام است که با توجه به نوع نوحه و ریتم آن در مناطق مختلف استان اجرا می‌شود.

«ککه» یا «کشته»؛ نذری مردم گیلان
پخت و توزیع نوعی شیرینی به نام «ککه» یا «کشته» که با آرد و شکر، آب و روغن تهیه می ‌شود بین عزاداران آیین دیگری است که در باور مردم برخی مناطق استان وجود دارد. شربت‌دهی و نصب منبع ‌های آب دراطراف مساجد، سطح شهر و مناطق تردد دستجات عزاداری و همچنین پذیرایی از عزاداران در شب ‌های پایانی دهه اول محرم از دیگر رسوم رایج محرم در گیلان است.

در دوازدهمین روز ماه محرم یعنی سومین روز از شهادت امام حسین، در برخی نقاط گیلان از جمله انزلی دسته ای به نام «دسته قوم بنی اسد» به راه می‌افتد. بنا به روایات تاریخی، قوم بنی اسد که از اعراب ساکن سواحل فرات بودند، روز سوم عاشورا به محل قتلگاه رفتند و اجساد شهیدان را دفن کردند.

دسته قوم بنی اسد لباس‌های بلند سفید می پوشند و برخی بیل و کلنگ بر دوش می گیرند و چنین می نمایند که برای دفن شهیدان کربلا می  روند و نوحه هایشان نیز حکایت از همین امر دارد.

کرنانوازی سنت دیرینه گیلانیان
کرنانوازی از سنت‌های قدیمی استان گیلان است که در ماه های محرم و صفر در مناطق مختلف این استان نواخته می شود این سنت مذهبی بیشتر در شهرهای آستانه اشرفیه، رحیم آباد، واجارگاه و کلاچای در شرق استان گیلان پا برجا و به قوت خود باقی است.

کرنانوازی در گیلان به عنوان یک نوع عزاداری مرسوم است. کرنا یکی از سازهای منطقه است که تا پیش از این برای اطلاع رسانی و اعلام خبری به مردم از آن استفاده می‌شده و امروزه تنها به عنوان ساز مراسم عزاداری شخصی و مذهبی از آن استفاده می شود.

کرنا معمولا به صورت دسته جمعی و در قالب گروه های ده نفره کرنانواز نواخته می شود که یک نفر سرگروه بوده و بقیه او را همراهی می‌کنند. طریقه نواختن کرنا بدین گونه است که شخص با تجربه ای به عنوان تک نواز گروه، نوایی را در کرنا می دمد و بقیه نفرات پاسخ می دهند.

تک نواز گروه، مصیبتی از حضرت امام حسین(ع) را در داخل کرنا دمیده و پس از آن صدای "وای وای" از کرنای وی به گوش می رسد در این لحظه گروه، نوای «حسین وای» را در کرنا می دمند بدین ترتیب شنوندگان «وای وای، حسین وای» را از تک نواز و گروه او می شنوند.

سقاشدن کودکان، نذر حضرت علی‌اصغر(ع)
اطعام دهی، پرداخت نذورات، شربت دهی، راه‌اندازی علم و کتل، دخیل بستن مردم با پارچه سبز برروی علم ها، حمل پرچم‌ های سبز با عبارت‌های «یا حسین شهید» به وسیله کودکان و نوجوانان و سقاشدن کودکان سیاهپوش با عنوان نذر حضرت علی‌اصغر(ع) از جمله جلوه‌های زیبای آیین‌های‌سوگواری در این منطقه است.

سقاشدن برخی از کودکان در روز عاشورا با لباس سبز و سربند یاحسین مظلوم و یا عباس از نذورات خانواده‌های استان است. برگزاری مراسم تعزیه خوانی، آتش‌زدن خیمه ‌ها، راه‌ اندازی کاروان ‌های شتر و اسب با سواران سبزپوش و سرخ پوش از دیگر آیین ‌های سوگواری شهادت سالار شهیدان کربلا و‪ ۷۲‬تن ازیاران با وفایش در گیلان است‬.

جوانان گیلانی نیز دراین ایام با حضورفعال و خودجوش و تشکیل هیئت علی‌اکبر و خیمه جوانان بنی‌هاشم فضای آکنده از معنویت را به نمایش می‌گذارند. برخی از مناطق استان گیلان به دلیل وجود بارگاه امامزادگان جلوه‌ای دیگر در ماه سوگواری سالار شهیدان دارد.

آرامگاه حضرت سلطان سیدجلال ‌الدین اشرف درآستانه‌ اشرفیه، امامزاده هاشم در جاده رشت به رودبار در این ایام مملو از حضور سوگواران اهل بیت(ع) است و هر ساله در ماه محرم مردم این استان با راه ‌اندازی دستجات مختلف عزاداری به این مکان‌ها می‌آیند.

اکثر روستاها و مناطق شهری گیلان دراین ایام تا پاسی از شب مملو از حضور دوستداران سالار شهیدان برای برگزاری مراسم ‌ عزاداری است، شکوه و عظمت این مراسمات که با نوحه خوانی، مداحی، سینه زنی، زنجیرزنی و شبیه خوانی همراه است در روزهای تاسوعا و عاشورا به اوج خود می‌ رسد.

آیین سنتی «چهل منبر»
آیین سنتی «چهل منبر» از دیگر مراسمی است که در شب عاشورای حسینی در اغلب مناطق استان گیلان به اجرا در می‌آید. در غروب تاسوعای حسینی برخی از افراد که نذر و حاجتی دارند با قرار دادن یک میز چهار پایه و ظرفی پر از برنج و مقداری خرما در کنار ظرفی خالی به همراه تعدادی شمع به اجرای این آیین می‌پردازند.

در این میان عزاداران حسینی که اغلب آنها بانوان هستند و نیتی در دل دارند باید 40 شمع و خرما تهیه کرده و با پای پیاده ‪ ۴۰‬بار مسافتی را طی کنند و هربار که به مقصد رسیدند یک عدد شمع و یک عدد خرما در آنجا قرار دهند، در این میان برخی از افراد روزه سکوت می‌ گیرند و تا پایان مراسم سخنی نمی‌گویند.‬

«شام غریبان حسینی» عزاداری با شمع در شامگاه روز عاشورای حسینی است که از دیگر آیین‌های سنتی در گیلان است. در این مراسم عزاداران حسینی با تشکیل دستجات سینه زنی و با در دست گرفتن شمع ‌هایی روشن در کوچه و خیابان ‌ها به راه ‌افتاده و به نوحه خوانی و سینه زنی می‌ پردازند.

«لال پله»
در شب شام غریبان که شمع به دستان از کوچه های تاریک می گذرند زن هایی پیچیده در چادر که تلاش می کنند کسی آن ها را نشناسد، از کوچه ها می گذرند و خانه های ویژه ای را می جویند که از آشپزخانه هایشان بویی برخاسته از شیرین پلو آمیخته به زعفران می آید. این زنان که بیماری در خانه داشته و یا خواسته ای در دل و یا شکمی گرسنه؛ کفگیری بر در می کوبند و چون در باز می شود بدون هیچ کلامی دیگ و کفیگیر را به صاحبخانه داده و او مقداری از شیرین پلو ریخته شده را که نثار نام دارد با همان کفگیر در دیگ ریخته و به وی باز می گرداند.

زن حاجتمند این کار را در 40 یا 72 خانه انجام می دهد و آنچه را که گرد آورده به خانه برده و با دیگر افراد خانه می خورد به این امید که حاجت و خواسته اش برآورده شود. این مراسم «لال پله» نام دارد زیرا دارنده خواسته و گردآورنده خوراکی در همه زمان هایی که در کوچه ها می گردد تا خوراک گردآورند سخنی نمی گوید. پله هم در زبان گیلکی به معنی برنج پخته است، این آیین سنتی بیشتر در شهرستان لاهیجان رایج است.

«برات»
با آغاز روز عاشورا، آنگاه که سوگواران آماده می‌شوند تا سوگ امام حسین(ع) و یارانش را برگزار کنند، بعضی از مردم که خواسته‌ای در دل دارند در هر نان «تیمیجیان» که نانی بومی و ساخته شده از برنج است چند دانه خرما قرار داده و دور نان را کلش (ساقه برنج) پیچیده و در میان نزدیکان و همسایگان پخش می کنند تا شاید خواسته شان برآورده شود. مردم لاهیجان این مراسم را برات می نامند.