تأمین مالی طرح‌های عام‌المنفعه با «اوراق وقف» تسهیل می‌شود
گروه اقتصاد: به گفته رئیس کمیته فقهی سازمان بورس، اوراق وقف می‌توانند ابزار مناسبی جهت جـذب نقـدینگی مـازاد مـردم خیّـر و هدایت آن‌ها به سمت احداث پروژه‌های عام‌المنفعه باشند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان، رئیس کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در گفت‌وگو با خبرگزاری بینالمللی قرآن (ایکنا)، درباره تأثیر استفاده از ابزارهای تأمین مالی اسلامی، از جمله اوراق وقف در ارتقای جایگاه و بهبود کارایی وقف گفت: یکی ازماندگارترین و جاودانه‌ترین روش‌ها برای انجام اعمال خداپسندانه و انسان‌دوستانه، وقف است. در قالب وقف، مردم و خیرین، قسمتی از اموال خود را برای اعمال خیرخواهانه متناسب با نیازهای جامعه اختصاص می‌دهند.
جایگاه وقف نزد پیامبر(ص) و ائمه(ع)
رئیس کمیته فقهی سازمان بورس ادامه داد: یکی از آموزه‌هایی که دین مقدس اسلام بر روی آن تأکید دارد و در سیره و سنت نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) بسیار مشهود بوده، تاکید این بزرگواران بر سنت حسنه وقف است. هم در گفتار این بزرگواران شاهد هستیم که به انحای مختلف، مردم را به انجام وقف، توصیه و ترغیب می‌کنند و هم خودشان در عمل و اجراء، موقوفات ماندگار و مؤثری در حوزه مسائل مالی به یادگار گذاشتند و شاید مهم‌ترین آن‌ها موقوفات حضرت امیرالمؤمنین(ع) باشد که برخی از آن‌ها تا امروز هم ادامه دارد.
موسویان تصریح کرد: عمل وقف می‌تواند جایگاه بسیار مهمی در تعدیل ثروت‌ها، بالا بردن رفاه عمومی جامعه و از بین بردن فاصله و شکاف طبقاتی جامعه داشته باشد. خداوند به جهات و دلایل مختلف می‌خواهد انسان‌ها را آزمایش کند. برخی‌ها را دارای مکنت کرده و توفیقاتی را نصیب‌شان می‌کند و گاهی برای گروهی به دلایل مختلف، آسیب‌های اجتماعی و ابتلای شخصی به صورت ناخواسته پیش میآید و وقف می‌تواند جبران‌کننده و ایجادکننده تعادل و تعامل مناسبی بین اقشار مختلف جامعه باشد.
آسیب عمده نهاد وقف
وی افزود: یکی از آسیبهایی که نهاد وقف با آن مواجه بوده، این است که اکثریت مردم در عین حال که علاقه زیادی به عمل پسندیده و سنت حسنه وقف دارند، توانایی وقف انفرادی را ندارند. به عبارت دیگر، افراد معدودی توانایی اختصاص املاک و مستغلات برای وقف انفرادی دارند. رویکرد وقف جمعی، به ویژه به صورت انتشار اوراق بهادار که در دو دهه اخیر بین اندیشمندان مسلمان مطرح شده است، افزون بر تقویت روح تعاون و مشارکت اجتماعی که یکی از آموزه‌های اصلی قرآن است، قابلیت مقابله با آسیب‌های اساسی نهاد وقف را دارد.
دبیر شورای فقهی بانک مرکزی خاطرنشان کرد: مال موقوفه باید قابلیت انتفاع با بقـای عـین داشته باشد. بر این اساس، وقف پول چه زمانی که به صورت درهم و دینار بـود و چـه امروزه که به صورت سکه و اسکناس اعتباری است محل بحث و اختلاف بوده است. حال با توجه به اختلاف نظری که بین فقهـا بـه ویـژه فقهـای شـیعه وجـود دارد، نمی‌توان در ابزارسازی روی وقف پول تکیه کرد و بایستی از راهکارهـای دیگـری کـه مورد توافق همه مذاهب فقهی یا حداقل غالب فقهای شیعه باشد استفاده کرد.
طرح پیشنهادی برای وقف جمعی
برنده جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی اظهار کرد: با گذشت زمان و افزایش جمعیت، علی‌رغم تمایل مردم به شرکت در سنت حسنه وقف، توانایی کمتری در وقف انفرادی وجود دارد؛ بنـابراین لزوم تدوین روش‌های جدید، به‌طوری که مردم با مبالغ اندک بتواننـد جـزء واقفـین بـه شمار آمده واثر ماندگاری از خود به‌جای گذارند، بیش از پیش نمایان می‌شود.
نویسنده کتاب «ابزارهای مالی اسلامی» تصریح کرد: شیوه‌هایی چون تشکیل صندوق‌های وقف جمعی، هرچندممکن است که با احکام وقف سازگار باشد اما همان‌گونه که عنوان شد، وقـف پـول نقـد بـرای تـامین سرمایه صندوق با مبانی فقهی وقف بر اساس فقه امامیه تطبیق نمی‌کند و مشـهور فقهـا، وقف پول را صحیح نمی‌دانند و اگر بخواهیم ابتدا پول‌ها را جمع‌آوری کرده و سپس بـه ساخت طرح اقدام کنیم و بعد از تکمیل وقف کنیم گرچه از منظر فقهـی مشـکل حـل می‌شود اما در اجراء با انواعی از مخاطرات مواجه می‌شویم.
اوراق وقف
موسویان اظهار کرد: اگر وقف بخواهد متناسب با شرایط جامعه و بروز کردن دارایی‌ها و سرمایه‌های ملی حرکت کرده و پیشگام باشد، لازم است با ابزارها و شیوه‌های جدید مالی و پولی آشنا شود. خوشبختانه یکی از بحث‌های که به سرعت در رابطه با مسئله وقف مد نظر قرار گرفته، استفاده از ابزارهای پولی مالی نوین از جمله صکوک، اوراق مشارکت و اوراق وقفی است.
مدیرگروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: استفاده از ابزارهای نوین پولی و مالی مانند اوراق مشارکتی و اوراق وقفی از جمله راهکارهای مفید برای حضور سازمان اوقاف و امور خیریه در اقتصاد و تولید ملی است. اکثر این اوراق مفید و قابل استفاده در زمینه وقف هستند.
موسویان در تبیین اوراق وقف گفت: اوراق وقف، اوراق بهادار با نامی هستند که به قیمت اسمی مشخص برای مـدت معـین منتشر می‌شوند و بـه واقفینـی کـه قصـد مشـارکت در طـرح‌هـای عام‌المنفعه را دارند واگذار می‌گردد. به بیان دیگر، اوراق وقف، اوراق بهادار غیرانتفاعی است که براساس قرارداد صلح منتشر می‌گردند؛ به همین منظور، واقف بخشی از اموال خود را بر اساس قرارداد صلح در اختیار بانی قرار می‌دهد تا وی همـراه سـایر امـوال صـلحی، طرح عام‌المنفعه‌ای را احداث کرده و سپس از طرف صاحبان اوراق، وقف شرعی نماید.
مزایای اوراق وقف
موسویان در تبیین مزایای اوراق وقف اظهار کرد: اوراق وقف از نوع ابزارهای مالی غیرانتفاعی هسـتند، بنـابراین مـی‌تواننـد بـا اهداف و سلیقه‌های افراد خیر و نیکوکاری که به دنبال مشارکت در سنت حسنه وقف و میراث جاویدان هستند هم‌سو باشند. به این بیان کـه سـازمان اوقـاف و امور خیریه می‌تواند با شناسائی ظرفیت‌های خیرخواهانـه مـردم از یـک‌سـو و شناسایی طرح‌های عام‌المنفعه مردم‌پسند از سوی دیگر، زمینه اسـتفاده از منـابع مازاد مردم در اهداف خیرخواهانه را فراهم نماید.
دبیر شورای فقهی بانک مرکزی، جذب نقدینگی را از دیگر مزایای اوراق وقف دانست و گفت: اوراق وقف می‌توانند ابزار مناسبی جهت جـذب نقـدینگی مـازاد مـردم خیـر و هدایت آن‌ها به سمت احداث طرح و پروژه‌های عام‌المنفعه‌ای همانند اشتغال اقشار آسیب‌پذیر باشند؛ بنابراین ابزاری مناسب برای رشد و توسعه اقتصادی محسوب می‌شوند. اوراق وقف به جهت کاربردشان در طرح‌های عام‌المنفعه و ایجاد اشـتغال بـرای اقشار آسیب‌پذیر و تأمین بخشی از نیازهای ضروری آنان، تـأثیر قابـل تـوجهی بر روی عدالت توزیعی جامعه می‌گذارند و هرچـه سـهم ایـن اوراق بیشـتر شـود انتظار می‌رود فاصله طبقاتی در جامعه کمتر شود.
مدیر گروه اقتصاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پایان عنوان کرد: پیشنهاد می‌شود جهت مدیریت بهینه و افـزایش بـازدهی موقوفـات و در جهـت تأمین مالی آن‌ها، اوراق متناسب با ماهیت وقف تبیین گردد تا بـدین وسـیله بـا افزیش درآمد موقوفات، منابع بیش‌تری بـرای امـور خیریـه و احتیـاج نیازمنـدان واقعی اختصاص یابد. سازمان اوقاف اگر بخواهد در زمینه اقتصاد وقف پیشگام باشد، باید ابزارهای مربوط به آن را شناسایی و نسبت به کاربردی کردن آن هرچه سریع‌تر اقدام کند.
