Kur'an-ı Kerim'in bir kadın tarafından yazılmış ilk ve tek tefsiri

Mahzenül İrfan tefsirinin yazarı, İsam fıkıhında ilmi en yüksek derece olan müçtehidlik seviyesine ulaşmış ve Kur’an-ı Kerim’in tefsirini ilk kez yazan kadındı.

Tarihsel kayıtlar, İslam'ın gelişinden sonraki ilk yüzyıllardan beri Müslüman topraklarında kadınlar için Kuran tefsir toplantılarının yapıldığını göstermektedir. Ancak son 14 asırda yazılan Kur’an tefsirleri listesine baktığımızda, Kur’an tefsiri yazan tek kadının Seyyide Nusret Begüm Emin olduğunu görürüz. Bu tefsir Farsça ve 15 cilt olarak yazılmıştır.

Yazar hakkında

İranlı bir bayan olarak bilinen Hacı Seyyide Nusret Begum Emin 1886 da Isfahan’da doğdu. Babası Hacı Seyyid Muhammed Ali Eminutuccar İsfahani kuvvetli inançları olan takvalı ve cömert bir adamdı. Kendisini henüz daha  4 yaşındayken ablasıyla birlikte kuran öğrenmesi için okula yollayan annesi  asilzade, dindar ve yardımsever bir bayandı.  11 yaşına kadar Arapça öğrenmeye devam etti. Seyyide Begüm Emin kuvvetli bir içtihat yetisine sahip olup Ayetullah Seyyid Şahabettin Merşei Necefi ve Allame Emini gibi büyük alimler ondan hadis rivayet etmek için izin almışlardı.  

Birçok âlim yetiştirmek, memleketi İsfahan’da kadınlar için bir medrese açmak, bir kız lisesi kurmak ve çeşitli alanlarda kitaplar yazmak onun İslam’a ve Müslümanlara yaptığı hizmetler arasındaydı.

Mahzenü’l-İrfan tefsirinin özellikleri

Bu tefsirde yazar Kur’an ayetlerini anlamlı ve analitik bir tarzda tefsir etmiş olup ana yaklaşımı ahlâki ve irfanidir. Tefsir bir mukaddeme ile başlar orada yazarın motivasyonu, Kur’anın fazileti, içtihada dayalı tefsir meselesi ve Kur’an ilimleriyle ilgili diğer konulardan bahseder.

Tefsirin beyan usulünde yazar ilk olarak bir grup ayetin tercümesini getirir daha sonra ayetlerin anlam ve mesajlarını sade ve anlaşılır bir dille açıklamaya başlar. Yazar bazen Molla Sadra’nın ve bazı filozof ve mutasavvıfların sözlerine de değinir.

Yazar bu çalışmaya başlama amacı hakkında bir müddet Ehl-i Beyt'in (a.s) sözlerinden ve önceki müfessirlerin yazılarından istifade ederek kısa bir Kur’an tefsiri yazmayı defalarca düşündüğünü söylüyor. Bu yolda çeşitli tehlikeler olduğunu belirterek bir yandan zayıflığı ve diğer yandan içtihad tefsirlerine koyulan yasak sebebiyle kararsız kaldığını ama nihayetinde ayetlerin kelimesi kelimesine tercümesine başlayana kadar korku ve ümit arasında gidip geldiğini belirterek, Kur’an’ın bazı ayetlerini şüphe olmadan açıklamaya çalıştığını ifade etti.

Mahzenü’l İrfan’da irfani görüşün hakimiyeti

Yukarıda adı geçen tefsirde temel yaklaşım ahlâki ve eğiticidir. Bu eserinde müfessir, insan nefsini terbiye edip, onu maddî şeylerden uzaklaştırıp Allah’ın zatına yaklaştırmaya çalışır.

İnsanın Allah karşısındaki ilahi makamını şöyle beyan eder: Ariflerden birine sordular, Allah’ı ne ile tanıdın? Ne zaman günah işlemeye niyet etsem Allah’ın büyüklüğünü hatırlar ve günahtan kaçındığım zaman anladım dedi. Kalpte Allah’ın ilminin zerresi parlasa tesiri onda görülür ve be tesir ilim ve tasavvur gücünün değil, zevk ve ruh halinin sonucudur.

Emin bu eserinde hem Şii hem de Sünni Kur’an tefsirlerinden istifade etmiş ve onların görüşlerine yer vermiştir. Kullandığı tefsirler arasında:  Molla Sadra tefsiri, Mecmeul Beyan, Keşfül Esrar, El Mizan…vb Yer yer İbn Abbas, İbn Mes'ud ve İkrime gibi sahabe ve tabiînlerin tefsirlerine de başvurmuştur.  

*Ehli Beyt kelime anlamı olarak İslam Peygamberi’nin (s.a.v) ailesi demektir. Ahzab suresi  33. ayetinde Ehli Beyt tabirini kullanrak saflığı ve temizliğini vurgulamıştır. Peygamber Efendimiz (s.a.v) de Ehli Beyt’in İslam dininde yüksek makamından hadislerinde bahsetmiştir.