اسلام و نص دینی در بردارنده آرای مختلف است

اگرچه بسیاری از مسلمانان تأثیر عامل خارجی را در وجود درگیری‌های خونین میان ملت‌های مسلمان برجسته دانسته‌اند، برخی با کم‌رنگ دانستن نقش این عامل، وجود اختلافات فقهی و فکری میان مذاهب مختلف اسلامی را عامل اصلی برای وجود درگیری‌های گسترده میان مسلمانان توصیف کرده‌اند. با این حال شیخ غازی حنینه، رئیس هیئت‌ امنای جمعیت علمای مسلمان لبنان در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه اختلاف میان اجتهادات و عقاید دینی با توجه به طبیعت نص دینی امری طبیعی بوده، استفاده از این اختلافات در راستای شعله‌ور کردن درگیری را عامل اصلی تفرقه میان ملت‌های مسلمان دانست و تأکید کرد که برخی از حاکمان و علمای مسلمان که چنین راهی را در پیش‌ گرفته‌اند، خواسته یا ناخواسته به دشمنان اسلام و مسلمانان خدمت کرده‌اند.

در ادامه مشروح گفت‌وگوی ایکنا با شیخ غازی حنینه، عالم اهل سنت و اندیشمند برجسته لبنانی در حاشیه کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی از نظر می‌گذرد.

ایکنا _ منشأ اختلاف میان عقاید و آراء مذهبی چیست و آیا این اختلافات منجر به تنش میان مسلمانان شده است؟

حقیقت این است که اسلام و نص دینی به حد ذات خود دربردارنده آراء مختلفی است و این امر را باید رحمت خداوند دانست که اسلام، قرآن؛ سنت و هدیه نبوی آن برای گروهی واحد نازل نشده به این معنا که به فکری یکسان نازل نشده بلکه به شکلی است که آراء متعددی را در برمی‌گیرد. از این‌رو اختلاف در فهم نص دینی از ابتدای صدر اسلام وجود داشته است و حتی در بین مسلمانانی که محضر پیامبر(ص) را درک کرده‌اند، اختلافاتی بوده است.

برای مثال در حادثه بنی‌قریظه هنگامی که پیامبر خطاب به مسلمانانی که برای محاصره بنی‌قریظه می‌رفتند تأکید کرد «لا يصلين أحد العصر إلا في بني قريظة: هیچکس نماز عصر را به جا نمی‌آورد مگر در نزد بنی قریظه» با این حال هنگامی که مسلمانان عازم محاصره بودند، در راه وقت نماز عصر رسید و برخی به اجتهاد خود نماز را اقامه کرده و برخی نیز توقف نکرده تا به منطقه سکونت بنی‌قریظه رسیدند و درحالی‌ که دیگر غروب شده و وقت نماز عصر گذشته بود با این حال پیامبر به اجتهاد هر دو گروه احترام گذاشت و اگر در آن زمان این اختلاف برجسته می‌شد و مسلمانان به دلیل این اختلاف به روی هم شمشیر می‌کشیدند، نمی‌توانستند بر بنی قریظه پیروز شوند.

تنوع فکری و فقهی در چارچوب اسلام امری مشروع است

از این‌رو می‌توان گفت که تنوع فکری و فقهی در چارچوب اسلام امری مشروع است اما غیر مشروع این است که این تنوع فکری و فقهی به درگیری خونین و جنگ منتهی شود و امروز نیز باید مسلمانان برای پیروزی ملت فلسطین، متحد شده و برای یاری ملت مظلوم فلسطین همکاری کنند. لذا وقتی می‌بینیم علمایی از اهل سنت و شیعه اختلافات فقهی را در خدمت درگیری خونین بین مسلمانان قرار می‌دهند، مانند علمایی از اهل تسنن که از داعش حمایت کردند یا علمای شیعی که از نمونه‌های داعش در میان شیعه حمایت می‌کنند، به طور قطع می‌توان گفت که این افراد خواسته و ناخواسته، آگاهانه یا غیرآگاهانه در خدمت دستگاه‌های جاسوسی بیگانه و در صدر آنها دستگاه جاسوسی آمریکا هستند.

این افراد قطعاً در خدمت دشمن صهیونیستی هستند چرا که هر اختلافی میان مسلمانان خدمت به دشمن است. امری که از سیره نبوی در صدر اسلام نیز می‌توان دریافت پیامبر(ص) حتی در مواجهه با منافقانی مانند عبدالله بن ابی، مصالح مسلمانان در برابر کافران را رعایت می‌کرد و همواره به دنبال توحید صفوف مسلمانان علیه کافران بود.

ما در اصل امتی واحد هستیم، می‌توان گفت که برخی از عوامل تاریخی وجود دارد که ما را به وضعیت کنونی رسانده است. بسیاری از این عوامل در اختیار خود مسلمانان بوده است. مهم‌ترین عامل را باید استفاده حاکمان و نیروهای سیاسی از نص دینی برای ایجاد تفرقه در بین مسلمانان دانست. امری که در میان اهل مذاهب مختلف از یک شیوه خاص نیز روی داده است. برای مثال در لبنان، مسجدی با دو محراب وجود دارد، یک محراب متعلق به پیروان مذهب حنفی و دیگری متعلق به پیروان مذهب شافعی و حتی فراتر در دمشق مسجدی وجود دارد که چهار محراب داشته و هر کدام از مذاهب حنفی، شافعی، حنبلی و مالکی در آن محراب ویژه خود را دارند.

ایکنا _ به نظر شما هدف از تقریب میان مذاهب اسلامی چیست؟

باید اعتراف کرد میان بخش‌های مختلف امت اسلامی برای سال‌ها درگیری و جنگ وجود داشته است و تحقق وحدت می‌تواند به این درگیری پایان دهد. از این‌رو کلمه تقریب به معنای ذوب یک گروه در دیگری نیست، بلکه به معنای ذوب همه ما در اسلام است، ما در ابتدا می‌گوییم که مسلمان هستیم، لذا باید گفت حنفی، شافعی، مالکی، جعفری، زیدی و اسماعیلی در دین ما پذیرفته شده‌اند، بله ما بسیاری از اسماعیلی‌ها را می‌بینیم که در بیت‌الله الحرام طواف می‌کنند و از این‌رو تقریب بدین معناست که هر کدام از ما دیگری را همان‌گونه که هست، بپذیرد، بدون اینکه به ویژگی‌های خاص او توجه کند و بدون اینکه هر کدام از ما به چهره‌های برجسته مذهب دیگری جسارتی کند و متعرض ویژگی‌های گروه دیگر شود.

همه مسلمان هستیم چرا که رسول‌الله(ص) فرموده است: «هر کس که نماز ما را بخواند و قبله ما را بپذیرد و حلال ذبح شده ما را بخورد او از ماست و ما از اوییم». رسول‌الله (ص) بر وحدت امت اسلامی تأکید و تلاش کرد تا تفرقه را از میان این امت واحد یعنی امت اسلامی بزداید. همان‌گونه که در حدیث آمده است پیامبر(ص) در حجة الوداع فرمود: «شیطان از اینکه در جزیره العرب پرستیده شود، مأیوس شد ولی به کمتر از آن، به درگیری میان نمازگزاران راضی شده است»؛ و از این‌ رو می‌بینیم که درگیری بیشتر میان دینداران واقع شده است. در حالیکه بر دیگری واجب است که به شکل تدین من احترام بگذارد و برمن نیز واجب است که به شکل تدین دیگران احترام بگذارم، شمایی که در نماز دست‌های خود را روی هم می‌گذارید و یا بالعکس و شمایی که پاهای خود را در وضو می‌شویید و منی که پای خود را در وضو مسح می‌کنم یا بالعکس، بر ما واجب است که یکدیگر را بپذیریم و اگر می‌خواهیم که اختلافی میان خود را برافروزیم، می‌توانیم این درگیری را به شکل فقهی برافروزیم.

تقریب بازگرداندن پیوند میان فرزندان امت اسلامی است

مثلاً نزد ما قاعده‌ای اصولی وجود دارد که تمام پیروان مذاهب آن را قبول دارند و آن اینکه اگر نماز مسلمانی برای خود او صحیح باشد برای دیگران نیز صحیح است. اگر نماز شما با توجه به اعتقادات خود شما صحیح است و من پشت سر شما نماز می‌خوانم، این نماز برای من صحیح است و اگر نماز من برای خودم صحیح باشد، شما می‌توانید پشت سر من نماز بخوانید و نماز شما صحیح است و از این‌رو امام خمینی(ره) به وجوب نماز پشت سر ائمه جماعت حرمین شرفین فتوا داده است و این بزرگترین دلیل بر درستی آنچه گفتیم است، اگر نماز مسلمان برای خودش صحیح باشد، برای دیگری نیز صحیح است. اینکه او چگونه است و اعتقاد وی چیست فکر او چیست فرهنگ او چیست، اهمیتی برای من ندارد لذا تقریب بازگرداندن پیوند میان فرزندان امت اسلامی، گردآوردن صفوف امت اسلامی و همکاری در مسائل بزرگ امت اسلامی است. مسئله فلسطین به عنوان محور اساسی در زندگی ما و بازپس‌گیری فلسطین از دشمن صهیونیستی و بازگشت ملت فلسطین به سرزمین خود برای برپایی دولت مستقل خود و بهبود وضعیت جامعه خود کانون همکاری ما خواهد بود.

ایکنا _ نقش مؤسسات دینی در جهان اسلام را در زمینه حل اختلافات موجود چگونه ارزیابی می‌کنید؟

متأسفانه بیشتر مؤسسات دینی در جهان اسلام تابع دولت‌ها هستند و بخش عمده این دولت‌ها نیز متأسفانه تابع برنامه غربی‌ها برای سلطه بر جهان اسلام هستند. وابستگی به حدی است که این دولت‌ها بدون مشورت با سفارت‌های غربی و بیگانه و در صدر آن سفارت آمریکا هیچ عملی را انجام نمی‌دهند حال آنکه این دولت‌ها نمی‌خواهند هیچ ائتلاف و اتحادی در بین کشورهای اسلامی ایجاد شود.

این در حالی است که برخی از کشورهای اسلامی برای عادی‌سازی روابط خود با رژیم صهیونیستی با همدیگر ائتلاف می‌کنند و حتی در سرزمین خود اقدام به ایجاد کنیسه و معابدی برای آنها کرده‌اند؛ اموری که در بحرین و امارت شاهد آن بوده‌ایم و شاید روزی در عربستان سعودی نیز آن را ببینم. هم‌اکنون در عربستان می‌توان عادی‌سازی رسانه‌ای روابط را دید حال آنکه از ایجاد وحدت میان مسلمانان ابا دارند.

ایکنا _ از نظر شما چه راه‌ حلی برای این مشکل وجود دارد؟

 از نظر من راه‌ حل، برگزاری کنفرانس‌هایی از جنس کنفرانس وحدت است. در کشورهای اسلامی و عربی شخصیت‌هایی هستند که از این طرح پشتیبانی کرده و برای تحقق آن می‌کوشند و از این‌رو باید در این راه پایداری کرده و برای تحقق وحدت بکوشیم اگرچه نمی‌توان انکار کرد دشمنان جهان اسلام در رأس آن شیطان بزرگ آمریکا از هیچ تلاشی برای تحقق این امر فروگذار نخواهند کرد.

گفت‌وگو: سعید عدالت‌جو