انتساب زیارت ناحیه به ائمه معصومین(ع) نادرست است

به گزارش ایکنا، سعید طاووسی‌مسرور، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، در نشست «مقتل از گذشته تا همیشه» که از سوی مؤسسه خیمه برگزار شد، گفت: مقتل کتاب‌هایی بوده است که به کشته‌شدن فرد یا افراد می‌پرداخته و اختصاص به امام حسین(ع) هم ندارد، برای مثال از جمله مقاتل می‌توان به مقتل امام علی(ع) اشاره کرد که جابربن یزید جعفی آن را نوشت.

وی افزود: البته اثری از این مقاتل باقی نیست و نمونه کهنی که باقی مانده و مهدوی دامغانی آن را ترجمه کرده است مقتل امیرالمؤمنین(ع) ابن ابی‌الدنیا از دانشمندان اهل سنت در قرن سوم بوده هست. یا نمونه دیگر مقاتل ناظر به یک فرد، مقتل عثمان بوده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: نمونه مقتل جمعی هم مقاتل الطالبیین است که ابوالفرج اصفهانی آن را نوشت که در مورد کشته‌شدگان سادات حسنی و حسینی و سادات جعفری و ... است؛ ابوالفرج گرایش زیدی داشته است و بیشتر حجم کتابش در مورد بزرگان زیدیه است.  البته رایج‌ترین موضوع مقتل‌نویسی، مقتل امام حسین(ع) بوده است.

طاووسی مسرور بیان کرد: مقتل‌نویسی برای امام حسین(ع) عمدتا از مرگ معاویه و اقدام یزید برای بیعت از امام حسین(ع) شروع می‌شود و ماجراها به ترتیب از مدینه به مکه و منزل به منزل تا کربلا و عاشورا تداوم می‌یابد.   

مقتل ابومخنف؛ اولین مقتل باقیمانده

استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: معمولاً با این ادعا روبرو هستیم که نخستین مقتلی که در مورد امام حسین(ع) نوشته شد مقتل ابومخنف است ولی این ادعا، نادرست است زیرا قطعا قبل از آن هم مقاتلی نوشته شده است و مقاتلی هم هم‌دوره آن است؛ یکی از مقاتل قبل از ابومخنف، مقتل قاسم بن اسبغ بن نباته است که روایاتی از آن در تاریخ طبری به جا مانده و شیخ طوسی هم در فهرست آن را آورده است. هم‌دوره با قاسم ابن اسبغ، یزید بن جابر جعفی را هم داریم که علاوه بر مقتل در مود امام علی(ع) مقتلی هم در مورد امام حسین(ع) داشته و قطعاً هم قبل از ابومخنف بوده است زیرا ابومخنف، شاگرد جابر است.

طاووسی‌مسرور با بیان اینکه مقتل جابر باقی نمانده و متن آن در منابع شیعه و سنی پراکنده شده است، اظهار کرد: در طبری فقط یک گزارش از آن قید شده است، در فضائل الصحابه احمد بن حنبل هم گزارشاتی از آن بیان شده است. رسول جعفریان هم مقتلی از حصین بن عبدالرحمان سلمی جمع‌آوری کرده که وفات وی قبل از جابر بوده ولی به نظر بنده مقتل وی قبل از مقتل جابر نوشته شده است زیرا جابر در کربلا 10 سال سن داشت ولی حصین، 40 سال سن داشته است، بنابراین مقتل حصین بن عبدالرحمان مهم است زیرا وقایع کوفه را بدون واسطه و وقایع کربلا را با یک واسطه نقل کرده است.

وی اضافه کرد: مقتل ابومخنف نخستین مقتلی است که باقیمانده است؛ این مقتل از طریق نسخه خطی باقی نمانده بلکه از طریق نقل باقیمانده است و تقریبا طبری یا همه آن را نقل کرده و یا درصد بالایی از مطالب آن را نقل کرده است زیرا روایات منسجم است و تقطیع نشده است و از ابتدا تا انتهای قیام امام را بیان کرده است.

سنی بودن دلیل بر بی اعتمادی به مقتل نیست

طاووسی بیان کرد: برخی می‌گویند ابومخنف و طبری هر دو اهل سنت بوده‌اند و ما نمی‌توانیم به آنها اعتماد کنیم ولی نظر بنده این است که سنی بودن نمی‌تواند اعتبار آن را مخدوش کند زیرا برخی متون شیعه مانند الارشاد مفید هم مطالب ابومخنف را آورده و این مقتل توسط هشام کلبی روایت شده است.

وی ادامه داد: وقتی هشام کلبی وفات کرده بود طبری هنوز به دنیا هم نیامده بوده است، طبری با سلسله سند از هشام و هشام از ابومخنف نقل کرده و شیخ مفید هم با سلسله سند خود از هشام کلبی نقل کرده و این دو سلسله سند از همدیگر مستقل هستند. هشام کل متقل ابومخنف را کپی و روایاتی را به آن افزوده است و علت این کار آن است که آثار قدیمی در معرض هلاک بوده و با این روش کتابها را از نابودی حفظ می‌کردند و جالب اینکه ابومخنف همین کار را با کتاب استادش، جابربن یزید جعفی نکرده و حتی یک روایت هم ذکر نکرده است ولی هشام همه مطالب ابومخنف را نقل کرده است.

نسخه ارشاد و طبری از ابومخنف اختلافی ندارند

طاووسی‌مسرور گفت: تفاوت خاصی بین نقل‌های طبری و شیخ مفید و دیگران از مقتل ابومخنف وجود ندارد و همین ما را نسبت به این مقتل مطمئن می‌کند ضمن اینکه طبری در مقام نقل، فرد دقیقی بوده است و نباید با سوءظن به او نگاه کنیم. وی در مقدمه کتابش، مسئولیت صحت مطالب بیان شده را نپذیرفته است و گفته من اینها را جمع‌آوری کرده‌ام. وی در نقل مطالب ابومخنف، گزینش نکرده و همه را به صورت منسجم و یکجا آورده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: تا جایی که بنده مطلع هستم، مفید و دیگران هم روایتی ندارند که طبری نیاورده باشد. البته مقتل رواج یافته‌ ابومخنف که آقای یوسفی غروی و آقای جودکی آن را گردآوری کرده‌اند، قیام مختار را شامل نمی‌شود زیرا ابومخنف کتاب مستقلی درباره مختار داشته است و تا چند وقت آینده چاپ خواهد شد.

منابع روایات عاشورا

وی اضافه کرد: عاشورا سه منبع بیشتر ندارد؛ یک منبع آن، بازماندگان واقعه کربلا هستند، مانند زنان و مردان باقیمانده در لشکر امام حسین(ع) مانند همسر زهیر بن قین و غلام خانم رباب؛ ایشان در همه جا همراه حضرت بوده است ولی شهید نشده چون به میدان نرفته است و البته این به میدان نرفتن او گناه نیست. ابومخنف با یک واسطه از غلام رباب، روایت نقل کرده است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی بیان کرد: منبع دیگر گرفتن اطلاعات، یاران دشمن است؛ ابومخنف حتی در برخی موارد سمت برخی افراد نظامی را هم آورده است. منبع سوم هم روایات خود معصومین(ع) است؛ امام سجاد(ع) در کربلا 4 ساله بودند و امام صادق(ع) و امام باقر(ع) هم در کربلا نبودند ولی طبق عقیده شیعه سخن آنها برای ما حجت است و ابومخنف هم از این بزرگواران مطالبی نقل کرده است. ابومخنف درباره اخباری که در مورد تعداد زخم‌های بدن امام حسین(ع) هم نقل شده گفته است چه کسی تعداد آنها را شمرده است، البته اگر نقل این گزارشات به امام معصوم برسد و روایت معتبر باشد مسئله فرق دارد و حرف وی مبنایی ندارد زیرا امام معصوم فرموده است.

آمار نادرست در برخی گزارشات عاشورایی

طاووسی‌مسرور اضافه کرد: ولی اگر نقل تعداد زخم‌ها به معصوم نرسد و ارقام آن هم عجیب و غریب باشد محل تأمل و تردید است. مثلا ابن شهرآشوب گفته است 1950 زخم بر بدن امام حسین(ع) ایجاد شد در صورتی که روایاتی از معصومین داریم که بیش از 300 زخم بر بدن مطهر امام حسین(ع) وارد شده بود. بنابراین ارزش مقتل ابومخنف به این است که از همه منابع استفاده کرده و مقرون به صحت است.

 وی در پاسخ به پرسشی درباره زیارت ناحیه مقدسه و انتساب آن به امام معصوم(ع)، افزود: انتساب این زیارت به امام معصوم(ع)، محل تردید است و مقالاتی هم در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی درباره آن نوشته شده است. 

نبود برخی گزارشات در مقتل ابومخنف دلیل بر جعلی بودن نیست

طاووسی‌مسرور با بیان اینکه البته مقتل ابومخنف کامل‌ترین مقتل نیست زیرا برخی گزارشات را نیاورده است، اضافه کرد: این به معنای آن است که اگر مطلبی در ابومخنف نبود حق نداریم بگوییم این گزارش درست نیست و بعد ساخته‌اند و باید منابع متقدم و قبل از او را هم بررسی کنیم و سریعاً منکر آن نشویم.

وی اضافه کرد: برخی مطالب حیاتی مانند شهادت حضرت عباس(ع)، در مقتل ابومخنف نیامده است  در صورتی که یکی از شاخص‌ترین شخصیت‌های عاشوراست. فردی می‌گفت، که این حرف که گفته شده حضرت عباس آب را روی آب ریخت و از آن نخورد درست نیست ولی آقای جهانبخش پژوهشی کرده بود و در شعری متعلق به قرن سوم دست یافته بود که به ماجرای ننوشیدن آب توسط حضرت عباس(ع) اشاره داشته است، بنابراین نباید سریعاً آن را منکر شویم.

طاووسی‌مسرور با اشاره به مقتل جعلی ابومخنف، بیان کرد: در این مقتل جعلی برخلاف مقاتل صحیح، می‌بینیم روایات را هشام کلبی از ابومخنف نقل می‌کند یعنی استاد از شاگرد در حالی که نقل ابومخنف از هشام درست است. یا در این مقتل نقل‌هایی از کلینی وجود دارد در حالی که ابومخنف در قرن دوم و کلینی در قرن سوم بوده است. برای ارائه مقتل صحیح ابومخنف آیت‌الله یوسفی غروی قبل از آقای جودکی اقدام به این کار کرد. چاپ آقای یوسفی غروی در کنار محاسن، نقاط ضعفی هم دارد. این کتاب چند بار ترجمه شده و ترجمه آقای روحانی از بقیه بهتر است.

مزایای مقتل آیت‌الله یوسفی غروی

وی اضافه کرد: از مزایای این مقتل آن است که در معرفی شخصیت‌های مقتل در پاورقی توضیحات مفصلی آمده است و در ترجمه محمدصادق روحانی همه پاورقی‌ها به صورت یکجا در انتهای کتاب آمده است. از نقاط ضعف این مقتل هم آن است که مطالبی را که تصور کرده است اشتباه بوده حذف کرده است؛ البته این داب عمده علما از جمله شیخ صدوق بوده است که در روایات دست می‌برده‌اند؛  البته نه اینکه چیزی اضافه کنند بلکه مطالبی که خواننده را به چالش می‌کشید، حذف می‌کرده‌ است.  

ویژگی‌های ترجمه جودکی از مقتل ابومخنف

طاووسی‌مسرور با توصیه بر قرائت ترجمه آقای جودکی از مقتل ابومخنف که انتشارات خیمه آن را چاپ کرده است، تصریح کرد: ترجمه آقای جودکی از مقتل ابومخنف، روان و سلیس است. از دیگر محاسن آن پیش گفتار و معرفی دقیقی از مقتل است. همچنین نقطه مثبت دیگر کتاب مقدمه سیدمحمدمهدی جعفری و دوزبانه بودن آن است. این مقتل، دو پیوست مهم هم دارد؛ اول اینکه راویان عاشورایی را معرفی کرده و دوم اینکه تعداد و اسامی شهدای قیام امام حسین(ع) را براساس گزارش ابومخنف آورده است همچنین طرح جلد کتاب هم از ویژگی‌های مثبت این اثر است.