نام‌گذاری شب‌های دهه اول محرم

از سال‌ها قبل رسم بر این بود که هر یک از روزهای دهه اول ماه محرم به نام حماسه‌سازان عاشورا نامگذاری شود. معنای این اسامی در هر روز، ویژگی‌های یکی از اولیای دشت نینوا را بیان می‌کند. البته مفهوم آن به این معنا نیست که هر کدام از شخصیت‌های مذکور به شهادت رسیده‌اند.

نام‌گذاری شب‌های محرم از طرف مداحان و ذاکران اهل بیت(ع)، برای زنده نگه داشتن یاد حماسه بزرگ عاشورا انجام شده است و به اعتقاد برخی مورخان، این رسم از زمان صفویه باب شده است. همچنین ترتیب نامگذاری آن در مناطق مختلف، متفاوت است.

شب اول: مسلم بن عقیل

مسلم، نخستین شهید واقعه کربلاست. شهادت او کمی پیش‌تر از حادثه کربلا رخ داده است و شب نخست ماه محرم به پاس فداکاری و جان‌فشانی‌های این سفیر شهید راه سرخ، شب حضرت مسلم بن عقیل نام نهاده شده است. مسلم الگوی محبت و وفاست. او عاشقی دل‌باخته بود که تا آخرین لحظه از عشق پاک خود به حسین(ع) دست بر نداشت و در اوج بی وفایی کوفیان به مولایش وفادار ماند.

مسلم بن عقیل برادرزاده حضرت علی(ع) است و همسر او، رقیه دختر حضرت علی(ع) و کلبیه بود. وی در مکه اقامت داشت و در سال 60 (ه. ق) به شهادت رسید. چون مردم کوفه اطاعت خود را نسبت به امام حسین(ع) اعلام کردند، امام حسین، مسلم بن عقیل را روانه کوفه کرد تا به نام آن حضرت از اهالی کوفه بیعت بگیرد، اما یزید، عبیدالله بن زیاد را به حکومت کوفه فرستاد و عبیدالله مردم را از بیعت با امام حسین(ع) منع کرده و آنها را متفرق ساخت و در نهایت مسلم را به شهادت رساند.

شب دوم: رسیدن امام حسین (ع) به سرزمین کربلا

امام حسین(ع) روز دوم محرم سال 61 (ه. ق) به سرزمین کربلا وارد شده و خیمه‌گاه خود را با جمعیتی در حدود هفتاد و دو نفر به پا کرد. از آن طرف، لشکر دشمن با هزار نفر در نقطه مقابل چادر زد. به خاطر همین روز دوم محرم، روز رسیدن ایشان به سرزمین کربلا نام‌گذاری شده است. روز دوم، نماد پایداری است. امام حسین(ع) از همان آغاز حرکت با اتفاقات مختلفی همچون بی‌وفایی کوفیان گرفته تا تعقیب شدن از سوی سپاهیان دشمن، مواجه شد، اما با تمام این مشکلات در راه خود استوار ماند.

شب سوم: حضرت رقیه(س)

رقیه(س) دختر سه ساله اباعبدالله‌الحسین(ع) است که در سفر کربلا به همراه ایشان بود. نام مبارک او در بعضی از کتاب‌های تاریخی و مقاتل نقل شده است و برخی دیگر مانند ریاض‌الاحزان از او با نام فاطمه صغری یاد کرده‌اند. رقیه(س) به همراه اسرای دیگر به شام برده شد، شبی پدر را به خواب دید و پس از بیدار شدن بسیار گریست و بی‌تابی کرد. خبر به یزید رسید. به دستور او سر مطهر امام حسین(ع) را نزد او بردند و او از این منظره به شدت ناراحت و رنجور شد. ایشان در روز سوم صفر سال 61 (ه. ق) در خرابه شام (که محل اقامت موقت اهل بیت بود) از دنیا رفت. شاید دلیل نام‌گذاری روز سوم محرم به نام این بانوی کوچک این بوده است که در مراسم عزاداری ایام محرم، یادی از مظلومیت او شود.

شب چهارم: حضرت حر(ع)

شب چهارم عزاداری محرم اختصاص به یکی از شهدای سربلند کربلا یعنی حربن یزید ریاحی دارد. البته این شب را به حضرت زینب(س) نیز منسوب کرده‌اند. حر الگوی توبه و حقیقت‌جویی است. او در آغاز برخورد با امام حسین(ع) از چنین جایگاه وارسته‌ای برخوردار نبود و بنابر گفته خویش، مأمور بود و معذور! اما ادب و تواضع حر در برابر امام حسین(ع) موجب رهایی و آزادگی او شد. حر با تعقل و تفکر عمیق خود، حق را بر باطل ترجیح داد و برای توبه پیشانی خود را به سجده‌گاه توبه فرود آورد. حر، جذاب‌ترین الگوی توبه برای خطاکاران است. حر در روز عاشورا از امام حسین(ع) اجازه گرفت و وارد میدان کارزار شد و بعد از رشادت‌های بی‌نظیر به شهادت رسید.

شب پنجم: حضرت زهیر(ع)

این شب مانند شب چهارم میان چند شهید کربلا مشترک است. شب پنجم به حبیب بن مظاهر و حضرت عبدالله بن حسن کودک هشت ساله امام مجتبی(ع) نیز منسوب است. عبدالله(ع) در شمار آخرین شهیدانی بود که پیش از شهادت امام حسین(ع) در ظهر عاشورا به شهادت رسید.

زهیر، الگوی عاشقی در کربلاست. او که تا چندی پیش از دیدار با امام حسین(ع) هراس داشت، پس از رفتن به خیمه ایشان، هراسش به عشقی جاودانه بدل شد. عشق به امام حسین(ع) چنان در جانش اثر کرده بود که از همه هستی خود در دنیا گذشت و در این راه چنان پیش رفت که به یکی از فرماندهان سپاه آن حضرت تبدیل شد. زهیر پس از نبردهای دلیرانه و کم‌نظیر خود و همچنین کشتن تعدادی از دشمن، سرانجام به دست کثیر بن عبدالله شعبی و مهاجر بن اوس به شهادت رسید.

شب ششم: حضرت قاسم(ع)

قاسم بن حسن(ع)، نوجوان شهید عاشورا در رکاب سیدالشهدا(ع)، فرزند گرامی امام حسن مجتبی(ع). وی صاحب همان سخن معروف «اَحْلی مِنَ العَسَل» در شب عاشوراست که مرگ را شیرین‌تر از عسل می‌دانست. روز عاشورا سن او به بلوغ نرسیده بود. برای میدان رفتن از امام خویش اجازه خواست. اباعبدالله(ع) چون نگاه به او افکند، وی را به آغوش کشید و گریست، آن‌گاه اجازه داد. قاسم، خوش‌سیما بود و در میدان جنگ پس از نبردی دلاورانه به شهادت رسید.

شب هفتم: حضرت علی‌اصغر(ع)

هنگامی که همه یاران و اصحاب امام حسین(ع) به شهادت رسیدند، ندای غریبانه امام بلند شد: «هل من ذاب یذب عن حرم رسول الله... هل من مغیث یرجوا الله باغثتنا» آیا حمایت‌کننده‌ای هست تا از حرم رسول خدا(ص)  حمایت کند؟ آیا فریادرسی است که برای امید ثواب ما را یاری کند؟

وقتی که این ندا به گوش بانوان حرم رسید، صدای گریه و شیون آنها بلند شد، امام کنار خیمه آمد و به زینب(س) فرمود: فرزند کوچکم را به من بده تا با او وداع کنم، کودک را گرفت، همین که خواست ببوسد حرمله تیری به سوی گلوی نازک او رها کرد، آن تیر به گلوی او اصابت کرد، و سرش را ذبح کرد.

مصیبت علی‌اصغر(ع) برای حسین(ع) جان‌فرسا بود چنان که گریست و به خداوند عرض کرد: خدایا خودت میان ما و این قوم داوری کن. آنان ما را فرا خواندند تا یاری کنند ولی برای کشتن ما کمر بسته‌اند. در این لحظه ندایی از آسمان رسید که ای حسین(ع) در اندیشه اصغر(ع) مباش، هم‌اکنون دایه‌ای در بهشت برای شیر دادن به او آماده است.

هنگامی که علی‌اصغر نیز فدا شد، امام حسین(ع) بر قضای الهی گردن نهاد و خطاب به خداوند گفت: ای خدا! چون تو این صحنه‌ها را می‌بینی تحمل این مصیبت‌ها بر من آسان می‌شود.

شب هشتم: حضرت علی اکبر (ع)

از جوانان اهل بیت پیامبر(ص)، اولین فردی که موفق به کسب اجازه از امام حسین(ع) شد حضرت علی‌اکبر(ع) بود. امام حسین(ع) درباره فرزند جوان و رشیدش فرمود که از نظر اندام و شمایل، اخلاق، منطق و سخن گفتن، شبیه‌ترین فرد به پیغمبر بوده است. علی‌اکبر(ع) چون غربت پدر را در میان خیل گرگ‌های خون‌آشام کوفه و شام می‌بیند، با پیشی گرفتن از همه یاران و افراد خاندان جان خود را فدا کرد. او با تمام کردن حجت خویش شوق رسیدن به فیض شهادت را در دل یاران حسین(ع) قوت بخشید. علی‌اکبر(ع) الگوی سبقت گرفتن در شهادت است.

شب نهم: شب تاسوعا

روز نهم ماه محرم به نام ستاره 34 ساله آسمان کربلا و بزرگترین یار و یاور حسین(ع)، حضرت ابوالفضل‌العباس(ع) نام‌گذاری شده است. عباس یعنی چهره درهم کشیده و این نام نشان از صلابت و توانمندی سقای کربلا دارد. حضرت ابوالفضل فرزند علی(ع) و برادر حسین(ع) بود، با این وجود هرگز برادر خویش را به نام صدا نزد. ایشان رعایت ادب و فروتنی را تا لحظه آخر بر خود واجب می‌دانست. او پرچم‌دار سپاه و بهترین الگوی رشادت بود. او به اندازه‌ای محو یار شده بود که با دیدن امواج آب روان، لب‌های خشکیده محبوب خود را به خاطر آورده و از نوشیدن آب صرف نظر کرد. شجاعت، وفاداری و فروتنی حضرت ابوالفضل(ع) یکی از برگ‌های زرین عاشورا است که همه را به شگفتی عشق زیاد به او وادار کرده است.

شب دهم: شب عاشورا

شب حسین بن علی‌(ع) الگوی آزادگان جهان. شهامت، ایثار، بردباری، تسلیم، رضا، وفا، فروتنی، شجاعت و پایداری امواج اقیانوس بی‌منتهای حسین است.شب عاشورا، شب حسین بن علی(ع) الگوی آزادگان جهان است. در منابع نقل شده است که امام و یارانش در طول آن شب تا سحر به نماز و دعا و استغفار مشغول بودند.

چیزی که در روز عاشورا بیش از هر چیز دیگر جلوه‌گر و نمایان است طمأنینه حسین، اطمینان حسین، آرامش و استقامت ایشان است. اگر قیام چنین درون مایه ارزشمندی از فضایل انسانی را نداشت، این‌گونه بر پیشانی تاریخ نمی‌درخشید. عاشورا این‌گونه توانسته است که تاکنون حصار زمان و مکان را درهم شکسته و تاریخ را درنوردد.

منابع:

کتب گلچین محرم و مناسک عزاداری محرم