ایکنا گزارش می‌دهد؛
ناامنی غذایی چه آسیبی به سلامت فرد و جامعه می‌زند/ ضربه کاری نوسانات اقتصادی
از آنجا که در آموزه‌های دینی، تغذیه سالم تمامی جنبه‌های جسمی، روانی، معنوی و اجتماعی را شامل میشود، باید سیاست‌گذاران عرصه سلامت به رویکرد تغذیه‌ای اسلام توجه کنند تا سلامت همه‌جانبه واقعی یا جامع‌نگر در جامعه حاصل شود.
به گزارش ایکنا، امروزه سوء تغذیه یا به عبارتی هرگونه انحراف از تغذیه طبیعی که موجب فقدان مواد مغذی در بدن میشود، در بیشتر جوامع بحرانی جدی به شمار می‌آید و یکی از دلایل مهم بیماری‌های جسمانی و روانی است.
هرچند غذا و تغذیه یک موضوع علمی و کارشناسی است و از رشته‌های مهم دانشگاهی به شمار می‌آید، اما ادیان توحیدی، به‌ویژه اسلام، به این امر مهم بی‌توجه نبوده‌اند و راجع‌به آن آداب و احکامی را تشریع کرده‌اند. نام‌گذاری پنجمین سوره قرآن کریم با عنوان «مائده» به معنای سفره غذا، رزاق و مطعم بودن به عنوان صفات خداوند، سوگند خداوند به غذا «والتین والزیتون»، درخواست مائده آسمانی از سوی حضرت عیسی(ع) و درخواست غذا از سوی حضرت موسی(ع) مهر تأییدی بر اهمیت تغذیه است.
اسلام به حکم عقل و غریزه، خوردن را برای انسان یک امر ضروری دانسته و آن را مقدمه عبادت تلقی کرده است. پیامبر اکرم(ص) اصل تفکیک‌ناپذیر بودن خوردن و بندگی کردن را چنین بیان می‌کنند: «اَللَّهُمَّ بَارِکْ لَنَا فِی اَلْخُبْزِ وَ لاَ تُفَرِّقْ بَینَنَا وَ بَینَهُ فَلَوْ لاَ اَلْخُبْزُ مَا صُمْنَا وَ لاَ صَلَّینَا وَ لاَ أَدَّینَا فَرَائِضَ رَبِّنَا عَزَّ وَ جَلَّ؛ خداوندا براى ما در نان برکت قرار ده و بین ما و نان جدایى نینداز. اگر نان نبود، نه روزه مى‌گرفتیم، نه نماز مى‌خواندیم و نه فریضه‌هاى پروردگارمان را انجام مى‌دادیم.» در اینجا نان جنبه نمادین دارد و منظور از آن تمامی غذا‌هایی است که بدن به آنها نیاز دارد. شگفت اینکه توجه به اصل غذا و اینکه هر کسی باید نیاز‌های جسمی خود را برطرف کند از دعا‌های پیامبر اسلام است.
آثار جسمی و روحی غذا از دیدگاه قرآن و علم تغذیه
از دیدگاه قرآن و روایات سبک تغذیه صحیح و سالم سبب میشود افراد از سلامت جسمی و روانی لازم برخوردار شوند و این جزو مهم‌ترین برنامه‌های هدایتی و تربیتی قرآن و روایات محسوب میشود، زیرا زیربنای صحت و رمز سلامت نیز بهره‌مندی از مواد غذایی سالم و پاکیزه و مورد نظر اسلام است. بنابراین تغذیه سالم یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های تأثیرگذار در سلامت انسان است.
سلامت افراد جامعه یکی از عوامل اصلی پویایی و رشد و توسعه آن است و برای تأمین آن، اصلی‌ترین عامل غذای سالم و مطمئن است. غذای ناسالم موجب خمودگی انسان‌ها، غیرفعال شدن بخش مهمی از جامعه و درگیری عده دیگری برای خدمت‌رسانی به بخش بیمار و ناسالم میشود و خسارت جبران‌ناپذیری را برای جامعه به بار می‌آورد. سلامت کامل افراد جامعه زمانی تأمین میشود که مواد مغذی سالم و کافی در دسترس سلول‌های بدن قرار گیرد.
غذای ناسالم موجب خمودگی انسان‌ها، غیرفعال شدن بخش مهمی از جامعه و درگیری عده دیگری برای خدمت‌رسانی به بخش بیمار و ناسالم می‌گردد و خسارت جبران‌ناپذیری برای جامعه ببار می‌آورد
شرط اول دستیابی به این مهم، سلامت مواد اولیه غذایی است، اما در شرایط حاضر سلامت فراورده‌های غذایی دستخوش عوامل زیادی شده است و استفاده از کود‌های شیمیایی، آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها از جمله عوامل تهدیدکننده سلامت مواد غذایی هستند. استفاده از کود‌های حیوانی فرآوری‌نشده می‌تواند موجب آلودگی محصولات کشاورزی به برخی موجودات میکروسکوپی بیماری‌زا شود. توکسین‌های تولیدشده روی محصولات کشاورزی به علت رعایت نکردن شرایط مطلوب تولید و نگهداری، سلامت غذا و جامعه را تهدید می‌کنند.
آلاینده‌های شیمیایی که با آلوده کردن مواد غذایی بر سلامتی انسان مؤثرند و انواع افزودنی‌های غیرمجاز، مواد نگهدارنده، باقیمانده سموم دفع آفات و شوینده‌ها، کود‌های حیوانی و انسانی و شیمیایی و نیز دارو‌ها از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها و هورمون‌ها به طور مستقیم موجب از بین رفتن سلامت مواد غذایی میشود یا با آلوده کردن منابع حیوانی و گیاهی به‌طور غیرمستقیم بر سلامت غذا اثر می‌گذارند. علاوه بر این، گاهی مواد غذایی به علت شرایط ناصحیح تولید یا نگهداری در اثر فعل و انفعالات شیمیایی، تغییر حالت و سلامت خود را از دست می‌دهد و همین امر سبب ایجاد مواد خطرناکی نظیر پراکسید‌ها و اکسید‌های کلسترول در غذا میشود که در اثر تداوم، مشکلات قابل توجهی را برای سلامتی انسان ایجاد خواهند کرد.
برخی عوامل برای مردم جامعه ما ناشناخته و ممکن است این ناآگاهی سلامت آنها را تهدید کند. برای مثال کمتر افراد جامعه از خطر آفلاتوکسین و اثر آن بر ابتلا به سرطان اطلاع دارند یا از به وجود آمدن سمومی به نام توکسین‌ها در غلات از جمله گندم در شرایط نگهداری نامطلوب اطلاع ندارند و در نتیجه به این امر مهم توجه کافی نمی‌شود.
متخصصان امر سلامت غذا مراحل مختلفی را برای مدیریت سلامت غذایی جوامع پیشنهاد می‌کنند. اولین مرحله، شناخت مشکلاتی است که سلامت غذا را تهدید می‌کند. سپس به مراحل بعدی شامل موارد خطر، محصولات خطرناک، شدت خطری که ایجاد می‌کنند و چگونگی مدیریت رفع خطر می‌پردازند. بنابراین شناخت عوامل خطر اولین مرحله است که هم برای مسئولان امر و هم جامعه ضروری تلقی میشود.
ارتباط مستقیم سالم بودن غذا با سلامت جامعه
در بسیاری از موارد سلامت مواد اولیه غذایی و همچنین فرآوری و نگهداری آن مورد سؤال است و نیاز به توجه کافی دارد. امروزه توجه کافی به سلامت غذا از مزرعه تا سفره مد نظر است و همه خطراتی که ممکن است سلامت غذا را تهدید کنند باید در نظر گرفته شوند.
طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، غذای سالم یا ایمن از مواد اولیه سالم و ایمن تهیه شده است. به عبارتی، عاری از مواد مضر و متشکل از مواد مفید برای سلامت مصرف‌کنندگان است. در همین راستا حسین عزیزی، مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره ارتباط سالم بودن غذا با سلامت جامعه سخن گفت و اظهار کرد: وزارت بهداشت درصدد است که مواد غذایی ارزان‌تر به دست مردم برسد، زیرا غذا می‌تواند از بسیاری بیماری‌ها پیشگیری کند و اگر غذای سالم در اختیار مردم قرار گیرد، هزینه‌های درمان کاهش مییابد. پس باید دولت به غذا توجه بیشتری کند و در تخصیص یارانه و مالیات، که می‌تواند قیمت مواد غذایی را کاهش دهد، فعال‌تر عمل کند تا مواد غذایی ارزان‌تر و بهتر در دسترس مردم قرار گیرد.
اگر غذای سالم در اختیار مردم قرار گیرد، هزینه‌های درمان کاهش مییابد. پس باید دولت به غذا توجه بیشتری کند و در تخصیص یارانه و مالیات، که می‌تواند قیمت مواد غذایی را کاهش دهد، فعال‌تر عمل کند
عزیزی افزود: تمام غذا‌هایی که تولید می‌کنیم تابع استاندارد‌های ملی و بین‌المللی هستند و در مواد غذایی صنعتی استاندارد‌های ملی ما براساس استاندارد‌های بین‌المللی است و بسیاری از محصولات صنعتی سابقه تولید سنتی و بومی نداشته‌اند و برای نخستین بار در اکثر کشورها تولید شده‌اند. البته ممکن است برخی از این مواد غذایی نمک، چربی یا شکر بیشتری داشته باشند و در این باره هشدار‌های لازم را می‌دهیم تا مردم آن مواد غذایی را کمتر مصرف کنند. باید توجه کرد که هیچ غذایی سم نیست و حتی اگر مواد غذایی مفید مانند شیر زیاد مصرف شوند، مضر خواهند بود.
بنا بر گزارش ایکنا، با توجه به صحبت‌های مدیرکل فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی سازمان غذا و دارو می‌توانیم بگوییم که تغذیه عامل تعیین‌کننده سلامت یا فقدان سلامت فرد است. هدف هر شخص از تغذیه فقط سیر شدن نیست، بلکه هدف اصلی تغذیه رسیدن شش گروه مواد مغذی به بدن است، زیرا این مواد نیاز‌های بدن و در نتیجه سلامتی اندام‌های بدن را تأمین می‌کنند. همچنین باعث حفظ سلامتی روانی و جسمی فرد می‌شوند و برعکس با مصرف کم یا بیش از حد هرکدام از این مواد، فرد دچار بیماری میشود. مثلاً مصرف بیش از حد فرآورده‌های گوشتی موجب سرطان میشود یا مصرف کم غلات، که حاوی ویتامین‌های گروه ب هستند، باعث ایجاد بیماری‌های روانی از جمله پرخاشگری و جنون خواهد شد.
امنیت غذایی مردم زیر تیغ بازار داغ شایعات
وحید مفید، استادیار دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، نیز می‌گوید: تغذیه سالم و ایمن باعث حفظ سلامتی روانی و جسمی فرد میشود و تغذیه ناصحیح و نامتعادل می‌تواند یکی از اصلی‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت جامعه باشد.
وحید مفید در گفت‌وگو با ایکنا، درباره حساسیت بالای تغذیه و ارتباط مستقیم آن با سلامت انسان اظهار کرد: به این دلیل که مبحث غذا ارتباط مستقیمی با سلامت انسان دارد و اثرات آن در برخی مواقع خیلی زود مشخص میشود و افراد همه‌روزه با آن ارتباط دارند از حساسیت بالایی برخوردار است و در این شرایط اظهارنظر‌ها و شایعات نیز افزایش مییابد.
این پژوهشگر انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور در پاسخ به این پرسش که مردم چگونه می‌توانند تشخیص دهند که چه باید بخورند و چه چیزی نباید بخورند؟ گفت: چند بحث وجود دارد؛ اولین مورد بحث آموزه‌های دینی ماست که بر این اساس مشخص شده که چه غذا‌هایی طیب و حلال است و باید متخصصان امور دینی درباره آن صحبت کنند. مورد دیگر جنبه علمی آن است و متخصصان تغذیه و صنایع غذایی مشخص می‌کنند که چه غذا‌هایی مناسب و چه غذا‌هایی نامناسب‌اند.
پخش کلیپ‌های تقطیع‌شده از صحبت‌های غیرکارشناسانه برخی پزشکان نامرتبط با این امر در فضای مجازی این درگیری ذهنی را برای عموم ایجاد می‌کند که چگونه می‌توانند غذای سالم تهیه کنند.
استادیار دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌افزاید: متأسفانه بین مناسب و نامناسب بودن برخی از مواد غذایی اختلافاتی بین کارشناسان وجود دارد که سبب بروز اظهارنظر‌هایی از پزشکان غیرمتخصص میشود که گاهی پرداختن به آن سبب دامن زدن به شایعات و اشاعه صحبت‌های غیرکارشناسانه خواهد شد. پخش کلیپ‌های تقطیع‌شده از صحبت‌های غیرکارشناسانه برخی پزشکان نامرتبط با این امر در فضای مجازی این درگیری ذهنی را برای عموم ایجاد می‌کند که چگونه می‌توانند غذای سالم تهیه کنند.
مسئولیت تشخیص سالم بودن غذا برعهده کیست؟
مفید تصریح کرد: تنها راه تشخیص مناسب و سالم بودن غذا، رجوع به متخصصان تغذیه است. همان‌طور که اگر مشکلی در بینایی داشته باشیم به متخصص بینایی مراجعه می‌کنیم یا اگر مشکل گوارش داشته باشیم به متخصص گوارش مراجعه می‌کنیم، در بحث تغذیه نیز باید به متخصصان تغذیه مراجعه کنیم. در تمام کشور‌های دنیا نهاد‌های دولتی مسئول نظارت بر غذا و تغذیه هستند و به استناد وظایف حاکمیتی در مورد نوع غذا‌های مصرفی در آن کشور تصمیم‌گیری می‌کنند. در ایران نیز وزارت بهداشت به ویژه سازمان غذا و دارو و سازمان ملی استاندارد متولی نظارت بر امر تغذیه هستند و براساس استاندارد‌هایی که دارند اظهارنظر می‌کنند. متخصصان این سازمان‌ها مجوز‌هایی را برای تولیدکنندگان مواد غذایی صادر و آنان را مجبور می‌کنند که بر روی محصولات غذایی راهنمای سلامت درج کنند. لذا مردم باید از متخصصان و مراجع رسمی و قانونی پیگیر سلامت غذا و صحت و سقم شایعات باشند.
وی ایمنی مواد غذایی را امری همگانی می‌داند و معتقد است: تمام افراد درگیر مسئول هستند؛ حتی مصرف‌کننده نیز وظایفی دارد و علاوه بر کمک به حفظ سلامتی خود، در بخشی از نظام یکپارچه مدیریت ایمنی مواد غذایی نقش مؤثری دارد. برای مثال با کنترل شناسه اصالت فرآورده‌های غذایی و آشامیدنی، علاوه بر مصرف نکردن کالای غیرمجاز، در جمع‌آوری و برخورد با فرآورده‌های قاچاق یا غیرمجاز نقش‌آفرینی می‌کند. برای اینکه از مصرف مواد غذایی ناایمن جلوگیری شود، مردم باید اطلاعات برچسب مواد غذایی را مانند تاریخ تولید و انقضا، مجوز سازمان غذا و دارو، شناسه اصالت و نشانگر‌های رنگی تغذیه‌ای کنترل کنند.
این پژوهشگر انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور بیان می‌کند: مواد غذایی ناسالم و حتی نحوه مصرف مواد غذایی می‌تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات شود. بنابراین دسترسی به غذای سالم و به میزان کافی و شیوه مصرف صحیح، کلید حفظ و بهبود سلامتی محسوب میشود؛ بدین معنا که در ایمنی مواد غذایی علاوه بر سالم بودن، دسترس بودن و اندازه کافی آن لازم است.
تأمین امنیت غذایی جزو اصل 197 برنامه چهارم توسعه است و از در دسترس بودن غذای کافی و ایمن برای مصرف روزانه مردم حکایت می‌کند و بدین منظور مدیریت ایمنی مواد غذایی ضروری است و برای دستیابی به این مهم، علاوه بر دولتمردان و متولیان امر تأمین سلامت غذا، مؤسسات دیگری چون انجمن‌های غیردولتی نیاز است. البته در کشور‌های پیشرفته انجمن‌های زیادی برای سلامت و امنیت غذا فعالیت می‌کنند.
تأثیرپذیری امنیت غذایی از نوسانات اقتصادی
به منظور تأمین غذای سالم برای جامعه، آموزش تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان مواد غذایی و کسانی که در فرآوری محصولات غذایی، حمل‌ونقل، نگهداری و بسته‌بندی غذا فعال هستند و حتی مصرف‌کنندگان ضروری است. برای تشویق صاحبان صنایع و فرآوری مواد غذایی و رعایت دقت کافی در تولید و توزیع فرآورده‌های غذایی، به برنامه‌ریزی بهتر و آگاهی دادن به مردم درباره تغذیه صحیح نیاز است.
در همین باره علی حسینی، کارشناس تغذیه و رژیم‌درمانی، در گفت‌وگو با ایکنا، در مورد فقدان تغذیه صحیح بخش کثیری از مردم گفت: یکی از چالش‌های اساسی در حوزه امنیت غذایی، تأثیرپذیری آن از نوسانات اقتصادی است که متأسفانه شرایط نامطلوبی را به‌ویژه برای اقشار آسیب‌پذیر ایجاد می‌کند و برخی نمی‌توانند روزانه کالری استاندارد و مورد نیاز خود را تهیه کنند.
یکی از چالش‌های اساسی در حوزه امنیت غذایی، تأثیرپذیری آن از نوسانات اقتصادی است که متأسفانه شرایط نامطلوبی را به‌ویژه برای اقشار آسیب‌پذیر ایجاد می‌کند
حسینی افزود: حالا که پروتئین‌های حیوانی و اقلام دیگر از جمله لبنیات گران شده است، باید پروتئین‌های گیاهی جایگزین شوند. حبوبات جایگزین مناسبی برای پروتئین‌های حیوانی است. مواد غذایی دیگری هم منبع غنی پروتئین و کلسیم هستند. از منابع غنی گیاهی حاوی کلسیم می‌توان سویا، لوبیای سفید، لوبیاچیتی، اسفناج و کلم را جایگزین کرد.
این کارشناس تغذیه و رژیم‌درمانی در خصوص خواص پروتئین‌های گیاهی می‌گوید: سبزی‌های برگ‌دار مانند اسفناج، کلم و چغندر آهن بالایی دارند، برای مثال اسفناج از گوشت قرمز آهن بیشتری دارد. اگر سبزی‌های خام گوارش افراد را اذیت می‌کند، می‌توانند آنها را به صورت پخته استفاده کنند. گوشت‌ها منابع غنی پروتئین‌اند و حاوی همه اسید‌های آمینه ضروری و آهن و ویتامین ب ۱۲ هستند. خوردن مقداری گوشت خوب است، اما مصرف بیش از آن در طول هفته خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش می‌دهد.
با توجه به صحبت‌های این متخصص تغذیه مسئله این نیست که مردم مصرف کالا‌های اساسی را کاهش داده‌اند، بلکه آنها جایگزینی برای این مواد غذایی نداشته‌اند، یعنی بخشی از مصرف مواد غذایی را حذف کرده‌اند، اما چیزی جایگزین نشده و به همین دلیل سوء تغذیه در ایران جدی است.
در امان نبودن ایران از تهدید امنیت غذایی و کیفیت تغذیه
پیش‌تر زهرا عبداللهی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در یک نشست خبری اعلام کرده بود: «ایران از تهدید امنیت غذایی و کیفیت تغذیه در امان نیست و در شرایط بحران کرونا به دلیل کاهش درآمد، از دست دادن شغل در برخی لایه‌های جمعیتی، تحریم‌های ناجوانمردانه، افزایش قیمت جهانی غذا و تورم، خطر افزایش ناامنی غذایی به خصوص در مناطق محروم کشور وجود دارد و می‌طلبد که اقدامات فوری برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه از سوی بخش‌های ذیربط انجام شود.»
ایران از تهدید امنیت غذایی و کیفیت تغذیه در امان نیست و در شرایط بحران کرونا به دلیل کاهش درآمد، از دست دادن شغل در برخی لایه‌های جمعیتی، تحریم‌های ناجوانمردانه، افزایش قیمت جهانی غذا و تورم، خطر افزایش ناامنی غذایی به خصوص در مناطق محروم کشور وجود دارد
مدیرکل دفتر بهبود تغذیه جامعه تأکید کرده بود: «در شرایط فعلی بحران کرونا در جهان و تبعات اقتصادی آن، افزایش قیمت مواد غذایی و خشک‌سالی بیم آن می‌رود که مجدداً با شیوع سوء تغذیه در اقشار کم‌درآمد و گروه‌های آسیب‌پذیر تغذیه‌ای مواجه شویم. دفتر بهبود تغذیه جامعه با توجه به شرایط فعلی، برنامه حمایت تغذیه‌ای مادران باردار و کودکان زیر ۵ سال مبتلا به سوءتغذیه و نیازمند را با همکاری کمیته امداد امام(ره) در دست اجرا دارد.»
به هر ترتیب ناامنی غذایی و اشکال مختلف سوء تغذیه ناشی از کم‌خوری و بدخوری علاوه بر تأثیرات نامطلوب جسمانی، بر سلامت اجتماعی و روانی جامعه نیز تأثیر سوء دارد. از این رو باید تأمین امنیت غذا و تغذیه برای جامعه یکی از اهداف کلان برنامه‌ریزی‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور باشد.
گزارش از علیرضا اصغرزاده
انتهای پیام مطالب مرتبط
