رونمایی از کتاب «مقاومت در اسلام؛ نظریه و الگو» / تبیین 9 راهبرد مقاومت

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ آیین رونمایی از کتاب «مقاومت در اسلام؛ نظریه و الگو» تألیف اصغر افتخاری، امروز چهارشنبه دوم مهر‌ماه در سالن آمفی تئاتر مؤسسه مطالعات راهبردی نواندیشان نور با حضور مؤلف و جمعی از مسئولان مؤسسه برپا شد.

در این مراسم پس از تلاوت آیاتی از کلام‌الله مجید، محمد کمالی گوکی، مسئول شورای کتاب مؤسسه مطالعات راهبردی نواندیشان نور طی سخنانی به ارائه گزارشی از فعالیت‌های مؤسسه پرداخت.

وی گفت: انتشارات مؤسسه مطالعات راهبردی اندیشه‌سازان نور از ابتدای تأسیس خود تاکنون، کتاب‌های مختلف در محورهای تحلیل تحولات منطقه غرب آسیا، آینده‌پژوهشی، مناسبات بین‌المللی را به چاپ رسانده است و با تکیه بر اندیشه اسلامی و دینی به تحلیل مسئله و یا پدیده‌ای در این چهارچوب پرداخته است.

کمالی با اشاره به اینکه طی دو دهه اخیر کتاب‌های مختلفی چاپ و برای بهره‌برداری مراکز علمی به جامعه ارائه شده است، بیان کرد: بر این اساس، تاکنون 180 عنوان کتاب در محورهای مذکور چاپ و به بازار کتاب ارائه شده است. از جمله کتاب‌های بنیادینی که این انتشارات به بازار کتاب ارائه کرده و با استقبال جامعه دانشگاهی مواجهه شده عبارتند از: «دموكراسی و صحرا با محوریت روابط عراق و عربستان در آغاز هزاره سوم» نوشته محمدصادق کوشکی، «بازیگران گفتمان اسلام‌هراسی در غرب» تألیف هادی آجیلی، «سپید علمان؛ بازخیزی زیدیه» تألیف سعدالله زارعی، «داعش؛ نوستالژی خلافت» نوشته فواد ابراهیم.

مسئول شورای کتاب مؤسسه مطالعات راهبردی نواندیشان نور افزود: متأسفانه در جامعه ما کتاب در سبد خرید مردم در اولویت پنجم و ششم قرار گرفته است، ارائه کتاب‌ها به جامعه پس از چاپ با موانعی همراه شده است که راه حل این موضوع اطلاع‌رسانی از سوی رسانه‌ها بوده تا علاقه‌مندان بتوانند از آنها استفاده کنند.

وی ادامه داد: یکی از کتاب‌هایی که این موسسه به مرحله چاپ رساند و امروز از آن رونمایی می‌شود، کتاب «مقاومت در اسلام؛ نظریه و الگو» تألیف اصغر افتخاری، استاد تمام علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع) است. رویکرد مؤلف در این کتاب برآن است که شکل تفکر مقاومت در اسلام را از نهان بیرون بیاورد و نظریه و الگوی دینی برای مفهوم مقاومت طراحی کند.

کمالی با اشاره به اینکه مقاومت یک مفهوم عام دارد که در بستر تاریخ از سوی مکاتب و مذاهب مختلف به کار گرفته شده است، گفت: اساساً هرکجا که قدرتی وجود داشته، «مقاومتی» هم در مقابل آن شکل گرفته است.

وی افزود: این مقاومت بر مبنای یک اندیشه، مکتب و مذهب شکل‌های مختلفی را پیدا می‌کند که در مکاتب دیگر هم شکل مقاومت به همین شکل دارای محتوا و مبانی خاصی بوده است. در تفکر اسلامی هم با اتکا به انسان‌شناختی، معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی یک شیوه ای برای مقاومت در نظر گرفته شده است.

کمالی تصریح کرد: کتاب حاضر تبیین مقاومت بر مبنای مبانی اسلامی و دینی است که با استناد به نص صریح اسلام، به خصوص در قرآن به عنوان پایه کارشان قرار گرفته و این کتاب به عنوان یک کتاب مرجع می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

مسئول شورای کتاب مؤسسه افزود: نویسنده در این کتاب با اتکا به مفاهیم قرآنی و دینی، 9 راهبرد مقاومت را طراحی و از درون آن 125 سیاست مقاومت، 12 الگو و 63 نظریه را طراحی و استخراج کرده‌ است که هرکدام از این راهبردها استناد به متون دینی بوده که دارای استدلال علمی و عملی هم هستند و این کتاب می‌تواند کمک بسیاری به تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران برای مقابله با جبهه استکبار کند.

در بخشی از این مراسم کلیپ تصویری با محتوای مقاومت برای حاضران پخش شد.

سخنران بعدی این مراسم، اصغر افتخاری، مؤلف کتاب و استاد علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع) بود که با اشاره به دو مناسبت عزاداری‌های ماه محرم و ماه صفر و هفته دفاع مقدس گفت: بحث عاشورا خود اسوه مقاومت است که امیدوارم از این اسوه مقاومت بتوانیم بیشترین استفاده و راهبری را داشته باشیم. همچنین هفته دفاع مقدس را گرامی می‌داریم که آن نیز تجربه عینی از تحقق شعار مقاومت اسلامی است.

وی در ادامه به تبیین دو نکته مهم در باب کتاب پرداخت و گفت: نکته نخست اینکه در حوزه فلسفه علم سؤال بنیادی و جدی با عنوان نسبت بین نظریه و عمل مطرح است. آیا نظریه‌ها اول بودند و سپس بر اساس آن سیاست‌ها و راهبردها شکل گرفتند و در جهان بیرون ظهور یافتند و یا اینکه ابتدا اتفاقاتی رخ داد و بعد از آن اندیشمندان رخدادها تجزیه، تفسیر و تحلیل کردند تا به دنبال آن نظریه‌ها ظهور یافتند.

مؤلف کتاب ادامه داد: در فلسفه علم این موضوع بحث دامنه‌دار و گسترده‌ای است که هر دو طرف مسئله قاعده خودش را دارد و عده‌ای معتقدند که سنجش راستی عمل و صحت سیاست‌ها ممکن نیست، مگر آنکه پیشاپیش نظریه‌هایی طراحی و سنجیده و براساس آن، سیاست‌ها طراحی و عملیاتی شود. اگر غیر آن باشد امکان انحراف و ناکارآمدی در رفتار وجود دارد. حال آنکه در تجربه بسیاری از نظریه‌ها زمانی که واکاوی و تبارشناسی صورت می‌گیرد، می‌بینند که بسیاری از نظریه‌ها از پس ِ تجربه‌های تاریخی توسط نویسندگان طراحی شده‌اند.

افتخاری با تأکید بر اینکه نظر و عمل در تعامل یکدیگر قرار دارند، گفت: آنچه قریب به صواب است و شاید بتوان به عنوان یک نظر و مبنا بپذیریم، این است که هم نظریه‌ها بر اقدامات و سیاست‌های ما تأثیر می‌گذارد و هم نظریه‌پردازان از تجارت بیرونی در طراحی نظریات بی‌تأثیر نیستند. آنچه مهم است اینکه نظریه و عمل باید توأمان و با هم تعامل داشته باشند. اگر نظریه‌ها نباشند اعمال و سیاست‌ها دچار افت می‌شوند و این تجربه تاریخی است. 

وی با بیان اینکه یکی از تجارب خوب روش‌شناسی در کشورهای غربی همین همراهی نظر و عمل است، تصریح کرد: از لحاظ تاریخی بسیاری از مؤسسات ما در این زمینه دچار مشکل است. در مطالعات استراتژیکی که در ایالات متحده آمریکا صورت می‌گیرد، حجم و تعداد مؤسسات استراتژیک آن‌ها با هیچ کشور دیگری قابل مقایسه نیست. مؤسسات زیاد و جدی وجود دارند که پیوسته در حال کار هستند و برای کاخ سفید برنامه، پیشنهاد و توصیه ارائه می‌دهند که حجم زیادی از این کارها در دانشگاه‌ها انجام می‌شود.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) تصریح کرد: بسیاری از این کتاب‌ها در ترجمه فارسی مورد غفلت واقع می‌شود. به ویژه چند صفحه اول کتاب که در قالب پیش‌گفتار می‌آیند و برخی از مترجمان تصور می‌کنند که مهم نیست و صرفاً کلیات است؛ لذا از مقدمه شروع می‌کنند و چند صفحه اول که حکم دردودل دارد را ترجمه نمی‌کنند. وزارت دفاع و نهاد اجرایی آمریکا سفارش را به دانشگاه می‌دهد و دانشگاه و محقق بر آن مسئله کار می‌کند. این مسائل عیب دانشگاه نیست و تعریف شده است؛ یعنی دانشگاه‌ها دولتی نیستند و خدمات را به دولت‌شان عرضه می‌کنند. 

وی با تأکید بر پیوستگی علم ورزی با حل مسائل کشور گفت: در ده سال پیش در جلسه پذیرش اعضای هیئت علمی در یکی از دانشگاه‌ها، یکی از افرادی که برای جذب رزومه داده بود، بیان کرد که از ابتدای کار تا همین مرحله از پژوهش هیچ کاری با دستگاه‌های دولتی نداشته است. یعنی این مسئله را به عنوان شاخصه مثبت بیان کرد. در جلسه تأکید کردم که به نظر من به خاطر همین ویژگی، این فرد شایستگی حضور در مؤسسه را ندارد. مگر می‌شود که کسی در یک کشور و جامعه زندگی کند و این قدر اهتمام نداشته باشد تا ببیند سیستم اداری کشور در رفع مشکل همکاری کند. 

افتخاری بیان کرد: برخی فکر می‌کند که اگر کسی به دانشگاه آمد، نباید به حکومت کاری داشته باشد. این تصور غلطی است. واژه استاد حکومتی نیز اشتباه است؛ یعنی اگر علم بماهو علم نتواند گره‌ای از جایی باز کند، به چه دردی می‌خورد. این گونه دوره دانشگاهی یک بازه زمانی می‌شود تا عده‌ای مشغول باشند و گذران عمر کنند. واقعیت امر این است که جامعه و کشور با محدودیت منابع، این قدر فرصت ندارد تا خودش را محدود کند. علم باید بومی شود و به مسائل جمهوری اسلامی حساس باشد. کارشناس عالم و استاد دانشگاه کسی است که بتواند بین دو حوزه نظر و عمل جمع کند.

وی تصریح کرد: اگر الگوی تعاملی بین نظریه‌پرداز و دولت و وظایفشان پیدا نشود، آن وقت دولت‌مردان به سمت اثرگذاری مبتنی بر تجربه می‌روند و نظریه‌پردازن هم به سمت طراحی الگوهای اتنزاعی می‌روند و از هم دور می‌شود؛ دوری علم از عمل هم رئالیسم علمی را مخدوش می‌کند و از آن طرف هم به کارآمدی سیاست‌های اجرایی آسیب می‌زند. فلسفه مطالعاتی که من در حوزه امنیت دنبال می‌کردم، این است که نگاه علمی باید عملیاتی شود. البته نه اینکه مسئول حتماً به آن عمل کند، بلکه باید به نظر بیاید و دیده شود.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) اظهار کرد: دولت آمریکا بعد از یازده سپتامبر دچار یک بحران جدی شد که نتوانسته بود این مسئله را حل کند. دستگاه اجرایی برای تثبیت نظم نوین جهانی به این مسئله رسیده بود که باید به کشورهایی مثل افغانستان حمله کند و هیمنه آمریکا را در آنجا استوار کند؛ یعنی سیاست عملی به این نکته رسیده بود که این کار برای منافع آمریکا خوب است، اما مشکل این بود که این را چگونه تبیین کنیم و قابل فهم نیست؛ یعنی کشوری که در اوج قدرت است با افغانستانی که قدرتی نیست بجنگد.

وی با بیان اینکه نومحافظه‌کاران آمریکایی ظرف مدت دو سال یک تئوری آماده کردند، گفت: این تئوری به عنوان تهدیدات نامتقارن بسیار گسترده شد و برای آن ادبیات تولید شد، فیلم ساخته شد و در گزارشات و سخنرانی‌ها ترویج شد و در دل این ادبیات یک نظریه به وجود آمد؛ نظریه تهدیدات نامتقارن یعنی کشورهایی هستند که می‌توانند یک تهدید نامتقارن تولید کنند و بر این اساس حمله پیش‌دستانه ابرقدرت نسبت به این کشور عقلانی و ضروری است. بر اساس این نظریه اتفاقات بعد از 11 سپتامبر از سوی آمریکا شکل گرفت.

مؤلف کتاب «مقاومت در اسلام؛ نظریه و الگو» با بیان اینکه مشکل دولت آمریکا با طراحی این تئوری از سوی نومحافظه کاران حل شد، اظهار کرد: واقعیت این است که این مسائل صحت رئالیستی بیرون ندارد، ولی برای آنها کار راه‌انداز بود. مشکل آمریکا را حل کرد و حتی تا امروز نیز از این نظریه توخالی تهدید نامتقارن به نوعی به نفع خودشان استفاده می‌کنند. این اتفاقات در جهان سیاست و به ویژه در نظم بین‌الملل نشان می‌دهد که نظریات و راهبردها باید با همدیگر تعامل داشته باشند. 

وی افزود: یکی از راهبردهای موفق جمهوری اسلامی ایران که جنبه مبنایی داشته و خواسته یا ناخواسته و آگاهانه و غیرآگاهانه در قالب پروژه مقاومت طراحی شده است. در این پروژه کانون جغرافیایی که شناسایی شده، تقریباً همه کسانی که در یک مطالعات استراتژیک حضور دارند، می‌دانند که این اقدام یک کار هوشمندانه بود. نقدهایی بر آن وارد است که باید بررسی شود، ولی اصل قضیه این است که استراتژی مقاومت جمهوری اسلامی ایران گام بلندی در راستای تحقق اهداف جهان اسلام است و فقط بحث جمهوری اسلامی نیست.

افتخاری با بیان اینکه متأسفانه حجم داده‌ها و پشتیبانی علمی در حد اتفاقات سه دهه جریان مقاومت نیست، تصریح کرد: اگر هر اتفاقی کوچکتر از این نیز در کشورهای دیگر پیش بیاید، می‌بینید که حتی در حد پژوهشکده‌ها و دانشگاه‌ها گروه‌های مطالعاتی راه انداخته‌اند؛ یعنی اگر موضوع و دستورکار برخی مؤسسات و پژوهشکده‌ها در کشورهای غربی را با پروژه مقاومت در جهان اسلام مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که شاید یک‌هزارم آن هم نباشد. این قدر این مسئله بزرگ شده که رشته و متخصص برای آن تربیت کردند و دانشگاه‌ها و گرایش‌ها برای آن طراحی کردند. پروژه بزرگی به نام مقاومت و تأثیرگذار در تحولات بین‌الملل ایجاد شده، ولی تحقیقات لازم برای آن انجام نشده است. 

وی با بیان اینکه این اثر در قالب پروژه‌ای از سوی مؤسسه مطالعات راهبردی نواندیشان نور در چند سال اجرا شد، گفت: پایان این طرح مقارن با شهادت سردار مقاومت شهید سلیمانی شد؛ لذا این اثر به پاس خدمات این شهید بزرگوار به ایشان تقدیم شد. البته خود شهید سلیمانی می‌تواند به یک موضوع مستقل تبدیل شود؛ یعنی این قدر اندیشه و عمل در ایشان ابعاد و وجوه متعدد دارد که می‌تواند موضوع مطالعات باشد. برای اندیشمندان و فلاسفه‌ای که در غرب مبنا و منبع کتاب درسی شدند، کارشناس مخصوص تربیت شد و مثلاً کارشناس کانت و دکارت دارند. وقتی وارد شخصیت این افراد می‌شویم با عظمتی که در شهید سلیمانی می‌بینیم، غیرقابل مقایسه است. شهید سلیمانی نظریاتی دارد که در حوزه عمل هم آمده و این گونه نیست که یک حرف صرف زده باشد، بلکه بر اساس آن نظریه تاریخ رقم می‌خورد. 

این استاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه این اثر از دو حیث دارای نوآوری است، گفت: یک بحث این است که این اثر کاملاً مبتنی بر نص است. در این کار مطالعاتی که در حوزه مطالعاتی شیعی رخ داده بررسی شده است. محققان شیعی به خاطر تمرکز بر روایات گاهی از رفتن سراغ قرآن کریم و تمرکز بر قرآن کریم غفلت کردند، ولی در متون براداران اهل سنت این تلاش بوده تا هر نظریه را به قرآن مستند کنند. با روش آنها کاری نداریم، ولی این اصل خوبی است که قرآن کتابی نیست که از باب تبرک به سراغ آن برویم یا آنکه در دوره‌های دانشگاهی کنار بگذاریم و بگوییم که در دانشگاه‌ها باید به سراغ متون تخصصی رفت.

مؤلف کتاب «مقاومت در اسلام؛ نظریه و الگو» تصریح کرد: اولین نکته این اثر این بود که باید کاملاً یک مطالعه قرآن‌بنیان باشد و بتواند مصداقی از علوم انسانی قرآن‌بنیان مطرح شود؛ لذا همه ارکان این نظریه برآمده از قرآن کریم است؛ تمام واژگاه قرآن کریم که مرتبط با مقاومت شناسایی شده، در هر ترکیب و مشتقاتی که با آن بوده بررسی و تحلیل محتوا شد و وجوه متمایز آن استخراج شده است. 

وی افزود: تمام دسته‌بندی‌های کتاب درباره ارکان نظریه مقاومت و سیاست‌های پیشنهادی قرآن کریم برای مقاومت و اقداماتی که باید انجام شود، مستند به مبانی قرآنی است؛ یعنی یک تفسیر موضوعی درباره مقاومت صورت گرفته است. بحث‌های تخصصی درباره گفتمان امروزی است؛ یعنی بحث‌ها در قالب رویکرد سنتی و حوزوی نیست و برای کارشناس حوزه مقاومت هم استدلال‌ها و راهبردها تعیین شده و مستندات قرآنی هم ذکر شده است. 

افتخاری تأکید کرد: با توجه به اینکه در سنت تشیع، قرآن جدا از سنت و سیره معصوم نیست، در این اثر روایات نیز وارد شده است. وجوه قرآن و برداشت‌های روایی در کل تصویری از راهبرد، سیاست و اقدام را می‌دهد. این روش به نظر من روشی است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. این کار اگرچه وقت زیادی می‌برد و باید با ملاحظات تفسیر قرآن در قالب اصول و قواعد خاص و تخصصی انجام شود، ولی نوآوری‌های زیادی در پایان دارد که بسیار بومی است و با ذهنیت و مذاق ما آشناست. بنابراین در حوزه محتوایی و روشی تلاش کردم کاری صورت گیرد که در شأن قرآن کریم باشد و موضوع مقاومت را پوشش دهد. 

این استاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه نص‌محوری موضوعی مهم است، تأکید کرد: امیدوارم که نسل جدیدی در مطالعات ظهور کنند که مسلط به مفاهیم قرآن و روایات باشند و بتوانند نگاهی بومی را با این سرمایه‌ها راهبری کنند و از این ماحصل این سرمایه برای حل مسائل کشور استفاده کنند. برداران عرب‌زبان هم از نظر علمی کتاب‌های خوبی نوشتند، ولی بیشتر بر حیطه مفهومی کار کردند و به ذکر سیره و تاریخ پرداختند و از طراحی کردن نظریه و اصول معمولاً غفلت داشتند و این کتاب از این جهت می‌تواند مکملی برای مجموعه کتاب‌های در حوزه مقاومت باشد.

افتخاری در پایان سخنان خود این اثر فاخر را به فرمانده شهید سپاه قدس، سردار قاسم سلیمانی، تقدیم کرد. بعد از سخنرانی مؤلف، مراسم رونمایی از این اثر در حوزه مقاومت برگزار شد.