تئاتر دفاع مقدس نیازمند دوری از سطحی‌نگری و برخورداری از نگاه تحلیلی است
یک استاد دانشگاه در نشست «بررسی چهار دهه تئاتر دفاع مقدس» گفت: متاسفانه به دلیل شرایط موجود، آثاری که در حوزه دفاع مقدس تولید می‌شوند، تحلیل‌محور نیست و تنها نگاهی سطحی و شعاری به موضوعات دارند.
به گزارش ایکنا، نشست پژوهشی - تخصصی «بررسی چهار دهه تئاتر دفاع مقدس» امروز اول مهرماه با حضور قطب‌الدین صادقی و هوشنگ توکلی در سالن کنفرانس مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار شد. در ابتدای این جلسه که مهرداد رایانی مخصوص اجرای آن را بر عهده داشت، هوشنگ توکلی، کارگردان و بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون اظهار کرد: در ابتدای سال ۱۳۵۸، دو نگاه در هنر حاکم بود. دیدگاه نخست که باور داشت برای ساز و کار امور فرهنگی کشور زحمات زیادی کشیده شده است، به همین جهت باید از این ظرفیت بهره برد تا به واسطه آن آرمان‌های انقلاب اسلامی را تبلیغ کرد.
وی افزود: در مقابل دیدگاه اول، نگاهی دیگر وجود داشت که فعالان اهل هنر و فرهنگ را انسان‌هایی فاسق تصور می‌کرد که باید از این حوزه دور می‌شدند. در همین رابطه اضافه می‌کنم که متأسفانه در هنر ما عمدتاً چوب آدم‌هایی را می‌خوریم که از آن سوی آب‌ها آمده‌اند و گلوگاه‌های حساس فرهنگی و هنری را نیز در اختیار دارند.
بازیگر فیلم سینمایی «زیر سقف دودی» با بیان اینکه در سال ۵۸ تئاتری با عنوان «دونده تنها» را روی صحنه برده است، گفت: این کار یک اثر صلح‌طلب بود. در این نمایش، بیان شد که می‌شود با وجود اختلاف سلیقه در کنار یکدیگر کار کرد. با گذشت زمان و در دوران نخست‌وزیر شهید رجایی از ما درخواست شد به فرهنگ و هنر ورود کنیم تا بتوانیم کاری انجام دهیم تا هنر به سمت تعالی سوق پیدا کند، ولیکن هنوز دو هفته‌ای از شروع کار ما نگذشته بود که جنگ تحمیلی آغاز شد.
کارگردان سریال «پدر» تأکید کرد: در ابتدای جنگ با کمک شهید چمران توانستیم هنرمندانی را جمع‌آوری کنیم تا با زبان هنر از دفاع مقدس حرف بزنند. به یاد دارم در زمان فتح خرمشهر، من در آن شهر بودم و یک فیلم هم در همین رابطه ساختم که در تاریخ هنر این سرزمین باقی خواهد ماند. در آن ایام کمک می‌کردیم تا تمام گروه‌هایی که خواهان فعالیت در حوزه جنگ هستند، بتوانند کار‌های مورد نظر خود را روی صحنه ببرند. البته کار‌هایی که انجام دادیم، تنها به تئاتر یا سینما ختم نمی‌شد، بلکه در عرصه موسیقی نیز آثار خوبی تولید شد. برای مثال ارکستر‌هایی را جمع‌آوری کردیم که حاصل آن کار‌های بی‌نظیری در حوزه موسیقی جنگ شد. همچنین به یاد دارم در میدان شهدا برنامه‌ای داشتیم که در آن ارکستر‌ها به اجرای برنامه در حوزه موسیقی می‌پرداختند.
وی با بیان اینکه در تئاتر هفت گروه راه‌اندازی شد، بیان کرد: یکی از این گروه‌های هفت‌گانه وظیفه داشت در حوزه پژوهش کار کند و اتفاقاً کارش را به خوبی انجام داد که یکی از ثمراتش تئاتر «خضیره» بود.
کارگردان تئاتر «دونده تنها» متذکر شد: من تئاتر پس از انقلاب را به چهار بخش تقسیم می‌کنم. ابتدا برهه‌ای که در آن همه هنرمندان حضور داشتند. دوره دوم از سال ۶۲ آغاز شد و در آن اتفاقات بدون مدیریت رهبری شد. در هنگام سوم کمی تئاتر به پختگی نزدیک شد و در مقطع چهارم، مجدد رکودی را در تئاتر به ویژه کار‌های دفاع مقدسی شاهد بودیم.
کارگردان سریال «مدرس» در انتهای سخنانش تأکید کرد: امیدوارم روزی برسد تا بتوانیم از اقیانوس دفاع مقدس به درستی بهره ببریم، چون معتقدم این عرصه پایانی ندارد و انتظار می‌رود تا سال‌ها از آن برای ساخت آثار هنری سود ببریم.
بخش دوم این نشست به سخنان قطب‌الدین صادقی، استاد دانشگاه، نویسنده و بازیگر اختصاص داشت. وی در آغاز سخن اظهار کرد: در همه جای دنیا جنگ دو نوع است. اول جنگی که امپریالیستی است و برای کشور‌گشایی انجام می‌شود. دوم جنگ که حالت تدافعی دارد. من درباره نوع اول از جنگ حرفی ندارم، چون برایش حقانیت متصور نیستم، اما در شکل دوم جنگ حرف برای گفتن زیاد است.
این دانش‌آموخته دانشگاه سوربن پاریس تأکید کرد: حماسه اصلی‌ترین پیوند هنر و جنگ است. همین حماسه نیز به جنگ مشروعیت می‌بخشد. نکته دیگر اینکه تمام آثاری که در زمان جنگ ساخته می‌شوند، با آثار بعد از جنگ تفاوت دارند، زیرا آثار دوران نبرد هیجان‌زده هستند. این اتفاق هم طبیعی است، چون باید به واسطه این تولیدات، جوانان را به جبهه رفتن تشویق کرد، اما کار‌هایی بعد از جنگ که حدوداً ۱۰ سال بعد تولید می‌شود، تولیداتی هستند که نگاه به واقعیات دارند. همچنین آثار بعد از جنگ عموماً تحلیل‌گر و آموزنده هستند، اما این خصیصه را برای کار‌هایی در زمان نبرد، نباید متصور بود.
این مولف و مترجم کتب هنری و ادبی با بیان اینکه در سال‌های ابتدایی انقلاب برخورد خوبی با هنرمندان تئاتر نشد، ابراز کرد: در سال‌های ابتدایی به واسطه برخی رفتار‌های هیجانی، اقداماتی انجام دادیم که سبب شد عده‌ای از هنرمندان خانه خود را رها کرده و کوچ کنند، اما هنرمندانی که باقی ماندند، مجبور شدند به سینما یا تلویزیون بروند، زیرا در تئاتر کاری برای آن‌ها وجود نداشت! دوری هنرمندان تئاتر از این عرصه زمینه را فراهم آورد تا آماتور‌ها در تئاتر قدرت گیرند و آثار سطحی به اسم تئاتر جنگ روی صحنه برود.
صادقی در تشریح حاصل کار آماتور‌ها در تئاتر اظهار کرد: این آثار تحلیل نداشتند. تصویری قوی از جنگ ارائه نمی‌شد. شخصیت جذاب در تئاتر دفاع مقدس وجود نداشت. نمایش‌ها شکل دراماتیک خوبی نداشتند. انتقاد از جنگ نبود و اکثر کار‌ها از لحنی ستایش‌گونه به جنگ سود می‌برد. موضوعات شکلی تکراری داشته و بسیاری از آن‌ها غیرقابل باور عرضه می‌شدند. اندیشه از تئاتر جنگ رخت بسته و اجرا‌ها سوزناک و ملودرام بودند، همچنین چهره‌ای مفلوک از دشمن نشان داده می‌شد.
صادقی که بیش از ۳۰ اجرا را به عنوان کارگردان در پرونده کاری خود دارد، افزود: اسطوره‌سازی از آدم‌های جنگ از دیگر آسیب‌های تئاتر دفاع مقدس محسوب می‌شود، همچنین در کار‌های این حوزه، روایت بر درام چیرگی دارد. معضل بعد به سفارشی بودن تئاتر‌ها مربوط می‌شود و در نهایت نیز به جای دیالوگ در نمایش‌ها شخصیت‌ها بیشتر در حال مباحثه هستند.
مدرس دانشکده هنر‌های زیبا راهکار دراماتیزه شدن تئاتر جنگ را بر اجرایی شدن موارد زیر برشمرد: باید در تئاتر زبان انتقادی داشته باشیم. همچنین به سو‌ءاستفاده از ایدئولوژی پس از جنگ اشاره کنیم. یعنی نشان دهیم برخی آدم‌ها به اسم جنگ، منفعت‌طلبی کردند. به بحران هویت آدم‌های جنگ اشاره کنیم، چون در برخی مواقع آدم‌های جنگ قهرمان از نبرد باز نمی‌گردند. برزخ و خشونت جنگ را نشان دهیم. این امر هم به معنای زیر سوال بردن هشت سال جنگ تحمیلی نیست. درباره جنگ‌های داخلی هم حرف بزنیم. همچنین از وارونه‌گرایی ارزش‌های اخلاقی در زمان جنگ سخن بگوییم.
بازیگر فیلم سینمایی «یتیم‌خانه ایران» در انتها تأکید کرد: با استفاده از مواردی که برشمردم، می‌توان ظرفیت‌های تئاتر دفاع مقدس را شناسایی کرد و به درستی به آن پرداخت.
انتهای پیام بازیگر فیلم سینمایی «زیر سقف دودی» با بیان اینکه در سال ۵۸ تئاتری با عنوان «دونده تنها» را روی صحنه برده است، گفت: این کار یک اثر صلح‌طلب بود. در این نمایش، بیان شد که می‌شود با وجود اختلاف سلیقه در کنار یکدیگر کار کرد. با گذشت زمان و در دوران نخست‌وزیر شهید رجایی از ما درخواست شد به فرهنگ و هنر ورود کنیم تا بتوانیم کاری انجام دهیم تا هنر به سمت تعالی سوق پیدا کند، ولیکن هنوز دو هفته‌ای از شروع کار ما نگذشته بود که جنگ تحمیلی آغاز شد.
کارگردان سریال «پدر» تأکید کرد: در ابتدای جنگ با کمک شهید چمران توانستیم هنرمندانی را جمع‌آوری کنیم تا با زبان هنر از دفاع مقدس حرف بزنند. به یاد دارم در زمان فتح خرمشهر، من در آن شهر بودم و یک فیلم هم در همین رابطه ساختم که در تاریخ هنر این سرزمین باقی خواهد ماند. در آن ایام کمک می‌کردیم تا تمام گروه‌هایی که خواهان فعالیت در حوزه جنگ هستند، بتوانند کار‌های مورد نظر خود را روی صحنه ببرند. البته کار‌هایی که انجام دادیم، تنها به تئاتر یا سینما ختم نمی‌شد، بلکه در عرصه موسیقی نیز آثار خوبی تولید شد. برای مثال ارکستر‌هایی را جمع‌آوری کردیم که حاصل آن کار‌های بی‌نظیری در حوزه موسیقی جنگ شد. همچنین به یاد دارم در میدان شهدا برنامه‌ای داشتیم که در آن ارکستر‌ها به اجرای برنامه در حوزه موسیقی می‌پرداختند.
وی با بیان اینکه در تئاتر هفت گروه راه‌اندازی شد، بیان کرد: یکی از این گروه‌های هفت‌گانه وظیفه داشت در حوزه پژوهش کار کند و اتفاقاً کارش را به خوبی انجام داد که یکی از ثمراتش تئاتر «خضیره» بود.
کارگردان تئاتر «دونده تنها» متذکر شد: من تئاتر پس از انقلاب را به چهار بخش تقسیم می‌کنم. ابتدا برهه‌ای که در آن همه هنرمندان حضور داشتند. دوره دوم از سال ۶۲ آغاز شد و در آن اتفاقات بدون مدیریت رهبری شد. در هنگام سوم کمی تئاتر به پختگی نزدیک شد و در مقطع چهارم، مجدد رکودی را در تئاتر به ویژه کار‌های دفاع مقدسی شاهد بودیم.
کارگردان سریال «مدرس» در انتهای سخنانش تأکید کرد: امیدوارم روزی برسد تا بتوانیم از اقیانوس دفاع مقدس به درستی بهره ببریم، چون معتقدم این عرصه پایانی ندارد و انتظار می‌رود تا سال‌ها از آن برای ساخت آثار هنری سود ببریم.
بخش دوم این نشست به سخنان قطب‌الدین صادقی، استاد دانشگاه، نویسنده و بازیگر اختصاص داشت. وی در آغاز سخن اظهار کرد: در همه جای دنیا جنگ دو نوع است. اول جنگی که امپریالیستی است و برای کشور‌گشایی انجام می‌شود. دوم جنگ که حالت تدافعی دارد. من درباره نوع اول از جنگ حرفی ندارم، چون برایش حقانیت متصور نیستم، اما در شکل دوم جنگ حرف برای گفتن زیاد است.
این دانش‌آموخته دانشگاه سوربن پاریس تأکید کرد: حماسه اصلی‌ترین پیوند هنر و جنگ است. همین حماسه نیز به جنگ مشروعیت می‌بخشد. نکته دیگر اینکه تمام آثاری که در زمان جنگ ساخته می‌شوند، با آثار بعد از جنگ تفاوت دارند، زیرا آثار دوران نبرد هیجان‌زده هستند. این اتفاق هم طبیعی است، چون باید به واسطه این تولیدات، جوانان را به جبهه رفتن تشویق کرد، اما کار‌هایی بعد از جنگ که حدوداً ۱۰ سال بعد تولید می‌شود، تولیداتی هستند که نگاه به واقعیات دارند. همچنین آثار بعد از جنگ عموماً تحلیل‌گر و آموزنده هستند، اما این خصیصه را برای کار‌هایی در زمان نبرد، نباید متصور بود.
این مولف و مترجم کتب هنری و ادبی با بیان اینکه در سال‌های ابتدایی انقلاب برخورد خوبی با هنرمندان تئاتر نشد، ابراز کرد: در سال‌های ابتدایی به واسطه برخی رفتار‌های هیجانی، اقداماتی انجام دادیم که سبب شد عده‌ای از هنرمندان خانه خود را رها کرده و کوچ کنند، اما هنرمندانی که باقی ماندند، مجبور شدند به سینما یا تلویزیون بروند، زیرا در تئاتر کاری برای آن‌ها وجود نداشت! دوری هنرمندان تئاتر از این عرصه زمینه را فراهم آورد تا آماتور‌ها در تئاتر قدرت گیرند و آثار سطحی به اسم تئاتر جنگ روی صحنه برود.
صادقی در تشریح حاصل کار آماتور‌ها در تئاتر اظهار کرد: این آثار تحلیل نداشتند. تصویری قوی از جنگ ارائه نمی‌شد. شخصیت جذاب در تئاتر دفاع مقدس وجود نداشت. نمایش‌ها شکل دراماتیک خوبی نداشتند. انتقاد از جنگ نبود و اکثر کار‌ها از لحنی ستایش‌گونه به جنگ سود می‌برد. موضوعات شکلی تکراری داشته و بسیاری از آن‌ها غیرقابل باور عرضه می‌شدند. اندیشه از تئاتر جنگ رخت بسته و اجرا‌ها سوزناک و ملودرام بودند، همچنین چهره‌ای مفلوک از دشمن نشان داده می‌شد.
صادقی که بیش از ۳۰ اجرا را به عنوان کارگردان در پرونده کاری خود دارد، افزود: اسطوره‌سازی از آدم‌های جنگ از دیگر آسیب‌های تئاتر دفاع مقدس محسوب می‌شود، همچنین در کار‌های این حوزه، روایت بر درام چیرگی دارد. معضل بعد به سفارشی بودن تئاتر‌ها مربوط می‌شود و در نهایت نیز به جای دیالوگ در نمایش‌ها شخصیت‌ها بیشتر در حال مباحثه هستند.
مدرس دانشکده هنر‌های زیبا راهکار دراماتیزه شدن تئاتر جنگ را بر اجرایی شدن موارد زیر برشمرد: باید در تئاتر زبان انتقادی داشته باشیم. همچنین به سو‌ءاستفاده از ایدئولوژی پس از جنگ اشاره کنیم. یعنی نشان دهیم برخی آدم‌ها به اسم جنگ، منفعت‌طلبی کردند. به بحران هویت آدم‌های جنگ اشاره کنیم، چون در برخی مواقع آدم‌های جنگ قهرمان از نبرد باز نمی‌گردند. برزخ و خشونت جنگ را نشان دهیم. این امر هم به معنای زیر سوال بردن هشت سال جنگ تحمیلی نیست. درباره جنگ‌های داخلی هم حرف بزنیم. همچنین از وارونه‌گرایی ارزش‌های اخلاقی در زمان جنگ سخن بگوییم.
بازیگر فیلم سینمایی «یتیم‌خانه ایران» در انتها تأکید کرد: با استفاده از مواردی که برشمردم، می‌توان ظرفیت‌های تئاتر دفاع مقدس را شناسایی کرد و به درستی به آن پرداخت.
مطالب مرتبط
