فرهنگ ایثار؛ مانع فساد و رانت‌جویی در دوران دفاع مقدس / تبعات «بازارگرایی مبتذل»

محمدجواد توکلی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به لزوم بهره‌گیری از الگوی مبارزه با فساد و رانت‌خواری در دوران دفاع مقدس اظهار کرد: واقعیت این است که دوران جنگ تحمیلی، الگوهای زیادی را برای ما در اقتصاد به جا گذاشته است. یکی از جنبه‌هایی که می‌توان وضعیت اقتصادی امروز را با آن زمان مقایسه کرد این است که در زمان دفاع مقدس درآمد مناسبی نداشتیم و قیمت نفت هم بالا نبود، اما با همین درآمد اندک، عملاً در بسیاری از جهات، مدیریت آن زمان جنبه‌های مثبتی داشت که امروزه همان شیوه مدیریتی قابل استفاده است.

بیشتر بخوانید:

• ریشه‌های «ناکارایی مدیریت اقتصادی کشور» پس از جنگ تحمیلی
• آیا سیاست‌های اقتصادی دوران دفاع مقدس در زمان صلح قابل اجراست

وضعیت تورم در دوران دفاع مقدس

وی افزود: یکی از موارد قابل اشاره این است که فضای جبهه و جنگ بر کل مملکت حاکم بود و همین یک روحیه جهادی بر کشور حاکم کرده و در چنین فضایی، تجملات و اشرافیت جایی نداشت و منابع به نیازهای واقعی تخصیص می‌یافت اما بعد از جنگ تحمیلی، اتفاقی که افتاد این بود که ریل‌گذاری‌ها را به گونه‌ای عوض کردیم و از فرهنگ ایثار و جهاد فاصله گرفتیم.

برای استفاده از تجربیات دوران دفاع مقدس باید آن فرهنگ ایثار که مانع اختلاس و فساد و رانت‌جویی به عنوان ضد ارزش می‌شود را احیا کنیم. راهکار دیگر اصلاح سیاست‌های اقتصادی است که در این زمینه هم باید زیرساخت‌های بانکی، گمرکی، مالیاتی و بودجه‌ریزی را اصلاح کنیم

این کارشناس مسائل اقتصادی تأکید کرد: در دوران پس از جنگ تحمیلی سعی کردیم اوضاع اقتصادی را بهبود بخشیم اما این سیگنال داده نشد که به جای مصرف‌گرایی نیاز به کار و تلاش بیشتری برای ساختن کشور داریم. وقتی درآمدهای بعد از جنگ تحمیلی در سه‌ دهه اخیر را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که نسبت به زمان دفاع مقدس بسیار بیشتر است. در دوره جنگ کل درآمد ما حدود 103 میلیارد دلار و میانگین قیمت نفت بین 13 تا 33 دلار در نوسان بوده است اما در سه دهه اخیر در مجموع بیشتر از هزار میلیارد دلار درآمد داشته‌ایم که در مقایسه با آن 100 میلیارد دلار بسیار بیشتر است.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) ادامه داد: در زمان دفاع مقدس، با توجه به آن درآمد، عملکرد اقتصادی خوبی داشتیم و در همان زمان بالاترین نرخ تورم 28/9 درصد بوده است در حالی که در چهار دوره بعد با تورم‌های بالاتر و بعضاً 50 درصدی هم مواجه بوده‌ایم. این عملکرد اقتصادی، ناشی از مدیریت صحیح سیاستگذاران آن زمان بود که اولویت را روی نیازهای تمام جامعه گذاشته و جلوی ریخت و پاش‌ها را گرفته بودند.

مدیریت صحیح منابع ارزی در زمان جنگ

وی افزود: یکی از مسائل مهم در تحلیل اوضاع جنگ این بود که سیاست تثبیت اقتصادی را اجرا کردیم و نرخ دلار ثبات داشت اما در دوره‌های بعد مرتباً شوک ارزی وارد کردیم لذا قیمت ارز به یکباره در زمان ریاست‌جمهوری مرحوم آقای هاشمی، 53 درصد بالا رفت و همین موضوع در هزینه‌های تولید آثار خود را گذاشت و در دوره‌های بعد هم شاهد همین مشکلات بودیم و اقتصاد را دچار تنش کردیم.

مدیرمسئول دوفصلنامه «معرفت اقتصاد اسلامی» اظهار کرد: یکی از نکات مهم در تحلیل اقتصاد آن زمان این است که بر روی منابع ارزی مدیریت درستی وجود داشت اما در دوره‌های اخیر روی تقاضای ارز مدیریت درستی وجود نداشته و بسیاری از کالاهای لوکس که نیاز ما هم نبوده وارد کشور شده است، در حالی که هزار میلیارد دلار درآمد باید تحول زیادی را در کشور ایجاد می‌کرد.

عضو هیئت ‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) افزود: در سال‌های اخیر، بین 15 تا 20 درصد از بودجه، عمرانی بوده است یعنی عملاً 80 درصد نفت صادراتی را مصرف کرده‌ایم و این درآمدها صرف ایجاد زیرساخت‌های سرمایه‌گذاری و ظرفیت تولیدی نشده، بلکه کالاهای مصرفی، قطعات خودرو و مواردی از این قبیل وارد شده است.

تبعات شوک‌درمانی در اقتصاد

وی ادامه داد: به نظرم در جمع‌بندی چند نکته را می‌توان گفت که یکی توجه به مسائل فرهنگی از جمله فضای جنگ و رشادت‌ها در دوران دفاع مقدس باعث شد تا فضا برای اختلاس و سوداگری به میزان کمتری وجود داشته باشد. نکته مهم‌تر بحث مدیریت اقتصادی است؛ در آن دوره به میزان کمتری به اقتصاد شوک وارد شد و این تلاطم‌ها در اقتصاد ما کمتر بود.

این کارشناس مسائل اقتصادی بیان کرد: به قول اقتصاددانان نهادگرا، هنوز اقتصاد ایران ساختارهای مناسب بانکی، مالیاتی و نظام شفاف اطلاعاتی ندارد. در این شرایط حرکت به سمت تعدیل ساختاری و آزادسازی قیمت‌ها منجر به افزایش رانت خواهد شد و کارخانه‌ها با قیمت پایین در اختیار افرادی قرار می‌گیرد که به جای رونق تولید منجر به تعطیلی تولید خواهند شد.

لوازم استفاده از تجربیات دفاع مقدس

وی ادامه داد: سیاست‌های سه دهه اخیر عمدتاً مبتنی بر شوک‌درمانی بوده است و نوعی از بازارگرایی مبتذل را اجرا کرده‌ایم؛ یعنی نه به طور کامل به سمت بازار رفته و نه آن را رها کرده‌ایم، بلکه دیدگاهی التقاطی به بازار داشته‌ایم و امروزه مشاهده می‌کنیم که سفته‌بازی بسیار رواج پیدا کرده و صنعت و کشاورزی تقویت نشده است.

توکلی در پایان گفت: به نظر می‌رسد برای استفاده از تجربیات دوران دفاع مقدس باید آن فرهنگ ایثار که مانع اختلاس و فساد و رانت‌جویی به عنوان ضد ارزش می‌شود را احیا کنیم. راهکار دیگر اصلاح سیاست‌های اقتصادی است که در این زمینه هم باید زیرساخت‌های بانکی، گمرکی، مالیاتی و بودجه‌ریزی را اصلاح کنیم. در سه دهه اخیر دست بانک‌ها به ویژه بانک‌های خصوصی را باز گذاشتیم و آنها هم مرتباً به افزایش نقدینگی دامن زدند. هرمنطق اقتصادی هم می‌گوید وقتی نقدینگی بالا برود خروجی آن تورم است. لذا باید در اندیشه‌های حاکم بر مدیریت اقتصاد ایران در سیاست‌های شوک‌د‌رمانی و رویکرد تعدیل ساختاری تجدیدنظر و کاری کنیم که به جای سفته بازی و دلالی، فقط تولید پاداش بگیرد.