دوفصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی در ایستگاه 30

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از دوفصلنامه تاریخ و تمدن اسلامی مقالاتی با عناوین «یوحنای دمشقی و خاستگاه رهیافت‌های او به اسلام»، «سَنجه فلسفی جهاد: فارابی»، «روابط علمی زیدیه و امامیه از غیبت صغری تا قرن ششم هجری»، «معضلات اجتماعی عهد ناصری در رساله قانون قزوینی با تأکید برشاخص سرقت»، «ریخت شناسی شورش‌های نان در عصر مظفری»، «تحول چشم‌انداز زیست و معیشت روستایی مازندران در دوره پهلوی اول» و «نقدی بر مقاله «دهستان یثرب/مدینه در دوره پیامبر بر پایه شواهد و قرائن سده‌های نخست هجری» منتشر شده است.

یوحنای دمشقی و خاستگاه رهیافت‌های او به اسلام

در چکیده مقاله «یوحنای دمشقی و خاستگاه رهیافت‌های او به اسلام» می‌خوانیم: با آغاز دعوت اسلامی از سوی پیامبر اسلام(ص)، مسیحیان ساکن شبه جزیره و نیز امپراتوری بیزانس رویکردهای متفاوتی در برابر اسلام پیش گرفتند. یکی از این رویکردها دفاعیه(ردّیه)نویسی بوده است که دانشمندان معاصر اسلام آنها را خصمانه و مبتنی بر اوهام و مجعولات ارزیابی کرده‌اند. یوحنّای دمشقی گویا نخستین مسیحی شرقی باشد که در دفاع از مسیحیت ردّیه‌ای بر اسلام نوشته است. این پژوهش بر آن است تا با بررسی گزاره‌های تاریخی مندرج در ردّیه یوحنّا و دیگر مسیحیان دریابد آیا این گزاره‌ها صرفا برخاسته از اوهام و جعلیات بوده یا در روایات اسلامی می‌توان خاستگاهی برای آنها یافت؟ یافته‌ها نشان  می‌دهد بیش‌ترین بخش از آن چه به عنوان مهم‌ترین ضعف‌ها و یا خرده‌گیری مسیحیان بر اسلام شمرده می‌شود از درون جامعه اسلامی و دربار بنی امیه برخاسته است. یوحنا و پدرش سرجون بن منصور ده‌ها سال در دربار بنی امیه می‌زیستند و ذهنیت آنان از اسلام به شدت متأثر از این دربار بوده است.

سَنجه فلسفی جهاد: فارابی

در طلیعه نوشتار «سَنجه فلسفی جهاد: فارابی» آمده است: فارابی در بسیاری از مقوله‌های سیاسی، از جمله جهاد اسلامی، آغازگر بحث نظام­مندِ فلسفی بوده است. دیدگاه وی باید در دو سطح لفظی (حضور واژگانی جهاد در متن) و محتوایی (نسبت مفهوم جهاد با فلسفه­ نظری) تبیین شود. این امر باعث بروز پیچیدگی‌ها و دشواری‌هایی در خوانش متون فارابی شده است، چنان‌که می‌توان از چهار دیدگاه در میان فارابی‌پژوهان معاصر سراغ گرفت. در یک سوی این طیف فارابی مدافع و در سوی دیگر، مخالف جهاد توصیف شده است. مقاله حاضر می‌کوشد ضمن بررسی تحلیلی دیدگاه‌های چهارگانۀ فوق، روایی و ناروایی هریک از آنها را بسنجد، شکل مُتقن‌تری از آنها را صورت‌بندی کند و در نهایت در چارچوبی مقایسه‌ای موجه‌ترین خوانش را برگزیند. نگارندگان، همراه با عده‌ای از فارابی‌پژوهان، ضمن توجیه و تفسیر واژگان مربوط به جهاد در آثار فارابی، به این نتیجه رسیده‌اند که در فلسفۀ نظری فارابی با توجه به سیاست‌شناسی و دین‌شناسی وی صورت‌بندی هرگونه دفاع فلسفی از جهاد ممکن نیست.

روابط علمی زیدیه و امامیه از غیبت صغری تا قرن ششم هجری

نویسنده مقاله «روابط علمی زیدیه و امامیه از غیبت صغری تا قرن ششم هجری» در طلیعه نوشتار خود آورده است: ﻧﻘﺶ آﻓﺮینی سیاسی و ﻓﻜﺮی امامیه و زﻳﺪﻳﻪ، دو فرقه اﺛﺮﮔﺬار شیعی، در برخی زﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎرز و اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ. از اﻳﻦ رو، ﺿﺮوری اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ واﻛﺎوی ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻳﻦ دو فرقه ممتاز شیعی، ﺿﻤﻦ ﺑﺮرسی ﺑﺮﻫﻪای از تاریخ فکری امامیه، ﺑﻪ ﻧﻘﺎط واﮔﺮایی آنها در آﻣﻮزهﻫﺎی ﻛﻼمی و دادوستد میراث حدیثی آنان دﺳﺖ یابیم. این ﻣﻘﺎﻟﻪ، در پی ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‌ها اﺳﺖ ﻛﻪ این دو فرقه مهم شیعه، در ﻣﺤﺪوده زﻣﺎنی غیبت ﺻﻐﺮی ﺗﺎ پایان قرن ششم ﻫ در ﭼﻪ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎیی روابط علمی داشته‌اند؟ هم‌چنین فعالان این عرصه چه کسانی بوده‌اند؟ روابط اﻳﻦ دو ﻓﺮﻗﻪ در این سده‌ها ﺑﻪ دلیل ﭘﺎره‌ای از اﺷﺘﺮاﻛﺎت اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و در عین ﺣﺎل، ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺧﺘﻼف در برخی از اﺻﻮل ﻣﺬﻫبی، ﺗﻤﺎﻳﺰات ﻓﺮﻗﻪای ﺧﻮﻳﺶ را نیز دﻧﺒﺎل میﻛﺮدﻧﺪ. ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ‌ها و اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻓﺮضیه‌ها رواﺑﻂ علمی اﻣﺎمیه و زﻳﺪﻳﻪ در ایران، به‌ویژه ری، در اﻳﻦ ﺑﺎزه زﻣﺎنی با استفاده از روش تاریخی و شیوه توصیفی- تحلیلی با تکیه بر منابع ﺑﺮرسی می‌گردد.