تغییر مدیران؛ مانع انتشار محتوای جشنواره‌ها / دغدغه‌های قرآنی نهاد زیر سایه اولویت‌های سیاسی

جشنواره‌های قرآن و عترت دانشجویان کشور هر ساله به همت دستگاه‌های دانشگاهی برگزار می‌شود تا طی آن دانشجویان قرآنی دانشگاه‌های مختلف شناسایی شده و به قله این رقابت که جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان کشور است، معرفی شوند. جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان، تاکنون سی‌وچهار دوره خود را پشت سر گذاشته و برگزارکننده 24 دوره از آن جهاددانشگاهی بوده است.

جشنواره‌های قرآن و عترت دانشگاه‌های مختلف بعضاً دارای سابقه برگزاری سه دهه‌ هستند، در طی این سال‌ها آثار و محصولات قرآنی برای رقابت در عرصه جشنواره تولید شده است. مسئله‌ای که در وضعیت فعلی محل سوال قرار می‌گیرد این است که چرا سی و چند سال تولید محتوا در بستر این جشنواره‌ها، ظهور و بروز عینی پیدا نکرده و چرا در شرایطی که ویروس کرونا بسیاری از فعالیت‌های قرآنی را به تعطیلی کشانده است، هیچ محصولی از محصولات تولید شده در ادوار مختلف جشنواره انتشار نیافته است؟ برای پیگیری این موضوع تاکنون گفت‌وگوهایی با برخی مدیران و کارشناسان مربوط به این حوزه به عمل آمده است. در ادامه گفت‌وگوی خبرنگار ایکنا با مصطفی عباسی‌مقدم را می‌خوانید.

وی در حال حاضر عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان است. عباسی‌مقدم پیش از این و طی سال‌های 92 و 93 مشاور امور پژوهشی و برنامه‌ریزی، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و طی سال‌های 93 و 94 نیز رئیس مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده است و به واسطه این مسئولیت برخی ادوار جشنواره قرآنی دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور را برگزار کرده است، جشنواره‌ای که خود زیرمجموعه‌ای از جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان است.

این چهره به واسطه جایگاهی که در مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت داشت در جلسات شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها نیز حضور یافته است. شورایی که سیاست‌گذار فعالیت‌های قرآنی بخش دانشگاهی است و راهبری این شورا بر عهده نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌هاست.

عباسی‌مقدم، با اشاره به اینکه در مورد مسابقات قرآن و عترت دانشجویان کشور مباحث فراوانی وجود دارد، گفت: یکی از این مباحث آن است که آثار و نتایج علمی و فرهنگی این برنامه در چه حد بوده و چگونه منعکس شده است. آیا بازتاب جدی در سطح جامعه فرهنگی داشته است یا خیر؟

پژوهشگر قرآنی و عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان درباره انتشار محتواهای تولیدشده در جشنواره‌های دانشجویی گفت: طبعاً انتشار آثار دریافتی در جشنواره منوط به وجود آثار برجسته همراه با سازماندهی مطلوب و رقابت جدی است. همچنین، به مستندسازی دقیق و همه‌جانبه نتایج و محتواهای مسابقات نیز اهمیت دارد. بنابراین آیا آثار به اندازه کافی کیفیت داشته‌اند و سازماندهی و مدیریت لازم برای ثبت، ضبط، مستندسازی و انتشار این آثار وجود داشته است؟

فقدان مستندسازی کیفی، ریشه‌ مشکلات

عباسی‌مقدم با تأکید بر اینکه در هر دو بحث کیفی و مستندسازی دچار ضعف و مشکل بوده‌ایم، بیان کرد: در مسابقات قرآن، چه آن زمان که با تعداد کمی رشته برگزار می‌شد و چه زمانی که گسترش پیدا کرد، محتوا در حد انتظار نبود. بنابراین، طبعاً برگزارکنندگان به شکل مطلوب به دنبال انعکاس و ثبت و مستندسازی نبودند. مدیریت برگزارکنندگان جشنواره ملی و جشنواره‌های داخلی دانشگاهی به قدری متغیر است که سیاست واحدی را دنبال نمی‌کنند. برای مثال زمانی در ‌بخشی از قطب‌های دانشگاهی با وجود یک معاون فرهنگی قوی، عنایت خاصی به جشنواره وجود داشت یا زمانی اهتمام چندانی به این موضوع نبود و همین امر باعث مستندسازی منقطع شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان تصریح کرد: در سال‌هایی که با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در برگزاری نمایشگاه قرآن همکاری می‌کردیم، از دانشگاه‌ها درخواست کردیم که آثار خود را در غرفه‌های بخش دانشگاهی ارائه دهند و اغلب آنها به علت نبود محتوا یا علاقه‌ این ‌کار را نکردند. 

کم‌توجهی به دستاوردهای پژوهشی 

وی گفت: دستاوردهای پژوهشی قرآنی دانشگاه‌ها نیز، که جدای از مسابقات و جشنواره است، نیز به درستی مستندسازی نشده است. نمونه بارز آن جشنواره پایان‌نامه‌های قرآنی در نمایشگاه قرآن است که برخی سال‌ها به خوبی و برخی سال‌ها ضعیف‌ برگزار شده است. 

رئیس سابق مرکز قرآن و عترت وزارت بهداشت افزود: در حالی که پایان‌نامه‌ها و تألیفات اساتید در زمره آثار قابل ارائه است. حداقل مسئولان بخش دانشگاهی کشور می‌توانستند به این موضوع اهتمام ورزند و برای چاپ آثار برتر و حمایت از آنها اقدام کنند. سال‌ها قبل به مرکز هماهنگی و توسعه فعالیت‌های قرآنی وزارت علوم‌ پیشنهاد داده شد که اجرا شود اما به جایی نرسید.

آغاز سیر تکاملی جشنواره 

عباسی‌مقدم ادامه داد: در انتشار محتوای قرآنی جشنواره‌های دانشگاهی اولویت با پایان‌نامه و کتاب‌ است و سپس انتشار آثار پژوهشی، هنری، ادبی و حجمی اهمیت دارد.

وی به ساختار جشنواره نیز اشاره کرد و گفت: تا قبل از سال ۱۳۸۸، که شورای توسعه فرهنگ قرآن و قبل‌تر از آن شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآن و عترت در دانشگاه‌ها شکل گیرد، تعداد رشته‌های جشنواره‌های دانشجویی محدود بود و جشنواره ملی هم مختصر و با کیفیت خوبی برگزار می‌شد. در همان زمان با حضور شورای هماهنگی و شورای توسعه فرهنگ قرآنی مسابقات توسعه یافت.‌ در سال ۸۹ در معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها کارگروهی تشکیل شد که متشکل از نماینده‌های قرآنی دستگاه‌های دانشگاهی بود.‌ این کارگروه در رشته‌های جشنواره تجدیدنظر کرد و نتیجه آن برگزاری جشنواره‌ای با حدود 55 رشته بود. برخی رشته‌ها در بخش دانشگاهی و بخشی دیگر استانی، کشوری یا ملی برگزار می‌شدند.

این پژوهشگر قرآنی با اشاره به اینکه رشته‌هایی همچون احکام، تواشیح و دکلمه در این دوره به جشنواره اضافه شد، اظهار کرد: برای برگزاری این رشته‌ها ناگزیر بودند منابعی را معرفی کنند یا دست به تولید محتواها و کتاب‌هایی به عنوان منبع جشنواره بزنند. این سیر گویای تحولات فراوان در تعداد رشته‌ها و محتوای مسابقات است، اما انعکاس دستاوردهای علمی، پژوهشی و هنری دانشجویان و اساتید ضعف داشته است. انتظار می‌رود حداقل نهادهایی همچون وزارت علوم و دانشگاه آزاد اسلامی اقداماتی را در این راستا انجام دهند و برای تقویت محتوای جشنواره باید همه رشته‌ها منابع مکتوب داشته باشند و مرحله دانشگاهی و سراسری منابع جداگانه داشته باشند.

جهاددانشگاهی؛ مطلوب‌ترین نهاد برگزارکننده مسابقات قرآن

وی با اشاره به اینکه باید یک نهاد به طور متمرکز عهده‌دار جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان باشد، گفت: جهاددانشگاهی در این زمینه عملکرد خوبی داشته است و سابقه درخشانی در مدیریت جشنواره دارد و تنها گزینه دیگر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌هاست. البته نهاد نیز‌ یک دستگاه صرفاً اجرایی نیست، بلکه مأموریت‌های متعددی دارد و به تنهایی نمی‌تواند به مسابقات بپردازد و نهاد نیز نمی‌تواند جایگزین جهاددانشگاهی در برگزاری جشنواره ملی شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان یک‌ نقد جدی را متوجه نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها دانست و بیان کرد: اگر در طول سالیان گذشته نهاد نمایندگی از جشنواره ملی قرآن و عترت دانشجویان حمایت جدی می‌کرد و وظیفه راهنمایی و جهت‌دهی کلی و سیاست‌گذاری فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها را انجام می‌داد، اکنون شاهد فعالیت‌های بهتری بودیم. نهاد بیشتر به فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی پرداخته است تا فعالیت دینی و قرآنی. باید اهتمام لازم به فعالیت‌های دینی و قرآنی وجود داشته باشد تا طرح‌های متنوع و روزآمدی داشته باشیم.

بررسی دلایل عملکرد ضعیف بخش دانشگاهی در وضعیت کرونا

عباسی‌مقدم به وضعیت ناشی از شیوع کرونا نیز اشاره کرد و گفت: این بیماری باعث تعطیلی بسیاری از فعالیت‌ها شده است و باید به نحوی از این فرصت استفاده کرد. در ماه رمضان اخیر شاهد جهش قابل توجه فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی بودیم.‌ چرا بخش دانشگاهی نتوانست در این عرصه خودی نشان دهد؟ در حالی که اتاق‌های فکر دستگاه‌های دانشگاهی باید از طریق فضای مجازی برنامه‌های متنوعی را طراحی کنند. قبلاً  ‌مقام معظم رهبری فرمودند که قواعد قرآنی استخراج شود و در اختیار جامعه قرار بگیرد. ما این کار را انجام دادیم که بسیار مورد استقبال قرار گرفت.

عباسی‌مقدم در مورد فعالیت‌هایش در وزارت بهداشت برای انتشار محتواهای جشنواره گفت: البته فرصت چندانی نبود و با این حال برای مستندسازی بسیار تلاش شد. جشنواره اساتید نیز گسترش یافته اما هنوز ‌جریان غالبی نیست.

وی در مورد دلایل شکل نگرفتن شبکه برگزیدگان قرآنی دانشگاه‌ها بیان کرد: ایجاد شبکه تعامل بین برگزیدگان جشنواره مرحله دیگری از فعالیت‌های قرآنی است. اگر‌ شبکه‌ای از این افراد کنار هم باشند، می‌توانند اثرگذار باشند.‌ شکل‌گیری شبکه برجستگان قرآنی وزارت علوم‌ یا هر دستگاه دانشگاهی دیگر نیز بسیار ارزشمند است و عده‌ای باید پیشگام شوند.