چرخشی شدن میزبانی جشنواره ملی قرآن دانشجویان و اهدافی که محقق نشد / مروری بر دستاوردهای قرآنی جهاددانشگاهی

عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، به تشریح فعالیت‌های قرآنی این نهاد انقلابی در آستانه چهلمین سالروز تأسیس آن پرداخت و گفت: مسابقات قرآن یکی از مهم‌ترین و نخستین برنامه‌های شبکه‌ای و ساختارمند جهاددانشگاهی در سطح ملی بود که در دهه شصت شکل گرفت و حاصل آن در وهله اول ایجاد جریانی قرآنی بود که نیروها و سرمایه‌های انسانی ارزشمندی چه در حوزه اجرا و چه در حوزه برگزیدگان دانشجویی ـ که بعدها حائز رتبه‌های برتر بین‌المللی شدند ـ به جامعه معرفی شدند. در ادامه با افزوده شدن بخش‌های ادبی و هنری در کنار رشته‌های آوایی، حفظ، ترجمه، تفسیر قرآن و ... رشته‌های مسابقات گسترش یافت. این مسابقات هر ساله در مراحل مقدماتی در داخل دانشگاه‌ها برگزار می‌شود و نفرات برتر به مرحله پایانی راه می‌یابند.

تبلور سبک زندگی دینی در سایه جشنواره

وی با ذکر اینکه جهاددانشگاهی متولی برگزاری بیست و چهار دوره «جشنواره ملی قرآن دانشجویان» بود، افزود: پس از اینکه مسابقات ملی به بلوغ رسید، منجر به تشکیل یک ساختار شد. از درون این اتفاق «سازمان قرآنی دانشگاهیان» و سپس «خبرگزاری بین‌المللی قرآن» شکل گرفت. از ابتدا هدف جشنواره ملی این بود که با این رقابت‌‌ها در کنار روخوانی، روان‌خوانی، تفسیر و تدبر در قرآن، سبک زندگی دینی، معنوی و اخلاقی، که برگرفته از قرآن کریم باشد، به دانشجویان ارائه شود.

استدلال‌های سلب یک میزبانی 

رئیس اسبق سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور با بیان اینکه بعد از دوره بیست‌وچهارم و به دنبال شکل‌گیری «شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها»، برگزاری مسابقات به صورت گردشی به نهادها و دستگاه‌های دانشگاهی واگذار شد، گفت: دلایلی از جمله؛ استفاده از ظرفیت‌های همه مجموعه‌های دانشگاهی، کاهش هزینه‌ها، ساختارمندتر و شاکله‌مندتر شدن برنامه‌ها و افزایش کیفیت برای این تصمیم و همچنین استفاده از ظرفیت حداکثری نهادهای فرهنگی و دانشگاهی مطرح می‎شد.

دبیر بیست و چهارمین دوره جشنواره ملی قرآن دانشجویان با اشاره به اینکه معاون فرهنگی جهاددانشگاهی و رئیس سازمان قرآنی دانشگاهیان هر دو عضو این شورا هستند و در آن برهه زمانی (سال 88) برای تمامی موارد و نقدها پاسخ داشتند، اظهار کرد: چون شورا تصمیم‌گیرنده بود، نهایتاً به شور گذاشته شد و با وجود مخالفت جهاددانشگاهی، رأی‌گیری صورت گرفت و بحث‌های حاشیه‌ای هم به وجود آمد؛ در نهایت نیز این موضوع گردشی شدن جشنواره مصوب شد.

مقایسه‌ای بین دو دوره

دبیر سومین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان در پاسخ به این سؤال که پس از واگذاری، مقایسه‌ای بین دوره بیست‌‌وپنجم با ادوار قبل صورت گرفت یا خیر؟ گفت: در همان سال‌ها یک نظرسنجی‌ انجام شد که براساس نتیجه آن و به اذعان شرکت‌کنندگان کیفیت جشنواره هیچ وقت به کیفیت دوره‌های قبل نبوده است. شورای هماهنگی مکلف شد که چند نفر از اعضای خود را به مسابقات اعزام و مراحل مقدماتی، استانی، منطقه‌ای و کشوری را ارزیابی‌ کند. تا حدود سال 1390، که در جلسات شورا حضور داشتم، نظرسنجی‌های شورا حاکی از آن بود که دوره‌های بعد از میزبانی جهاددانشگاهی در بهترین حالت، هم‌سطح دوره‎های قبل و در برخی موارد خیلی پایین‌تر بوده است.

شورای هماهنگی به اهداف خود نرسید 

علیزاده افزود: این موارد نشان داد که این اتفاق، تغییری در کیفیت برنامه‌ها و حتی تغییری در تعداد شرکت‌کنندگان در مسابقات ایجاد نکرد. زمانی که جهاددانشگاهی مسابقات را برگزار می‌کرد، با توجه به اینکه به صورت مستقیم دانشجویی تحت نظر خود نداشت به عنوان نهادی بیرونی متولی مرحله ملی بود و بدون جانبداری، مرحله نهایی و اعلام برترین‌ها را پیش می‌برد. اما فرایند فعلی این حس را در دانشجو به وجود می‌آورد که مثلاً امسال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری میزبان است، اکثر نفرات برتر جشنواره از دانشگاه‌های زیرنظر وزارت علوم انتخاب می‌شوند. قبل از تشکیل شورای هماهنگی فعالیت‌های قرآنی دانشگاه‌ها، تمام مراحل جشنواره را جهاددانشگاهی برگزار می‌کرد، اما بعد از تشکیل شورا پیشنهاد دادیم که فقط مرحله ملی (پایانی) را برگزار کنیم که در نهایت همین پیشنهاد را هم قبول نکردند.

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی با اشاره به اینکه پس از واگذار شدن تولیت برگزاری جشنواره به فکر ارتقای جشنواره ملی افتادیم، گفت: اعتقاد داریم دانشجویی که در بخش ملی برگزیده می‌شود باید ارتقا پیدا کند و لذا «مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان» را طراحی کردیم تا نفرات برگزیده جشنواره ملی قرآن دانشجویان به عنوان نماینده جمهوری اسلامی ایران در این مسابقات حضور یابند؛ رقابتی که تاکنون شش دوره آن به همت سازمان قرآنی دانشگاهیان برگزار شده است.

مصادره و الگوبرداری‌های غیرحرفه‌ای از ایده‌های جهاددانشگاهی

علیزاده به مشکل دیگری که جهاددانشگاهی با آن دست و پنجه نرم می‌کند اشاره و بیان کرد: در حال حاضر با پدیده‌ای مواجه هستیم که برخی از برنامه‌های جهاددانشگاهی عیناً مورد الگوبرداری قرار می‌گیرد، بدون اینکه نامی از این نهاد آورده و یا از جهاد به عنوان مبدع آن نظرخواهی شود و در نهایت حقوق معنوی این نهاد علمی و فرهنگی رعایت نمی‌شود. طی سال‌های اخیر چهار دوره «مسابقات دفاع سه دقیقه‌ای پایان‌نامه‌های دانشجویی» به همت جهاددانشگاهی برگزار شده ولی «صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران» وابسته به «معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری» نیز برای برگزاری نخستین دوره چنین جشنواره‌ای فراخوان داده است. برای پیگیری حقوق معنوی این ایده، چندین جلسه برگزار شد و مکاتباتی صورت گرفت و حتی پیشنهاد داده شد که این جشنواره با مشارکت جهاددانشگاهی برگزار شود. نکته قابل تأمل اینکه تبلیغات رسانه‌ای سنگینی به همراه میزان جوایزی بالا برای این جشنواره در نظر گرفته‌اند. سؤال این است که اگر چنین بودجه‌ای وجود دارد، چرا کار تکراری انجام شود؟ این اقدام علاوه بر بحث جدی موازی‌کاری، فرصت اثرگذاری برای دانشجویان و انجام برنامه‌ریزی منسجم را می‌گیرد.

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی در ادامه گفت: در حال حاضر «مسابقه مناظرات دانشجویی»، که ایده جهاددانشگاهی است، از سوی برخی دستگاه‌های دانشگاهی در حال برگزاری است. این صحیح نیست که نهادی صاحب اصلی ایده خلاقانه‌ای باشد و آن را به بلوغ برساند، مخاطبش را جذب کند و در نهایت نهاد دیگری با صرف هزینه‌های بسیار رویدادی همانند آن را اجرا کند.

علیزاده درباره پیگیری‌ برای ممانعت از چنین روندی در آینده بیان کرد: جلسات و حتی مکاتباتی از سوی رئیس جهاددانشگاهی صورت گرفته و لحاظ نشدن حقوق معنوی جهاددانشگاهی یادآوری و توضیح داده شد که شیوه اجرای مسابقات دفاع سه ‌دقیقه‌ای پایان‌نامه‌های دانشجویی از دانشگاهی در استرالیا الگوبرداری شده و مجوز آن از این دانشگاه اخذ شده است و جهاددانشگاهی آن را بومی کرده است و از لحاظ بین‌المللی تنها این نهاد مجوز اصلی برگزاری را دارد. ما در جهاددانشگاهی به صندوق حمایت از پژوهشگران پیشنهاد دادیم یا عنوان مسابقات را تغییر دهند یا در کنار جهاددانشگاهی در برگزاری هم‌افزا و باشکوه‌تر دوره چهارم مسابقات مشارکت کنند؛‌ که متأسفانه دوستان هیچ یک از این پیشنهادها را عملی نکردند.

یک خبرگزاری به نام قرآن

وی اظهار کرد: مهم‌ترین فعالیت فرهنگی جهاددانشگاهی در سال‌های ابتدایی دهه 60 فعالیت‌های قرآنی بود و بسیاری از افرادی که در فضای فرهنگی و قرآنی در حال حاضر فعال هستند، جزو سرمایه‌های معنوی و انسانی این عرصه هستند که این دستاورد ارزنده و بزرگی برای جهاددانشگاهی است. در حوزه‌های دیگر نیز رویدادهای متنوعی تعریف کرده‌ایم که همین رویدادها به تنهایی فاخرند، از جمله مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان، نشست‌هایی با موضوع تبیین مسائل قرآنی، حضور و همکاری در مهم‌ترین اتفاقات قرآنی کشور همچون نمایشگاه و مسابقات بین‌المللی سازمان اوقاف و امور خیریه، ارائه تحلیل‌ در مورد برخی برنامه‌ها و ورود به برخی آسیب‌شناسی‌ها در بحث تخصیص بودجه‌های قرآنی و...

علیزاده با تأکید بر اینکه مهم‌ترین دستاورد صرف نظر از نیروی انسانی، ساختاری است که جهاددانشگاهی با کوشش جهادی به سرعت طی مسیر کرده است، گفت: خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) تنها خبرگزاری تخصصی بین‌المللی است و در حال حاضر به 19 زبان زنده دنیا تولید خبر می‌کند. تا قبل از تشکیل این خبرگزاری هیچ تصوری از رسانه قرآنی در جامعه وجود نداشت و این یک الگوسازی موفق رسانه‌ای بود. ممکن است بعدها خبرگزاری‌ها و رسانه‌های دیگر تشکیل شود، اما اینکه مجموعه‌ای به این جمع‌بندی برسد که قرآن و دین هم می‌تواند رسانه داشته باشد، حاصل تجربه و بلوغ یک مجموعه انقلابی است.

نظرسنجی‌ها در مسائل دینی و قرآنی 

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی در مورد ورود جهاددانشگاهی به نظرسنجی‌هایی با موضوعات دینی و قرآنی بیان کرد: از جمله نظرسنجی‌های صورت گرفته، مصرف محصولات فرهنگی از سوی دانشجویان بود، مثلاً قرآن چه جایگاهی در زندگی دانشجو دارد؟ در نظرسنجی‌های اخیر میزان توجه دانشجویان به معنویت، قرآن و مسائل اخلاقی از متوسط جامعه بیشتر بوده است، اما اگر بخواهیم مقایسه‌ای در قبال وضعیت اخلاقی، فرهنگی و معنوی دانشگاه نسبت به جامعه داشته باشیم، این وضعیت در بخش دانشگاهی بالاتر است، اما اینکه در وضعیت مطلوب قرار دارد یا خیر پاسخ منفی است.

علیزاده با بیان اینکه تاکنون دو هزار و 500 موج نظرسنجی را مورد پیمایش قرار داده‌ایم، به مشکلاتی که نظرسنجی‌ها با آن مواجه هستند اشاره کرد و گفت: برخی نظرسنجی‌ها که به سفارش دستگاه‌ها انجام شده متأسفانه حتی از سوی همان دستگاه مبنای سیاست قرار نمی‌گیرد و خیلی کم به این موضوع توجه می‌شود.

گفت‌وگو از تیمور کاکایی