اکتفای رسانه به تولید برنامه‌های معارفی در شبکههای تخصصی ضررآفرین است
تهیه‌کننده و کارگردان برنامه‌های معارفی رسانه ملی با بیان اینکه اکتفای رسانه ملی به صرف تولید برنامه‌های معارفی در شبکههای تخصصی ضررآفرین است، بر ضرورت عجین شدن برنامه‌های معارفی و قرآنی با مقوله هنر تأکید کرد.
مبحث مدیریت و نحوه عملکرد رسانه به ویژه در شبکههای تخصصی قرآنی و معارفی، یکی از موضوعات مهمی است که در نهایت بر روی جذب مخاطب بیشتر و حفظ آن اثرگذار خواهد بود. برخی از اساتید و پیشکسوتان قرآنی کشور بر این باورند که عملکرد شبکههای تخصصی قرآنی رسانه ملی در حوزه جذب مخاطب ضعیف بوده است، اما مدیران این شبکه‌ها با ارائه برخی آمارها از میزان توجه خوب مخاطبان می‌گویند.
رسول آذرسرا، مستندساز و از تهیه‌کنندگان و کارگردانان باسابقه رسانه ملی و یکی از عناصر فعال در حوزه تولید برنامه‌های معارفی است. برنامه‌هایی همچون «کاروان قرآنی نور» و «جشن رمضان» شبکه پنج سیما به تهیه‌کنندگی او بازتاب خوبی به ویژه در میان اساتید و پیشکسوتان قرآنی و نیز قشر فرهیخته جامعه داشته است. او برنده چند جایزه ویژه از جشنواره‌های معتبر برای کارهایی همچون «قطعه‌ای از بهشت»، «پنجره عاشقی»، «به دنبال برادرم رضا»، «پا به پای عباس» و ... بوده است. در ادامه مشروح گفت‌وگو با این تهیه‌کننده و کارگردان رسانه ملی با موضوع مدیریت شبکههای تخصصی قرآنی را می‌خوانید.
ایکنا ـ در رسانه ملی چند شبکه تخصصی ویژه قرآن و مباحث معارفی راه‌اندازی شده است. با وجود گذشت چند دهه از فعالیت این شبکه‌ها، برخی هنوز سخن از آن می‌گویند که این تفکیک نیاز نبوده است و باید همه شبکه‌ها به این مقوله‌ها بپردازند. نظر شما در این‌باره چیست؟
اصول شبکه‌داری در دنیا با توجه به نظر و نگاه مخاطب شکل می‌گیرد. قاعدتا هر شبکه تلویزیونی در طول سال، مناسبت‌های ویژه‌ای برای خود دارد. به هرحال رسانه جمهوری اسلامی و شبکههای ملی و استانی باید به فراخور حال خود در طول سال و در این مناسبت‌ها برنامهسازی ویژه‌ای انجام دهند. اگر بخواهیم به طور خاص به این موضوع نگاه کنیم، دو مناسبت ویژه یعنی ماه مبارک رمضان و نیز محرم و صفر به جز اعیاد و ایام شهادت مربوط به معصومین(ع) در طول سال وجود دارد که شبکههای تلویزیونی باید در راستای این مناسبت‌ها و با توجه به نیاز مخاطبان خود برنامهسازی داشته باشند.
هنگامی که شبکههای رسانه ملی به این سمت سوق داده شدند که برای مثال باید برای مناسبتی همچون ماه مبارک رمضان برنامه‌های ویژه‌ای مانند برنامه سحرگاهی، برنامه ویژه افطار و ... داشته باشند، این مسئله موجب تولید برنامه‌های فراوانی در حوزه معارفی و قرآنی شد که موجب شد تا سیاست‌گذاران رسانه ملی، به این نتیجه رسیدند که با توجه به تولید برنامه‌های مختلف معارفی و قرآنی در شبکههای مختلف، می‌توانیم یک شبکه تخصصی برای این برنامه‌ها داشته باشیم که به همین دلیل زمینه ایجاد شبکه تخصصی قرآن و معارف سیما ایجاد شد. به عبارتی مخاطب خاص برنامه‌های قرآنی و معارفی می‌تواند با راه‌اندازی شبکه قرآن و معارف سیما برنامه‌های مد نظر خود در این حوزه را از این طریق دنبال کند.
در مسیر برنامهسازی تلویزیونی چارچوب خاصی وجود دارد که اگر این چارچوب برای تمامی برنامه‌های تلویزیونی وجود نداشته باشد، درحقیقت با یک برنامه سبک آنتن پرکن مواجه خواهیم بود که مخاطبان نیز علاقه‌مندی برای تماشای آن ندارند. امروزه در گونه‌های تلویزیونی اشکال و ژانرهای مختلفی وجود دارد. اگر بخواهیم به گونه‌های تلویزیونی برای برنامه‌های قرآنی و معارفی بپردازیم، به برنامه‌های مختلفی همچون سخنرانی‌ها، مداحی، تلاوت و برنامه‌های گفت‌وگومحور می‌رسیم که تقریبا تمامی برنامه‌های شبکههای تخصصی قرآنی و معارفی ما در این گونه قرار دارند.
نگاه ما در حوزه برنامهسازی تلویزیونی و رسانهای این است که فرآیند رسانه باید با هنر پیش برود، چراکه اگر برنامهسازی ما با هنر عجین نباشد، مخاطبان نیز انگیزه‌ای برای دیدن این برنامه‌ها ندارند. به ویژه که امروز فضای رسانهای برای مخاطبان ما کاملا باز است، یعنی مخاطبان می‌توانند هم در حوزه فضای مجازی و هم در حوزه شبکههای ماهواره‌ای برنامه‌های مختلفی را دنبال کنند. به نظر می‌رسد زمانی که شبکههای تخصصی قرآنی و معارفی همچون شبکه قرآن و معارف سیما راه‌اندازی شد، این چشم‌انداز برای مسئولان کاملا محسوس و ملموس نبوده است که آینده از آن رسانه است و این طور نیست که بتوانیم با چهار یا پنج گونه تلویزیونی یک شبکه را اداره کنیم.
ما باید برای این شبکه‌ها یک برنامه کاملا علمی طراحی کنیم که بتوانیم گونه‌های مختلف را در بستر شبکههای دینی و معارفی قرار دهیم، چراکه مخاطبان امروز به دنبال جذابیت هستند. متأسفانه با انواع و اقسام گونه‌هایی که امروز در شبکههای مختلف داخلی و خارجی مشاهده می‌کنیم، شبکههای دینی و معارفی ما همیشه در این رقابت از سطح پائینی برخوردار بوده‌اند، چون تنها از همان گونه‌های محدودی که تاکنون به دنبال آن بوده‌اند، استفاده کرده‌اند.
روزی که تصمیم به راه‌اندازی یک شبکه قرآنی و معارفی گرفته شد، باید برای این دیدگاه‌ها و نگاه‌ها برنامه ویژه‌ای ترسیم می‌شد. امروز شبکههای مختلف به راحتی همه چیز را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند و مخاطبان دیگر به دنبال یک برنامه تخت بدون حاشیه نمی‌روند. درست در همین نقطه است که چون شبکههای تخصصی نمی‌توانند تمامی نیازهای مخاطبان را پاسخ دهند، صحبت از مخاطب خاص به وجود می‌آید.
شبکههای دینی و معارفی باید برای تمامی مخاطبان برنامه‌ریزی کنند تا مخاطبان مختلف جذب برنامه‌های آن‌ها شوند. در روند برنامهسازی تلویزیونی در شبکههای معارفی معمولاً دست‌اندرکاران، مسئولان و تصمیم‌گیرندگان به صورت خیلی سطحی از کنار این موضوع عبور می‌کنند. باید در شبکههای تخصصی قرآنی و معارفی برنامه‌هایی تولید شوند که دایره مخاطبان گسترده‌ای را دربرگیرند.
پس مسئله مهم در ایجاد شبکههای تخصصی قرآنی و معارفی، جذب مخاطب است و مسئله مهمتر نیز این است که شبکههای دیگر نسبت به موضوعات معارفی و قرآنی چگونه می‌اندیشند و آیا تنها به شبکه قرآن و معارف اکتفا می‌کنند؟ اگر نگاه شبکههای دیگر به این موضوع همین‌گونه باشد، ضرر بزرگی خواهیم کرد، چراکه با توجه به رسالتی که تمامی شبکههای رسانه ملی چه تلویزیونی و رادیویی در ایجاد سبک زندگی اسلامی و قرآنی دارند، اگر تنها فقط به شبکه قرآن بسنده کنیم، به جایی نخواهیم رسید. البته امروز تقریبا پنجاه یا شصت درصد شبکههای ما گروهی به نام گروه معارف دارند که به این حوزه می‌پردازند، اما در کل شاید در این شبکه‌ها نگاه عمیقی به این موضوع یعنی گونه‌های دینی و قرآنی مانند سایر گونه‌های دیگر وجود نداشته باشد که باید در این رابطه فکری کرد.
ایکنا ـ به نظر شما آیا رسانه ملی در تولید برنامه‌های قرآنی و معارفی درصدد این است که تنها قشر دین‌دار را قانع کند یا قصد دارد که مخاطب را جذب کند؟
موضوع دستیابی به مخاطبان بیشتر در تمامی شبکه‌ها به ویژه شبکههای معارفی و قرآنی دوسویه است. یعنی اگر تصمیم‌گیرندگان در رسانه ملی و در درجه بعدی تهیه‌کنندگان و برنامه‌سازان با هم تصمیم بگیرند که یک برنامه تلویزیونی باید طوری طراحی شود که تمامی اقشار جذب آن شوند، حتما چنین برنامه‌ای تولید خواهد شد.
البته موضوعاتی مانند دایره سنی، گرایش‌های فکری مخاطبان و ... نیز در این زمینه مؤثر است. با وجود اینکه کار در شبکههای تخصصی نیز مشکل‌تر از دیگر شبکه‌ها است و باید حتما ضروریاتی همچون نبود موسیقی و ... رعایت شود، با این حال باید برنامه‌هایی تولید شود که مخاطبان عام را نیز دربرگیرند و تمامی اقشار از آن بهره ببرند.
برای تولید برنامه در شبکههای تخصصی معارفی و قرآنی باید تا آنجا که امکان دارد، از مقوله هنر بهره برد تا بتوان با بهره‌گیری از دقایق و ظرایف هنری، برنامه‌هایی تولید کرد که مخاطبان فراوانی جذب آن شده و تماشای آن را به دیگر برنامه‌ها ترجیح دهند. شاید آن زمانی که تصمیم به ایجاد شبکههای تخصصی در حوزه معارف و قرآن گرفته شد، چنین نیازی در این گستردگی فراوان وجود نداشت، اما امروز با توجه به وجود شبکههای مختلف مجازی و ماهواره‌ای نیاز مبرمی به این موضوع وجود دارد.
ایکنا ـ دلیل اختلاف نظر کارشناسان و در برابر آن مدیران رسانه ملی در میزان مخاطبان شبکههای تخصصی معارفی و قرآنی چیست؟
البته این مسئله که مدیران رسانه آمار و ارقامی ارائه می‌دهند و کارشناسان نیز نسبت به آن اختلاف نظر دارند، موضوعی است که باید به جای خود بررسی شود. البته امثال بنده به عنوان افرادی که دستی در کار دارند و به تولید برنامه می‌پردارند، به دلیل اینکه به دنبال آن هستیم تا میزان استقبال از برنامه خود را به دست بیاوریم، تا حدودی نسبت به میزان مخاطب آگاهی داریم.
یکی از مسائلی که در این زمینه بسیار مهم است و باید بدان توجه داشت، این است که امروز همه چیز انتخاب شده است و مخاطبان با وجود تعداد فراوان برنامه‌ها، برنامه مورد علاقه خود را با توجه به ذائقه‌ای که دارند، انتخاب می‌کنند. همانطور که اشاره شد، فعالیت در حوزه‌های معارفی و قرآنی بسیار مشکل است و در این حوزه با قحط‌الرجال روبه‌رو هستیم؛ چراکه شخصی که اقدام به تولید برنامه معارفی و قرآنی می‌کند، خود باید فردی حکیم باشد.
امروز پژوهش یک برنامه تلویزیونی معمولا سه تا چهار ماه زمان می‌برد، ولی متأسفانه در این حوزه با برنامه‌هایی مواجه می‌شویم که هیچ پژوهش و برنامه‌ای نداشته و به همین دلیل برنامه عمیق و تأثیرگذاری نیستند که همین مسئله باعث ریزش مخاطبان می‌شود.
بنده به عنوان یک برنامه‌ساز، برنامه‌ای تولید کرده‌ام و آن برنامه را هم در شبکه قرآن و هم در یک شبکه عمومی به نمایش گذاشته‌ام و حداقل در مورد این برنامه برای من کاملا محسوس بوده است که میزان مخاطبان در شبکه عام بسیار بیشتر از یک شبکه تخصصی بوده است.
در مورد میزان آماری که مدیران ارائه می‌دهند نیز امیدوارم که موضوع صداقت همیشه رعایت شود. اعتقاد من این است که هر جایی با صداقت برای مردم سخن گفتیم، موفق بودیم و گرایش ایشان نیز به رسانه بیشتر شده است و برعکس این موضوع، هر جایی که خدایی ناکرده صداقت وجود نداشته است، با ریزش مخاطب روبه‌رو بوده‌ایم.
ایکنا ـ برخی کارشناسان به تقبیح برنامه‌های گفت‌وگومحور می‌پردازند، در حالی که رسانه‌های خارجی برنامه‌های گفت‌وگومحور تولید می‌کنند که مخاطبان فراوانی دارد. نظر شما در این باره چیست؟
اگر بخواهیم به صورت سطحی به برنامه‌های گفت‌وگومحور بنگریم، این برنامه‌ها آنتن پرکن هستند. اما اگر این گونه تلویزیونی شامل پژوهش کامل، تحقیقات، مجری مسلط و مؤلف باشد، این برنامه دیگر یک برنامه ساده گفت‌وگومحور نخواهد بود و تبدیل به یک گونه مرتب تلویزیونی می‌شود که در دنیا نیز معمول است. یعنی اگر یک برنامه مرتب گفت‌وگومحور از لحاظ سخت‌افزاری و امکانات لازم برای یک برنامه تلویزیونی و نیز از لحاظ پژوهشی، تحقیقاتی و نیروی انسانی محقق و پژوهشگر غنی باشد، نه تنها آنتن پرکن نیست، بلکه بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
البته امروز مشاهده می‌کنیم که چنین برنامه‌های گفت‌وگومحوری که غنی و تأثیرگذار باشند، بسیار کم هستند و جای چنین برنامه‌هایی در رسانه ملی خالی است. باید تمام هم و غم مسئولان و برنامه‌سازان این باشد که با بکارگیری تمامی امکانات همراه با پشتوانه پژوهشی و تحقیقاتی و نیز بهره‌گیری از نیروی انسانی قوی و کاربلد از جمله مجریان مسلط و آگاه به موضوع، برنامه‌های گفت‌ومحوری تولید کنند که مخاطب را به سوی خود جلب کند.
ایکنا ـ برنامه‌های معارفی و قرآنی باید چه مؤلفه‌هایی داشته باشند تا مخاطبان بیشتری را جذب کنند؟
دو فاکتور بسیار مهم در حوزه برنامهسازی وجود دارد که شامل نیروی انسانی و سخت‌افزار است. این دو مؤلفه که لازم و ملزوم یکدیگر هستند، هنگامی که به درستی با هم ترکیب شوند و به صورت موازی در کنار هم پیش بروند، حتما یک برنامه خوب تلویزیونی نیز تولید خواهد شد. در حوزه معارفی و قرآنی، کسی که به عنوان تولیدکننده برنامه فعالیت می‌کند، خود باید حکیم در حوزه معارف و قرآن باشد که اگر نباشد، برنامه دلخواه و جذاب تولید نخواهد شد.
برای مثال اگر بخواهیم برنامه‌ای در مورد شبهات دینی تولید کنیم، اگر تولیدکننده این برنامه خود هیچ اشرافی نسبت به موضوع شبهات نداشته باشد، برنامه تولیدی وی اصلا تأثیرگذار و جذاب نخواهد شد. هرگاه یک برنامه‌ساز نسبت به موضوع برنامه تولیدی خود به ویژه در حوزه معارف و قرآن تسلط کافی داشته باشد و در کنار آن از لحاظ سخت‌افزاری نیز امکانات کافی را در اختیار داشته باشد، برنامه‌ای که تولید می‌کند، پرمخاطب و اثرگذار خواهد بود.
ایکنا ـ آیا طی سال‌های زیادی که در این عرصه فعالیت داشته‌اید، با برنامه‌ای مواجه شدید که تمامی این مؤلفهها را داشته باشد؟
بله! از این دست برنامه‌هایی که مؤلفه‌های اصلی برنامهسازی را دارا بوده‌اند، داشته‌ایم. هر گروهی که پیش از اقدام به تولید برنامه، تحقیقات لازم را در اتاق فکر خود داشته باشد و به ویژه نیاز مخاطب را در تولید برنامهسازی مد نظر قرار دهد، موفق خواهد شد و برنامه خوبی را ارائه خواهد داد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که امکانات سخت‌افزاری نیز در حد قابل قبول و لازم در اختیار برنامه‌سازان وجود داشته باشد تا بتوانند با در اختیار داشتن تمامی مؤلفه‌های بیان شده، برنامه‌ای تولید کنند که پربیننده باشد.
طی سال‌های گذشته از این دست برنامه‌ها به ویژه در حوزه معارفی و قرآنی تولید شده است که البته تعداد این برنامه‌ها از لحاظ کمیت قابل قبول نیست و شبکههای تخصصی معارفی و قرآنی در رسانه ملی باید با تمام تلاش و توان زمینه‌ای فراهم کنند تا از این‌گونه برنامه‌ها بیشتر تولید شود؛ چراکه تولید یک برنامه موفق که تمامی مؤلفه‌های جذب مخاطب را دارا باشد، میزان مقبولیت این شبکه‌ها در نزد مردم بالاتر خواهد برد.
ایکنا ـ نگاه مسئولان رسانه ملی در زمینه اختصاص بودجه به شبکههای تخصصی معارفی و قرآنی چگونه است؟ چرا بودجه این شبکه‌ها از شبکههای عام کمتر است؟
امروز به قولی دست رسانه ملی به دولت گره خورده است و بودجه آن از طریق دولت پرداخته می‌شود. همچنین، علیرغم اینکه شبکههای تخصصی ازجمله شبکه قرآن و معارف سیما امتیازات و محسنات فراوانی دارند، اما با مشکلاتی نیز روبه‌رو هستند. برای مثال شبکه‌ای مانند شبکه قرآن و معارف سیما نمی‌تواند پیام بازرگانی پخش کند که همین مسئله ممکن است موجب کاهش بودجه این شبکه شود. البته شبکه‌هایی که پیام بازرگانی نیز پخش می‌کنند، خیلی بودجه آن‌چنانی ندارند.
متأسفانه مشکل دیگری که در این زمینه وجود دارد، این است که یک برنامه‌ساز تلویزیونی برای اینکه تمام فکر و انرژی خود را برای تولید یک برنامه دقیق تلویزیونی با ویژگی‌ها و زیبایی‌شناسی‌های مربوط به خود مصروف کند، به دلیل دست خالی و کمبود بودجه، مجبور است که به خواسته‌های سرمایه‌گذاران تن دهد و تفکرات و اهداف آن‌ها را نیز در برنامهسازی خود بگنجاند. این مشکل در حوزه برنامه‌های معارفی و قرآنی نیز وجود دارد.
این‌گونه برنامهسازی که تولیدکنندگان مجبور باشند به علت گرانی صنعت برنامهسازی در رسانه ملی و یا سینما از سرمایه‌گذارانی بهره گیرند که باید به تفکرات و برنامه‌های ایشان در تولیدات خود جامه عمل بپوشانند، موجب ریزش مخاطبان نیز خواهد شد و بعضا ممکن است به تولیداتی ختم شود که کیفیت لازم را نداشته باشند.
ما در برنامه‌های تلویزیونی قائل به این هستیم که حتما یک برنامه با شیوه‌های مختلف خود باید روندی را در پخش جلو ببرد که مخاطب به آن نزدیک شود. معمولا برنامه‌هایی که امروز در تلویزیون می‌درخشند، سابقه پخش و تجربه زیادی دارند. این اتفاق با وجود اینکه در شبکههای عمومی صورت می‌گیرد و برنامه‌هایی همچون سینما هفت، عصر جدید و ... تولید می‌شود، به طور معمول در برنامه‌های معارفی و قرآنی رخ نمی‌دهد، یعنی قائل به تولید برنامه‌های شاخص، طولانی‌مدت و تأثیرگذار در این شبکه‌ها نیستیم.
ایکنا ـ چرا در برنامه‌های پرمخاطب امروز رسانه ملی مانند عصر جدید یا دورهمی از وجود شخصیت‌های قرآنی و معارفی دعوت نمی‌شود؟ این مطالبه‌ای است که برخی به آن اشاره دارند.
متأسفانه وقتی که به قول معروف برنامه‌های برخی از برنامه‌سازان تلویزیونی می‌گیرد و پرمخاطب می‌شود، مقداری ادای روشن‌فکران را درمی‌آورند و به خود می‌گویند که اگر از یک آدم مذهبی در برنامه دعوت کنم، مخاطبان برنامه ریزش پیدا می‌کنند و به همین دلیل است که به این سمت نمی‌روند. البته برخی دیگر از برنامه‌سازان وارد این عرصه شده و از وجود چهره‌های مذهبی و معارفی البته با ظاهری روشن‌فکرانه در برنامه خود استفاده کرده‌اند.
همچنین، در برخی از این برنامه‌ها نیز واقعا حضور چنین چهره‌هایی لازم نیست، چراکه گاهی اوقات چنان قطبی از چنین افرادی ساخته‌ایم که دیگر نمی‌طلبد که از وجود آن‌ها در چنین برنامه‌هایی که فضایی در خور حضور ایشان ندارد، بهره برد. باید در شبکههای تخصصی معارفی و قرآنی به سمتی حرکت کنیم که گونه‌های مختلف برنامهسازی را با کمترین هزینه طوری تولید کنیم که با رعایت تمامی مؤلفه‌های تأثیرگذار در روند تولید برنامه، زمینه افزایش مخاطبان این برنامه‌ها را فراهم کنیم. برای مثال برنامه‌ای مانند برنامه حجت‌الاسلام قرائتی یکی از برنامه‌هایی است که سالیان سال است که در موعد مقرر پخش می‌شود و مخاطبان خاص خود را نیز دارد.
گفت‌وگو از مجتبی افشار
انتهای پیام
