رعایت بهداشت در سیره اهل بیت(ع)

کتاب مفاتیح الحیات آیت‌الله العظمی جوادی آملی که به بیان اهمیت رعایت نکات بهداشتی در سیره اهل بیت(ع) پرداخته شده است. در بخشی از این اثر درباره «اهمیت سلامتی» آمده است:

انسان که آفریده خدا و خلیفه و امانتدار اوست، برای زندگی و حیاتی آفریده شده است كه بر اساس آیه کریمه ﴿اسْتَجِیبُوا لِلهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا یحْییكُمْ﴾[1] در پیوندهای گوناگون خود، خدامحور است و در این زندگی و بندگی، به بدن سالم نیاز دارد و بهره‌مندی همه جانبه او از سلامتی، اساس فعالیت.های وی در زندگی مادی و معنوی است كه در زبان پیامبر گرامی(ص) از آن به «نعمت پنهان و ناشناخته» یاد شده است[2]، زیرا یكی از عوامل آرامش زندگی و بندگی خدا، برخورداری از جسم و جان سالم است، از این رو، عقل و نقل، حفظ تندرستی و حفظ نفس را لازم و واجب شمرده‌اند.

همچنین آن حضرت به ابوذر فرمود: ای ابوذر! سلامتی پیش از بیماری [پیشگیری] را دریاب و از آن برای زمان بیماری بهره بگیر[3]؛

 امیرمؤمنان(ع) نیز می‌فرماید: ارزش دو چیز را نشناسد مگر كسی كه آن‌ها را از دست داده باشد: جوانی و عافیت.[4] آن حضرت در تفسیر آیه ﴿و لا تَنسَ نَصیبَكَ مِنَ الدُّنیا﴾[5] یعنی «بهرهٴ واقعی خود را از ثروت دنیا از كف مده» می‌فرماید: سلامتی خود را فراموش نکن[6] و در تفسیر آیه ﴿لَتُسـئَلُنَّ یومَئِذٍ عَنِ النَّعیم﴾[7] یعنی «روز قیامت درباره نعمت.‌ها از شما سؤال خواهد شد» می‌فرماید: نعمتی که از آن پرسیده می‌شود سلامتی است.[8]

امام صادق(ع) نیز فرمود: سلامتی نعمتی پنهان است؛ هرگاه باشد، فراموش شود و هرگاه از دست رود به یاد آید[9]؛ همچنین فرمود: پنج چیز است که اگر کسی آن‌ها را نداشته باشد زندگی [برای او] گوارا نیست: سلامتی و... .[10]

همچنین در فراز دیگری از این کتاب در خصوص اهمیت «رعایت نظافت و بهداشت» آمده است:

آموزه‌های اسلامی در سه محور اعتقاد، اخلاق و احكام به بشر ارائه شده‌اند؛ در محور نخست، عقیده توحیدی آدمی را از آلودگی شرك و الحاد و كفر پاك می‌كند و در بعد اخلاق، توصیه‌های اخلاق نیكو، او را از پلیدی ظلم، كینه و حسد و هر زشتی دیگر پاكیزه می‌كنند، چنان كه احكام فقه، آدمی را از رفتار زشت و بیگانه‌صفتی و همانند دیوانه مردن باز می‌دارند، پس شایسته چنین دین الهی این است كه متدینان به آن، از هر پلیدی پاك و از هر آلودگی طاهر باشند، زیرا رسول اكرم(ص) نظافت را همانند تقوا وظیفهٴ همگانی و همیشگی و همه جانبه می‌دانست و همان‌گونه كه قرآن كریم درباره تقوا فرمود: تا می‌توانید از خدا پروا كنید: ﴿فَاتَّقُوا اللهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ﴾[11] آن حضرت نیز درباره نظافت فرمود: با هر ابزار كه می‌شود، از نظافت و پاكیزگی پاسداری كنید، زیرا بنیان اسلام بر نظافت و بهشت برای فرد نظیف آماده شده است[12].[13]

محافظت و مراقبت در نظافت و بهداشت فردی و عمومی مورد تأكید دین است و راهكارهایی هم در این راستا پیشنهاد شده است.

رسول خدا(ص) در احادیثی می‌فرماید: اسلام پاكیزه است، پس خود را پاكیزه كنید، چرا كه جز پاكیزه به بهشت وارد نشود.[14] نظافت از ایمان است و ایمان با صاحبش در بهشت.اند.[15] بدترین بندگان چركین‌ها‌یند.[16] خدا چركین بودن و ژولیدگی را دشمن می‌دارد.[17]

امام صادق(ع) نیز در احادیثی می‌فرماید: پاكیزگی از اخلاق پیامبران است.[18] همچنین حضرت فرمود: داشتن وضوخانه [دستشویی] پاكیزه، بخشی از سعادت انسان است.[19]

رسول خدا(ص) می‌فرماید: ای انس! طهارت و پاكیزگی را بیشتر رعایت كن تا خدا بر عمرت بیفزاید.[20]

اهمیت شست‌وشوی دست ها

رسول خدا(ص) در احادیثی می‌فرماید: هیچ كس نباید شب با دست چرب بخوابد و اگر چنین كرد و شیطان به او آسیب رساند جز خودش را سرزنش نكند.[21] هرگاه از خواب برخاستید به ظرفی دست نبرید مگر اینكه سه بار دستانتان را بشویید، زیرا هیچ یک از شما نمی‌داند که دستانش چگونه شب را گذرانید.[22] و نیز می‌فرماید: بندها و مفاصل انگشتان دست و پایتان را تمیز كنید[23]

امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: بوی بد و آزاردهنده را با آب بزدایید و خود را وارسی كنید (به پاكیزگی و نظافت خود حساس باشید)، كه خدا بندگان چرکین و آلوده‌اش را که همنشینانش از نشستن با او کراهت دارند، دشمن دارد.[26]

رسول خدا(ص) می‌فرماید: شست وشوی دست پیش از غذا فقر را دور می‌كند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد.[27]

امیرمؤمنان(ع) می‌فرماید: شستن دستان پیش از غذا و پس از آن، روزی را زیاد می‌كند.[28]

امام باقر(ع) می‌فرماید: صاحبخانه پیش از غذا قبل از همه و پس از غذا بعد از همه دستان خود را می‌شوید.[29]

امام صادق(ع) می‌فرماید: شست.وشوی دستان پیش از غذا و پس از آن روزی را بیفزاید[30]؛ همچنین می‌فرماید: پیش از غذا صاحبخانه شستن دستان را آغاز می‌كند تا كسی خجالت نكشد؛ اما پس از غذا از سمت راست در [ورودی پذیرایی] شستن دستان بدون تفاوت میان افراد شروع می‌شود[31]؛ نیز می‌فرماید: هركس پیش و پس از غذا دستش را بشوید در گشایش و سلامتی زندگی می‌كند[32].

رسول خدا(ص) می‌فرماید: دستانتان را بشویید، آن گاه در آن‌ها آب بنوشید[33]

در مورد عطسه

رسول خدا(ص) می‌فرماید: هنگام عطسه كردن دستانتان را جلو صورت بگیرید و با صدای آهسته عطسه كنید.[34]

در مورد اخلاط دهان و بینی

امام صادق (ص) می‌فرماید: هركس در مسجد سرفه كند و اخلاط بینی و سینه‌اش را [به احترام مسجد] باز دارد این كار او را از بیماری نگه دارد.[35]

راوی گوید: هرگز امام رضا (ع) را ندیدم كه [در معابر عمومی] آب دهان بیندازد.[36]

لزوم درمان

رسول خدا(ص) می‌فرماید: خودتان را مداوا كنید، زیرا خدای عزیز دردی را نازل نفرمود مگر اینكه برای آن شفایی [و دوایی] فرو فرستاد.[37]

امیرمؤمنان (ع) می‌فرماید: هر كس بیماری خود را از پزشكان كتمان كند به بدنش خیانت كرده است.[38]