نهادهای قرآنی معرفی الگوها را وظیفه خود بدانند/ سال‌ها فعالیت استادان «مولایی» و «مروت» به تصویر کشیده می‌شود
گروه فعالیت‌های قرآنی ــ مهدی فارسی در سالروز درگذشت استادان مولایی و مروت، خبر تهیه و تولید مستندی از زندگی این دو معلم قرآن را در قالب مجموعه مستند «نور» اعلام کرد؛ این مستند در سی قسمت حدود سی دقیقه‌ای تهیه شده که بخشی از آن در ماه رمضان امسال پخش شد و قسمت‌های دیگر در ماه رمضان پیش رو پخش می‌شود و در هر قسمت به معرفی یکی از فعالان دینی و قرآنی می‌پردازد.
طی ماه رمضان 98 شاهد پخش مجموعه مستندی با عنوان نور از شبکه مستند سیما و بازپخش آن از شبکه سوم سیما بودیم، مجموعه‌ای که می‌خواست تا مفاهیم اجتماعی و کاربردی قرآن کریم را به صورت مصداقی و با به نمایش گذاشتن بخشی از زندگی افرادی که این مفاهیم را عینیت بخشیدند به منصه ظهور بگذارد.
البته قسمت‌های دیگر این مجموعه طی ماه رمضان سال آینده پخش می‌شود و در دو قسمت نیز به زندگی استادان پیشکسوت قرآنی مرحومان ابراهیم پورفرزیب(مولایی) و محمدتقی مروت پرداخته خواهد شد. کارگردان این اثر پیش از این مستند، زندگی شهریار پرهیزکار، قاری و حافظ بینالمللی قرآن کریم با عنوان «شهریار ملک قرآن» را به نمایش گذاشته بود(برای مشاهده این مستند اینجا کلیک شود) که توانست نظر مخاطبانش را جلب کند. البته از مهدی فارسی، پیش از این بیشتر شاهد مستندهای عمدتاً تاریخی بودیم. در ادامه به بهانه 21 مهرماه، سومین سالروز درگذشت معلم قرآن استادالاساتید مروت، گفت‌وگوی خبرنگار ایکنا با این مستندساز را می‌خوانید؛
ایکنا - پیش از این، مستند زندگی شهریار پرهیزکار، حافظ بینالمللی قرآن را از شما دیده بودیم. آیا تولید مجموعه مستند نور در راستای همان کار بود؟
بحث کلی مستند نور ترویج معارف قرآنی است. البته اصل این برنامه از همان مستند آغاز شد؛ چراکه شخصیت جناب آقای پرهیزکار، نوعی از سبک زندگی قرآنی را دربردارد. آن زمانی که به شخصیت استاد پرهیزکار پرداختیم، توانستیم تا خیلی بیشتر با قرآن و فعالان قرآنی مأنوس شویم که این امر نیز از برکات خود قرآن بود.
ایکنا - قبل از مستند استاد پرهیزکار، درباره موضوعات دینی، اثری داشتید؟
نه به آن معنا؛ فقط چند سال قبل، کاری درباره «امیرتوکل کامبوزیا» کار کرده بودم، که در میان بسیاری از ویژگی‌هایش، به تفسیر قرآن نیز اهتمام داشته است و شاید جرقه‌های اولیه آنجا زده شد، اما بیشتر در حوزه اجتماعی و چند کار پژوهشی ـ تاریخی کار کرده‌ام.
ایکنا - آیا استقبال از مستند استاد پرهیزکار باعث شد تا شبکه مستند، درخواست تولیدات بیشتری از شما داشته باشد؟
البته لطف دوستان بی‌تأثیر نبود.
ایکنا - شما در این مستند، تقریباً به بیشترین نقاط کشور سفر داشتید.
درسته، به شهرهای زیادی رفتیم، به ویژه در گرانی‌های اخیر که واقعاً اذیت شدیم، حتی سفر زاهدان را با اتوبوس برگشتیم، پول خرید بلیت هواپیما را نداشتیم یا از هرمزگان با سواری برگشتیم.
ایکنا - حتماً چند تا گروه بودید که این کار به ماه رمضان 98 رسید؟
به صورت مسنجم دو گروه بودیم.
ایکنا - از هزینه‌ها می‌گفتید، شبکه مستند همکاری لازم را داشت؟
شبکه مستند، انصافاً کم‌کاری بقیه ارگان‌ها را یک تنه به دوش کشید و از این نظر خیلی قابل تقدیر است. منابع مالی آنها به شدت محدود است و نوسانات ارز سال قبل، خیلی این دوستان را تحت فشار قرار داد، ولی اصلاً پشت ما را خالی نکردند، اما برعکس در یکی از وزارتخانه‌ها رفتیم و طرح مسئله کردیم، ابتدا استقبال کردند بعد از پنج‌ماه معطلی، گفتند که نمی‌توانیم و در راستای اهداف ما نیست! نهاد دینی دیگری می‌گفت، شناختن این افراد شاخص در امور قرآنی و دینی، دغدغه مردم نیست؟! شنیدن این جملات برای ما عجیب و سنگین بود.
ایکنا - می‌خواهید نام ببرید که کدام ارگان‌ها همکاری نداشتند یا تمایلی ندارید؟
جاهای که در این حوزه، فقط شعارش را میدهند؛ یعنی ویترین آنها این است که ما از این کارها دفاع می‌کنیم، اما عملاً پشت ما را خالی کردند. از برخی ارگان‌های فرهنگی کشور نیز چون در کارهای قبلی همکاری ندیده بودم، دیگر به سراغشان نرفتم و حتی طرح مسئله هم نکردم؛ چرا که به صراحت می‌گویند دغدغه ما نیست! پس دغدغه شما که نهاد دینی هستید، چیست؟
ایکنا - معرفی افرادی که به زندگینامه آنان در این مجموعه پرداخته می‌شود، مثل استادان مولایی و مروت(اساتید بنام علم قرائت قرآن) برای این نهادها باید دارای اهمیت باشد، دوباره نخواستید مراجعه‌ای داشته باشید؟
خیر، حتی طرح مسئله هم نکردیم.
ایکنا - از کمبود امکاناتی که داشتید، بگوید.
مورد ویژه‌ای نبود، خود سوژه‌ها که افرادی قرآنی بودند، خیلی همکاری می‌کردند و از این نظر، جای قدردانی دارد. آن هم برکت قرآن بود. بارها در حین تولید این کار، شنیدم که می‌گفتند: چون درباره قرآن، کار می‌کنید، ما پای کار آمدیم و الا این جوری نیست که بخواهیم مقابل دوربین، وقت بگذاریم تا دیده شویم.
ایکنا - چند وقت کار پژوهشی داشتید؟
قبل از تولید، حدود چهار تا پنج‌ماه تحقیقات خیلی فشرده‌ای شکل گرفت که بالاخره متن پژوهش اولیه درآمد و یک مجموعه مفاهیم کاربردی از قرآن استخراج کردیم و براساس آن سرفصل‌ها پیش رفتیم که این کار از سوی سرکار خانم ثانی و جهان‌شاه‌لو صورت گرفت. خیلی ارزشمند است که در مدت زمانی فشرده، مصادیق این مفاهیم قرآنی نیز از سوی این پژوهشگران پیدا شد. در این قبیل کارها، قدم اصلی و مهم را پژوهشگران برمی‌دارند؛ چراکه هم محتوا را مشخص و هم مظروف را انتخاب می‌کنند که مثلاً فلان فرد برای بیان و ارائه تعریف از مفهوم، مناسب است.
ایکنا - تمایلی به ادامه این چنین کارها دارید؟
این سؤال را همه می‌پرسند که بعدش چه کار می‌کنید؟ خلاصه اینکه، در مسیر کار در امور قرآنی قرار گرفتم و این خیلی خوب است. ان شاء الله بقیه هم با همه این سختی‌ها در این مسیر بیایند. تلویزیون، انصافا خیلی با ما راه آمد. برخی از چهره‌هایی که زندگی آنان را به نمایش گذاشتیم، در حوزه کاری خودشان صاحب‌نظر و دغدغهمند هستند و ما سعی کردیم یک بخشی از آن درد و دلشان را در کار بیاوریم. حالا یک جاهای ممکن است تند باشد، مثل استاد حاجیشریف که یک جاهایی برمی‌گردد به یکی دیگر از مراکز قرآنی سر بحث، استفاده از شیوه و خط عثمان طه، نقدهایی را وارد می‌کند. ولی انصافاً حتی آن جاهایی که نقد هم کردیم یعنی آن تشکیلات قرآنی که مقابل آقای حاجیشریف بوده، خود آنها هم به ما کمک کردند تا مستند شکل بگیرد. دوست دارم، اینها منعکس شود حتی آنهای که مورد انتقاد هم قرار گرفتند، واقعاً صادقانه کمک کردند، مصاحبه کردند. طرحی می‌خواستیم، طرحی به ما دادند و به نظر من آن چیزی که شاید امیدبخش باشد این است که این مراکز شاید با همدیگر اختلاف نظر دارند، اما در کلیت همسو هستند، یعنی بحث منفعت شخصی واقعاً نیست یعنی همه دغدغهمند هستند که اتفاقات خوبی بیفتد.
ایکنا - همچنان در حال تدوین هستید؟
هم تولید و هم تدوین.
ایکنا - حذف و سانسوری در این مستند رخ داده که منجر به ناراحتی شما شود؟
اصلاً، خیلی از شبکه مستند ممنون هستیم که کامل پخش کردند. البته مجموعه قبلی که از من پخش شد، یک قسمت آن را نصفه و یک قسمت آن را کلاً پخش نکردند، اما در مجموع رضایت دارم.
ایکنا - با مقایسه مستند استاد شهریار پرهیزکار با چند قسمت از مجموعه مستند نور، شاهد ارتقای تولید به ویژه در فیلمبرداری کار هستیم، بفرمائید که چقدر به این سمت رفتید که از فناوری روز در این کار استفاده کنید؟
بازخوردهایی که داشتیم، حاکی از آن است که بخش فنی کار خوب بوده و کار خوش تصویر است. از این نظر سعی کردیم به‌روزتر باشیم. در این زمانه دسترسی به ابزار بهتر، ساده‌تر شده است. در یک بخش‌هایی هم کمکمان کردند.
ایکنا - مستند کش‌دار نیست و خیلی مخاطب زمان نمی‌برد که با موضوع مستند آشنا شود.
الان چیزی که برای خیلی‌ها جذاب است، همین ساختار روایی کار است که خیلی قصه‌گو است. شعار در آن نیست، روان است. مشاوره‌های خوبی داشتیم، مثلاً آقای دکتر حجت‌الاسلام علی محمدی آشنانی، رئیس دانشکده علوم و فنون قرآن تهران، در موضوع محتوا بسیار کمک کردند. این مجموعه این کمک‌ها و این همراهی‌ها کار را تا اینجا رساند، یعنی هم تلویزیون با ما راه آمد که حرف‌ها را راحت بتوانیم بزنیم و به لحاظ مالی اذیت نشویم؛ خود سوژه‌ها هم در مسیر کار کمکمان کردند. از آن طرف هم عوامل و افرادی که در کار درگیر بودند، گروه منسجمی را شکل داده بودند.
ایکنا - چه ضعف‌هایی در کار دیدید که می‌توانید نام ببرید؟ پس از پخش مستند‌ها، خود سوژه‌ها تماسی نداشتند تا نقدی به کار وارد کنند؟
تا الان مورد منفی نداشتیم. البته پیش از پخش، چندین نفر کار را می‌بینند آن هم افرادی که نسبتی با هم ندارند و از قشرها با تحصیلات متفاوت هستند و نظرات و بازخوردهای همه اینها جمع می‌شوند.
برخی از افرادی که در این مستند معرفی شدند، افراد صاحب‌نامی هستند و فرض هم بر این بوده که احتمالا یک جاهایی کاستی‌هایی باشد و آنان منتقل کنند، اما همگی خیلی همراه بودند. ما به بهانه قصه زندگی افراد داریم، تلاش می‌کنیم که یک مفهوم قرآنی را تبیین کنیم؛ مثلاً استاد پیشکسوت قرآنی احمد حاجیشریف در قسمتی از مستند نور که به زندگی ایشان پرداخته شد به من گفتند که تو قصه زندگی من را به یک سمتی بردی که بیش از اینکه من دیده شوم، خود قرآن دیده می‌شود.
این نکته را هم باید بگویم که خیلی از افرادی که در این حوزه‌ها کار می‌کنند به شدت افراد افتاده‌ای هستند و ما باید سراغ این افراد برویم، چون این افراد علاقه‌ای به دیده شدن ندارند؛ مثلاً وقتی کار مستند استاد حاجیشریف تمام شد، ایشان با یک افسوسی آرزو داشتند که برای دیگر اساتید نیز چنین مستندی ساخته شود.
شاید ما به زبان، خیلی از مفاهیم قرآنی را از افرادی که مسئول یا متولی هستند، می‌شنویم، اما در عمل نمی‌بینیم و این رنج بزرگی است. حتی عمل کردن به برخی مفاهیم، این قدر غیرقابل باور شده‌اند که دیدن برخی افرادی که این مفاهیم را عینیت می‌بخشند برای ما به طنز تبدیل شده است و حتی مردم می‌گویند اینها وجود ندارند. من می‌گویم مقصر، اولاً مسئولان و ثانیاً، فضای رسانه‌ای مسمومی است که ایجاد شده و این دو با همدیگر مردم را به سمتی سوق میدهند که از این مفاهیم دور شوند. یعنی اگر به حجاب اعتراض می‌کنند، واقعاً مقصر آن دانشجو نیست، مقصر آن سیستمی است که اینها را به لحاظ تربیتی فراهم نکرده است. ما فقط روی مهارت‌ها کار کردیم یعنی گفتیم اینطوری باید نماز بخوانید، اما اسرار نماز را نگفتیم. گفتیم این طوری باید روزه بگیری اما از آن محتوا از آن مفهومی که پشت این ماجراهاست، حرف نزدیم. فلان خانم بازیگر را در فیلم و سریال، چادر به سر می‌کند، جوانان این شخصیت را باور می‌کنند بعد به محض اینکه سریال تمام می‌شود این خانم با چهره‌ای کاملاً متفاوت خود را به نمایش می‌گذارد و حتی گاهی عمدا پوشش متفاوت خود را به رخ می‌کشند و می‌گوید من این شکلی هستم. این رفتار منافقانه در قرآن به وفور بیان شده است. به رسول خدا(ص) می‌گفتند ما ایمان آوردیم، پس از مدتی می‌گفتند ما ایمان نداریم و می‌خواستند به این شکل کار حضرت را زیر سؤال ببرند. به صورت سیستماتیک رسانه این کار را انجام می‌دهد و نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که مردم شکل دیگری بشوند. مثلاً مردم نمی‌توانند سیستم ربوی بانک‌ها را ببینند، بعد نان حلال سر سفره‌هایشان ببرند. اینها درد است.
ایکنا - درباره چه موضوعات دیگری در این مستند صحبت شده است؟
در این مجموعه درباره معاد که یک سوم قرآن درباره معاد است، سخن گفته‌ایم. اوایل نگران بودیم که به این مفهوم بپردازیم به این دلیل که خیلی حرف‌ها را شاید نشود، زد. دائما ما را نهی کردند؛ حتی مشاوری که خود یک روحانی بود به ما می‌گفت به جای پرداختن به معاد، به موضوع دفاع از حقوق حیوانات که الان برای جوانان جذاب است، بپردازید که این قبیل پیشنهادها برای من بسیار عجیب بود. برای من عجیب بود که می‌گفتند معاد، دغدغه جوانان نیست، اما من در جواب می‌گفتم اگر این دغدغه نیست، باید به دغدغه تبدیل شود و نپرداختن به موضوعات مهم به این دلیل که دغدغه نیست، عذر بدتر از گناه است. باید به این اعتقاد رسید که به هر میزانی که از کتاب خدا فاصله بگیرید به همان میزان در معرض انحراف هستید. یک سوم قرآن درباره موضوعی چون معاد است و در نهج‌البلاغه نیز زیاد درباره آن صحبت شده است. چرا این طور عمل کردیم که داریم نتیجه برعکس می‌گیریم؟ اینها دردهای خیلی جدی‌ای است.
یادآور می‌شود، ابراهیم پورفرزیب (مولایی) به تاریخ 22 مهر 1393 در تهران و محمدتقی مروت به تاریخ 21 مهر 1395 در شهر تورنتو کانادا دار فانی را وداع گفتند و پیکر هر دو استاد در بهشت زهرای تهران آرمید. رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیت به مناسب درگذشت استاد مولایی وی را «استاد مسلم و برجسته تجوید و قرائت و مربی اساتید قرآن و نویسنده کتاب‌های مفید برشمردند.» بسیاری از قاریان مطرح و اساتید بنام فعلی نیز از شاگردان این دو استاد فقید هستند.
گفت‌وگو از صادقین، دبیر گروه فعالیت‌های قرآنی
