درمان اعتیاد در گرو عوامل روانی و محیطی است

جواد اسماعیل‌پور، پزشک و درمانگر اعتیاد به‌مناسبت هفته مبارزه با مواد مخدر، در گفت‌و‌گو با ایکنا از گیلان با اشاره به شعار سازمان ملل مبنی بر «پرداختن به چالش‌های مواد مخدر در حوزه سلامت و بحران‌های بشری»، در خصوص عوامل مهم در مراحل درمان و ترک اعتیاد اظهار کرد: اغلب پژوهش‌های حوزه اعتیاد نشان می‌دهد، هر چه سن شروع اولین بار مصرف مواد پایین‌تر باشد خطر بیشتری در معتاد شدن فرد دارد. بی‌خوابی، کسالت و وسوسه مهم‌ترین عامل فردی در نماندن بیمار در پاکی و دچار شدن به لغزش مصرف مجدد است. شرایط دسترسی آسان به مواد و کشمکش خانوادگی نیز از مهم‌ترین عوامل محیطی عدم پایبندی به ادامه درمان است.

وی با بیان این‌که سم‌زدایی به تنهایی کافی نیست، ابراز کرد: مجموعه‌ای از عوامل روانی - محیطی باعث عدم پایبندی به درمان می‌شود که درمانگران حرفه‌ای باید به آن دقت و توجه کنند. همچنین جنسیت، قومیت، مدت اعتیاد، تحصیلات و موقعیت شغلی ارتباطی با میزان ترک و نتیجه درمان ندارند و معمولا کمتر از 10 درصد مصرف‌کنندگان مواد، داوطلبانه برای درمان مراجعه می‌کنند و میزان ریزش در درمان در مراحل اولیه درمان چشمگیر است.

این درمانگر اعتیاد به عوامل موثر در درمان اشاره و تصریح کرد: نوع ماده مصرفی ارتباط معناداری با میزان موفقیت در درمان و ترک دارد. باید ذکر کرد که در این فرایند معمولا میزان تحصیلات هیچ ارتباطی با میزان مانایی در درمان ندارد. ضمن اینکه میزان عوارض جسمانی و روانی ناشی از مصرف مواد مثل بی‌خوابی، بی‌اشتهایی، عفونت‌های دهانی و دندانی، اختلالات جنسی، افت حافظه، پرخاشگری، افسردگی، روانپریشی مت‌آمفتامینی، بی‌انگیزگی، تنبلی و کسالت در عدم پایبندی به درمان موفق نقش بسیاری دارند.

اسماعیل‌پور با بیان اینکه درمان اعتیاد یک درمان ترکیبی است، به عوامل دیگری در درمان اشاره و خاطرنشان کرد: انتخاب نوع درمان و درمانگر، درمان نگهدارنده، ترک در خانه، کمپ یا کلینیک، درمان سرپایی یا اقامتی، دارویی، غیردارویی یا توامان و حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی بعد از ترک نیز در این زمینه نقش به‌سزایی دارند.

وی به دلایل شکست درمان نیز اشاره و اذعان کرد: شکست در درمان اعتیاد معمولا در خانواده‌های گسسته، آشفته، بی‌اعتنا، بی‌تفاوت، کنترل‌گر، سرزنش‌گر و ملامت‌کننده اتفاق می‌افتد. ضمن اینکه مقایسه، تهدید، نصیحت، توهین، تحقیر و نقش‌های مخرب اعضای خانواده مثل حامی ناسالم، زجر دهنده و انکارکننده نیز می‌تواند جزو سایر عوامل شکست در درمان اعتیاد باشد.

این درمانگر اعتیاد در پاسخ به این سوال که چرا به زعم جامعه، درمان اعتیاد سخت و پیچیده است، اظهار کرد: علت این است که روایت‌های متفاوتی از اعتیاد داریم. در روایت اول، اعتیاد یک انتخاب نادرست و غلط است که افراد بی‌مسئولیت، راحت‌طلب و تنبل به دنبالش می روند. رفتار شناسان، جامعه‌شناسان و جرم‌شناسان از این روایت می‌گویند. برای درمان در این روایت اعتیاد به عنوان یک انتخاب غلط و مستوجب سرزنش، تنبیه، تحقیر، مجازات، اصلاح و ... است که نتیجه پایبندی به این روایت، زندان، اردوگاه‌های اجباری ترک و مراکز اصلاح و تربیت و ندامتگاه و ... می‌باشد.

اسماعیل‌پور ادامه داد: در روایت دوم، اعتیاد یک بیماری مغزی و نقص در دوپامین است، پس درمان آن جایگزین دارویی است و جامعه پزشکی طرفدار این روایت‌اند. نتیجه طرفداری از این روایت تولید و تجویز داروهای نگهدارنده و درمان‌های دارویی و راه‌اندازی مراکز درمان نگهدارنده است. این نگاه نسبت به روایت اول بسیار متفاوت‌تر، اثربخش‌تر ولی ناکامل است.

وی افزود: و در روایت سوم، اعتیاد فقط یک مشکل مغزی نیست و کاملا به شرایطی که در آن قرار می‌گیریم بستگی دارد، کسالت، اضطراب، تنش، مشاجره و ... . این روایت، درمان را در تغییردادن محیط می‌داند و نتیجه این روایت تاکید ویژه بر مقوله تغییر و خویشتن‌داری است. سبک کردن کارها و مسئولیت‌ها، کنار آمدن با کمال‌گرایی در شروع کارها، داشتن برنامه بهبودی و تغییر روزانه و منظم و پایبندی به آن، انتخاب محیط امن و کم استرس و در نهایت مصرف دارو، فرصتی برای قرارگیری در مسیر تغییر و خویشتن داری است.