چرا دفاع ما مقدس است؟

در 31 شهریورماه سال 1359 رژیم بعث عراق با حمایت دشمنان زخم‌خورده انقلاب اسلامی با تجاوز به خاک میهن اسلامی، جنگی ناجوانمردانه را علیه ملت ایران آغاز کرد. این جنگ هشت سال به طول انجامید و سرانجام با شکست و خفت دشمن متجاوز در مردادماه سال 1367 به پایان رسید. این دوره مقاومت و سلحشوری رزمندگان اسلام که از هدایت بنیانگذار جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی(ره) برخوردار بود، به «دفاع مقدس» مشهور است.

کشورها و ملت‌های بسیاری در طول تاریخ در مقابل تجاوز قدرت‌های دیگر جنگیده‌اند، اما کمتر دیده شده از واژه «مقدس» برای مجاهدت‌های خود استفاده کنند. برای تقدس و الهی بودن این دفاع جانانه که در برابر قدرت‌های شرق و غرب و کشورهای تحت سلطه آنان صورت گرفت؛ دلایل بسیاری می‌توان بیان کرد.

از وجوه تقدس دفاع ملت ایران در تجاوز عراق به کشورمان باید به اعتقاد و باور دینی، پایبندی به احکام اسلام به خصوص تبعیت محض از رهبری ولی‌فقیه یعنی حضرت امام خمینی(ره) و الگوگیری از نهضت عاشورا اشاره کرد.

بی‌تردید یکی از مهمترین دلایل قدسی‌بودن دفاع ملت ایران در مقابل متجاوزان، الهام‌پذیری از کلام‌الله مجید است. تجلی آیات الهی به صورت اقتباس، تلمیح، تمثیل، تضمین، ترجمه، تصویرآفرینی و واژگانی در ادبیات، هنر و رسانه ملی بیشتر نمود پیدا می‌کرد. آحاد ملت از آیات قرآن کریم در مواجهه با مسئله جنگ بیش از پیش تأثیر می‌پذیرفتند و بدیهی است که رزمندگان اسلام در بطن فهم و استنباط مفاهیم و کاربردهای آن در برنامه‌های زندگی خود بودند.

امام خمینی(ره) به عنوان فرمانده کل قوا و سخنوران برای تبیین تاریخ اسلام و جنگ‌های پیامبر اسلام(ص) و یا بیان دستورات و احکام دینی و ارزش‌های اخلاقی از قرآن کریم بهره می‌گرفتند. بیانیه‌های نیروهای مسلح سپاه و ارتش به آیات قرآن آراسته می‌شد و رزمندگان اسلام برای تأیید مطالب خود در وصیتنامه‌شان از آیات نورانی استفاده می‌کردند.

در این مجال به بررسی و تبیین تجلی آیات قرآن کریم در صفحات زرین وصیت‌نامه شهدا و استفاده از آیات وحی در سخنرانی‌ها و بیانیه‌های دفاع مقدس اکتفا می‌کنیم.

لزوم جنگ و قتال با کفار و مشرکان

«وَقَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَكُمْ؛ در راه خدا با آنان که با شما می‌جنگند، بجنگید»(بقره 190)

«وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَي الْأُخْري‏ فَقاتِلُوا الَّتي‏ تَبْغي‏ حَتَّي تَفي‏ءَ إِلي‏ أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ؛ و اگر دو گروه از مومنان با یکدیگر پیکار کنند، میان آنان صلح و سازش برقرار سازید. پس اگر یکى از آن دو گروه بر دیگرى ستم کرد و تعدى نمود، با آن گروهى که ستم مى‌کند بجنگید تا به فرمان خدا بازگردد و حکم او را گردن نهد. پس اگر بازگشت و حکم خدا را گردن نهاد، میان آن دو گروه صلحى عادلانه برقرار کنید. بدین طریق که اگر گروه تجاوزگر خونى ریخته یا حقى را پایمال کرده حکم خدا را درباره‌اش اجرا کنید و همواره به عدالت رفتار نمایید، چرا که خدا دادگران را دوست مى‌دارد»(حجرات 19).

«تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛ به خدا و رسول او ایمان آرید و به مال و جان در راه خدا جهاد کنید، که این کار(از هر تجارت) اگر دانا باشید برای شما بهتر است» (صف 11).

ضرورت دفاع  در مقابل تجاوز

«أُذِنَ لِلَّذينَ يُقاتَلونَ بِأَنَّهُم ظُلِموا وَإِنَّ اللَّهَ عَلى نَصرِهِم لَقَدير؛ به آنها که جنگ بر آنان تحمیل شده اجازه قتال داده شد. چرا که مورد ستم قرار گرفته‌اند و خدا بر یاری آنها تواناست» (حج 39).

«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصيرُ؛ ای پیامبر با کافران و منافقان جهاد کن و بر آنها سخت گیر، جایگاهشان جهنم است و چه بد سرنوشتی دارند» (توبه 73).

تکریم و تمجید مجاهدت و شهادت

«قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَنْ يُصِيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَيْدِينَا  فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُونَ؛ آیا درباره ما، جز یکی از دو نیکی را انتظار دارید؟!(یا پیروزی یا شهادت) ولی ما انتظار داریم که خداوند، عذابی از سوی خودش(در آن جهان) به شما برساند، یا(در این جهان) به دست ما(مجازات شوید) اکنون که چنین است، شما انتظار بکشید، ما هم با شما انتظار می‌کشیم!» (توبه 52).

«وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ؛ گمان مبرید کسانیکه در راه خدا کشته می‌شوند، مرده‌اند بلکه زنده‌اند و نزد خدا روزی می‌خورند» (آل‌عمران 169).

«لا يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَي الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ کُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْني‏ وَ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَي الْقاعِدينَ أَجْراً عَظيماً؛ افراد با ایمانی که بدون بیماری و ناراحتی از جهاد باز نشستند با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند، خداوند مجاهدانی را که با مال و جان خود در راهش پیکار می‌کنند، برخودداری‌کنندگان از شرکت در میدان جهاد برتری عظیمی بخشید و به هریک از این دو دسته(به نسبت اعمالشان) وعده پاداش نیک داده و مجاهدان را بر قاعدان برتری و پاداش عظیمی بخشیده است» (نساء 95).

«وَ مَنْ یقاتِلْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیقْتَلْ أَوْ یغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً؛ و هر کس در راه خدا بجنگد و کشته یا پیروز شود، به زودی پاداشی بزرگ به او خواهیم داد» (نسا 74).

استقامت و پایداری در راه خدا

«فَاستَقِم كَما أُمِرتَ وَمَن تابَ مَعَكَ وَلا تَطغَوا إِنَّهُ بِما تَعمَلونَ بَصيرٌ؛ پس همان‌گونه که فرمان‌یافته‌ای، استقامت کن و همچنین کسانی که با تو به سوی خدا آمده‌اند(باید استقامت کنند) و طغیان نکنید که خداوند آنچه را انجام می‌دهید می‌بیند!» (هود آیه 112).

«کم من فِئَةٍ غَلَبَتْ فِئَةٍ کثیرةً والله مع الصابرینِ؛ چه بسیار گروه کوچکی که به فرمان خدا، بر گروه‌های عظیمی پیروز شدند، و خداوند با صابران است» (بقره 249).

«مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ ۖ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا؛ از مومنان مردانی هستند كه به پیمانی كه با خدا بسته بودند وفا كردند بعضی بر سرپیمان خویش جان باختند و بعضی چشم به راهند و هیچ پیمان خود دگرگون نكرده‌اند» (احزاب 23).

اطاعت از ولی امر

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ  فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ  ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا اطاعت کنید و از رسول و الوالامر خویش فرمان برید و چون در امری اختلاف کردید. اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید به خدا و پیامبر رجوع کنید در این خیر شماست و سرانجامی بهتر دارد» (نساء 59).

«وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ؛ هر کس که خدا و رسول و اهل ایمان را ولی و فرمانروای خود داند(فیروز است) که تنها لشکر خدا فاتح و غالب خواهد بود» (مائده 56).

سرانجام مجاهدان راه خدا پیروزی است

«وَ الَّذينَ جاهَدُوا فينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنينَ؛ و کسانی که در راه ما(با نفس خود و دشمن ما) جهاد کردند به یقین آنها را به راه های(وصول به مقام قرب) خود راهنمایی می‌کنیم و همانا خداوند با نیکوکاران است» (عنکبوت 69).

«فَلْيُقاتِلْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ الَّذينَ يَشْرُونَ الْحَياةَ الدُّنْيا بِالْآخِرَةِ وَ مَنْ يُقاتِلْ في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَيُقْتَلْ أَوْ يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتيهِ أَجْراً عَظيماً؛ پس کسانى که زندگى دنیا را با آخرت مبادله مى‌‌کنند باید در راه خدا پیکار کنند، و هر کس در راه خدا پیکار کند و کشته شود یا پیروز گردد، دیرى نگذرد که او را مزدى بزرگ ببخشیم» (نساء 74).

«نَصرُ مِن اللهِ و فَتحٌ قریب؛ یاری خدا و پیروزی نزدیک است و مومنان را بشارت ده» (صف 13).

«إِنَّا فَتَحْنَا لَكَ فَتْحًا مُبِينًا؛ ما تو را پيروزى بخشيديم[چه] پيروزى درخشانى» (فتح 1).

«وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَي الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّه وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ؛ ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم» (قصص 5).

ضرورت حفظ وحدت

«وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَميعًا وَلا تَفَرَّقوا  وَاذكُروا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَيكُم إِذ كُنتُم أَعداءً فَأَلَّفَ بَينَ قُلوبِكُم فَأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إِخوانًا وَكُنتُم عَلى شَفا حُفرَةٍ مِنَ النّارِ فَأَنقَذَكُم مِنها  كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُم آياتِهِ لَعَلَّكُم تَهتَدونَ؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید، و او میان دل‌های شما، الفت ایجاد کرد، و به برکت نعمت او، برادر شدید! و شما بر لب حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید» (آل‌عمران 103).

لزوم رعایت خطوط قرمز

«لَا تَجِدُ قَوْماً یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ یُوَآدُّونَ مَنْ حَآدَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَلَوْ کَانُواْ آبَآءَهُمْ أَوْ أَبْنَآءَهُمْ أَوْ إِخْوَ انَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُوْلَئِکَ کَتَبَ فِى قُلُوبِهِمُ الْإِیمَانَ وَأَیَّدَهُم بِرُوحٍ مِّنْهُ وَیُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُواْ عَنْهُ أُوْلَئِکَ حِزْبُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‏؛ هیچ قومى را نمی‌یابى که به خدا و قیامت مومن باشند و(در همان حال) با کسى که در برابر خدا و رسولش موضع گرفته است، مهرورزى کنند، حتى اگر پدران یا پسران یا برادران یا خویشانشان باشند. آنها کسانى هستند که خداوند، ایمان را در دل‌هایشان ثابت فرموده و با روحى از جانب خویش آنان را تایید نموده است و آنان را در باغ‌هایى که نهرها از پاى(درختان) آنها جارى است، وارد مى‏کند در حالى که در آنجا جاودانه هستند، خداوند از آنان راضى است و آنان نیز از او راضى هستند. آنان حزب خدا هستند، آگاه باشید که تنها حزب خدا پیروز و رستگارند» (مجادله 22).

طلب گشایش سینه و زبان

«قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي؛ گفت پروردگارا سينه‌‌ام را گشاده گردان و كارم را براى من آسان‌ساز و از زبانم گره بگشاى[تا] سخنم را بفهمند» (طه 25 تا 28).

توجه به امدادهای غیبی و الطاف الهی

«لَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللهَ رَمى وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللهَ سَمِیعٌ عَلِیم؛ این شما نبودید که آنها را کشتید بلکه خداوند آنان را کشت! و[اى پیامبر] این تو نبودى که نداختى بلکه خدا(تیر) انداخت! و خدا می‌خواست به این وسیله امتحان خوبى از مومنان بگیرد. خداوند شنوا و دانا است» (انفال 17).

«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْکُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَکُمْ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر خدا را(پیامبر و دین و کتاب او را) یاری نمایید خدا هم شما را(در رسیدن به اهدافتان) یاری می‌کند و قدم‌های شما را استوار می‌دارد» (محمد 7).

ضرورت آمادگی دفاعی برای مقابله با دشمنان

«وَلا تَهِنوا وَلا تَحزَنوا وَأَنتُمُ الأَعلَونَ إِن كُنتُم مُؤمِنينَ؛ سست نشوید و اندوهگین نباشید و شما برترید، اگر از مومنان هستید» (آل عمران 139).

«وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ  وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ؛ شما(ای مؤمنان) در مقام مبارزه با آن کافران خود را مهیا کنید و تا آن حد که بتوانید از آذوقه و تسلیحات و آلات جنگی و اسبان سواری زین کرده برای تهدید و تخویف دشمنان خدا و دشمنان خودتان فراهم سازید و نیز برای قوم دیگری که شما بر(دشمنی) آنان مطلع نیستید (مراد منافقانند که ظاهرا مسلم و باطنا کافر محض‌اند) و خدا بر آنها آگاه است. و آنچه در راه خدا صرف می‌کنید خدا تمام و کامل به شما عوض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد» (انفال 60).

در مقام اوج بندگی و رضایت پروردگار

«یَا ایَّتُهَا النَّفْسُ المُطْمَئِنَّهُ ارْجِعی‌ إِلی‌ رَبِّکِ رَاضِیَهً مَرضِیَّهً فَادْخُلِی فِی عِبَادی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی؛ هان اى روح آرام يافته! به سوى پروردگارت بازگرد كه تو از او راضى و او از تو راضى است. پس در زمره بندگان من درآى و به بهشت من داخل شو!» (فجر 27 تا 30).

«إِنَّ اللَّهَ اشْتَري‏ مِنَ الْمُؤْمِنينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجيلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفي‏ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِکُمُ الَّذي بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ؛ خداوند از مومنان، جان‌ها و اموالشان را خریداری می‌کند که(در برابرش) بهشت برای آنان باشد(به این گونه که) در راه خدا پیکار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند، این وعده حقی است بر او که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده و چه کسی از خدا بر عهدش وفادارتر است، اکنون بشارت باد بر شما به داد و ستدی که با خدا کرده‌اید و این پیروزی بزرگی برای شما است» (توبه 111).

ضرورت جاذبه و دافعه

«مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ  وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...؛ محمد(ص) فرستاده خداست و یاران و همراهانش بر کافران بسیار قویدل و سخت و با یکدیگر بسیار مشفق و مهربانند» (فتح 29).

منزلت شهید و شهادت در نزد خداوند

«وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ  بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لَا تَشْعُرُونَ؛ و به آنان که در راه خدا کشته شوند مرده نگویید، بلکه زنده ابدی هستند و لیکن همه شما این حقیقت را درنخواهید یافت» (بقره 154).

«وَالَّذینَ هَاجَرُوا فِی سَبیلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَیَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَیْرُ الرَّازقِینَ؛ و كسانی كه در راه خدا جهاد كردند یا مهاجرت كردند سپس كشته شدند یا خود مردندخدا به رزقی نیكو روزی می‌دهد زیرا خدا بهترین روزی‌دهندگان است» (حج 58).

«الَّذينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ؛ کسانی که ایمان آورده و هجرت کرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‌اند، نزد خدا مقامی هر چه والاتر دارند و اینان همان رستگارانند» (توبه 20).

«فَرِحينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ وَيَستَبشِرونَ بِالَّذينَ لَم يَلحَقوا بِهِم مِن خَلفِهِم أَلّا خَوفٌ عَلَيهِم وَلا هُم يَحزَنونَ؛ آنها بخاطر نعمت‌های فراوانی که خداوند از فضل خود به ایشان بخشیده است، خوشحالند و بخاطر کسانی که هنوز به آنها ملحق نشده‌اند(مجاهدان و شهیدان آینده)، خوشوقتند زیرا مقامات برجسته آنها را در آن جهان می‌بینند و می‌دانند که نه ترسی بر آنهاست، و نه غمی خواهند داشت» (آل‌عمران 170).

یادداشت از سیداحمد ذبیحی، عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی گیلان

انتهای پیام